Ravhan hamdamovich ayupov raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar o’quv qo’llanma

Kalit – matnlarni hech qanday to’siqlarsiz shifrlash va deshifrlash 
uchun zarur bo’lgan ma’lumot 
Kriptobardoshlilik – kalitni bilmasdan turib, shifrlangan matnni 
deshifratsiya qilish imkoniyati qandayligini ko’rsatadigan kattalik 
Kriptobardoshlilik ko’rsatgichlari – barcha mumkin bo’lgan kalitlar 
soni va kriptoanaliz uchun zarur bo’lgan o’rtacha vaqt 
QR-kod – ikki o’lchami shakl ko’rinishidagi matritsaviy kod. 
Raqamli imzo – qandaydir mahfiy kalit yordamida generatsiya qilingan 
ma’lumotlar blogi. Ochiq kalit yordamida haqiqatan ham ma’lumotlar shu 
mahfiy kalit yordamida generatsiya qilingani tekshiriladi 
Xesh-funktsiya yoki daydjest-funktsiya – boshlang’ich ma’lumotning 
nazorat yig’idisi bo’lib (bir tomonlama funktsiya), ma’lumotlarning 
ishonchsiz aloqa kanallari orqali uzatilishini tekshirish vositasidir (bunda 
ma’lumotlarning butunligi tekshiriladi). Ma’lumot mahfiy kalit bilan 
shifrlangan xesh-funktsiya bilan birgalikda uzatiladi. Ma’lumotni oluvchi 
boshlang’ich axborotni olganidan so’ng, uning xesh-funktsiyasini aniqlaydi 

---

538 
va uni qabul qilingan ma’lumotning xesh-funktsiyasini bilan solishtiradi va 
shundan so’ng tegishli qaror qabul qiladi. 
MD2, MD4, MD5 xesh-funktsiyalari – havfsizlik tizimlaridagi eng 
ommabop bo’lgan xesh-funktsiyalar bo’lib, uzunligi 16 bayt bo’lgan 
daydjestlarni generatsiya qiladilar.
SHA-amerika standartidagi xesh-funktsiya – MD4 xesh-funktsiyaning 
adaptatsiya qilingan varianti hisoblanadi. Uning daydjesti uzunligi 20 
baytdir.
MDC2 va MDC4 xesh-funktsiyalar – IBM kompaniyasi tomonidan 
foydalaniladigan bir tomonlama xesh-funktsiyalar bo’lib, ular 
DES
shifrlash 
algoritmiga asoslangan.