Редактор: А. Тилегенов Редколлегия ағзалары

BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARIDA IJODKORLIK 
KO‘NIKMALARINI RIVOJLANTIRISH
Tayanch so‘zlar: boshlang‘ich ta’lim, ijod, ijodkorlik, kreativlik, ong, konstruktiv malaka, 
evristik faoliyat, qobiliyat, loyiha.
Ключевые слова: начальное образование, творчество, креативность, креативность, созна-
ние, конструктивная компетентность, эвристическая деятельность, способность, проект.
Key words: primary education, creativity, creativity, creativity, consciousness, constructive 
competence, heuristic activity, ability, project.
Kirish. Mamlakatimizda o’quvchilarning ilmiy va badiiy tafakkurini rivojlantirish, 
ularning mustaqil va ijodiy fikrlash qobiliyatini o’stirishda boshlang’ich ta’lim fanlarining 
integrasiyasini, uzviyligini ta’minlash borasida ko’plab tadqiqotlar yuzaga keldi. Biroq 
milliy pedagogika oldida ona tili va o’qish savodxonligi faniga xalqaro ta’lim standartlariga 
asoslangan ilg’or pedagogik texnologiyalar va tajribalarni joriy etish, uzluksiz ta’lim 

---

МУҒАЛЛИМ ҲӘМ ҮЗЛИКСИЗ БИЛИМЛЕНДИРИЎ
136
tizimida ushbu fanlarni o’qitishning va bu jarayonda o’qituvchiga metodik yordam berish 
uzviyligini ta’minlash masalalari alohida o’rganilmagan. Zero, «yoshlarimizning mustaqil 
fikrlaydigan, yuksak intellektual va ma’naviy salohiyatga ega bo’lib, dunyo miqyosida o’z 
tengdoshlariga hech qaysi sohada bo’sh kelmaydigan insonlar bo’lib kamol topishi, baxtli 
bo’lishi» ga erishishga alohida urg’u berilgani bejiz emas.
Adabiyotlar tahlili. Boshlang‘ich maktab o‘quvchilarining ijodiy faoliyatini 
faollashtirish jarayonini o‘rganish uchun asos sifatida pedagog olimlar asarlariga murojaat 
qildik. Altshuller, X.Aristova, D.B.Epiphany, G.Weintswaig, L.S.Vigotskiy, G.M.Komskiy, 
E.V.Krilova, V.A.Molyako, A.N.Luk, R.A.Nizomov, V.V.Belich, G.I.Shchukina, 
L.I.Bojovich, A.V.Zaporojets va boshqalar. Qadriyat yo‘nalishlari hayot davomida 
shakllanadi, lekin axloqiy va qadriyat yo‘nalishlarini rivojlantirish uchun eng muhimi 6-12 
yoshda bo‘lib, bu yoshda atrofdagi dunyoni va o‘zini bilishning intellektual mexanizmlari 
shakllanadi. Maktabga qabul qilish bilan bolalar rivojlanishida burilish yuz beradi. 
Butun hayot tarzi va qadriyatlari boshqacha bo‘ladi. Kichik maktab o‘quvchisida yangi 
intilishlar imkoniyatini va voqelikka munosabatning zarur darajasini belgilaydigan shaxsiy 
xususiyatlarning jadal shakllanishi mavjud. Kichik maktab yoshi – bilimlarni o‘zlashtirish, 
to‘plash davri, mukammal assimilyatsiya davri hisoblanadi.
Tadqiqot metodologiyasi. Kichik maktab yoshidan boshlab bolalarning ijodiy faolligini 
rivojlantirish ta’lim tizimining dolzarb vazifasidir. Bizning vaqt – o‘zgarishlar davri. Endi 
bizga nostandart qarorlar qabul qilishga qodir, ijodiy fikrlashga qodir insonlar kerak. Afsuski, 
zamonaviy maktab hali ham bilimlarni o‘zlashtirishga ijodiy bo‘lmagan yondashuvni 
saqlab qolmoqda. Xuddi shu harakatlarning moniton, stereotipli takrorlanishi o‘rganishga 
bo‘lgan qiziqishni o‘ldiradi, bolalar kashfiyot quvonchidan mahrum bo‘ladi. Zamonaviy 
maktab ta‘limi asosan o‘quvchining mantiqiy tafakkurini rivojlantirishga qaratilgan. 
Ta’limga bunday yondashuv shaxsning ijodiy tomonining rivojlanishini sekinlashtirishi 
mumkin. Shuning uchun kichik maktab yoshidan boshlab o‘quvchilaming ijodiy faoliyatni 
rivojlantirish muammosi har tomonlama dolzarb bo‘lib qolmoqda.
Ta’lim o‘qituvchi va o‘quvchilarning hamkorlikdagi faoliyati bo‘lib, shu jarayonda 
shaxsning taraqqiyoti, uning ma’lumoti va tarbiyasi ham amalga oshadi. Darslarda 
o‘qituvchi o‘z bilimi, ko‘nikma va malakalarini mashg‘ulotlar vositasida o‘quvchilarga 
yetkazadi, o‘quvchilar esa uni o‘zlashtirib borishi natijasida undan foydalanish qobiliyatiga 
ega bo‘ladi. O‘rganish jarayonida o‘quvchilar o‘zlashtirishning turli ko‘rinishlaridan 
foydalanishadi, ya’ni o‘zlashtirilayotgan ma’lumotlarni qabul qilish, qayta ishlash hamda 
amaliyotga tatbiq etishda o‘ziga xos tafovutlarga tayanadi. Ta’lim jarayonida o‘qituvchi 
va o‘quvchilarning dars paytidagi hamkorligi, o‘quvchilarning mustaqil ishlashi, sinfdan 
tashqari ishlar shaklida ta’lim va tarbiya masalalari hal etiladi. O‘quvchilarni ijodiy 
faoliyatga tayyorlaydigan o‘qituvchi eng avvalambor o‘quvchilarda taqdim qilinayotgan 
o‘quv materialiga qiziqtirish uyg‘otish zarur. O‘qitishda muammoli ta’limdan foydalanish 
ham, ijodiy faoliyatni shakllantirishda samarali hisoblanadi. O‘quvchilarning biror-bir 
haqiqatni mustaqil izlashi va kashf etishi. bilan bog‘liq bo‘lgan ta’lim metodlaridan evristik 
yoki tadqiqotchilik metodlari bilan birga o‘quvchilarni ijodiy fikr “laboratoriyasi”ga olib 
kiradigan jarayon ham asosiy ahamiyatga egadir. 
Bugungi kunda ilmiy, uslubiy adabiyotlarda «ijod», «ijodkorlik» kabi atamalarni 
uchratib qolmoqdamiz. Bu atamalarning adabiyotlar sahifalarida paydo bo‘lganligi bejiz 
emas. «Ijod» so‘zining lug‘aviy ma’nosi: «yaratish», «yangilikni kashf etish» so‘zlariga 
monand keladi. Ijodkorlik – faoliyatning turli holatlarida paydo bo‘ladi. Qiziqish ilhom, 
intilish va boshqalar ijodkorlikning inson ongida eng oliy tarzda paydo bo‘lishidan, namoyon 
bo‘lishigacha jarayonini o‘z ichiga oladi. Shaxsda faoliyat ehtiyoji faoliyatda yangi ilgari 

---