Редактор: А. Тилегенов Редколлегия ағзалары

МУҒАЛЛИМ ҲӘМ ҮЗЛИКСИЗ БИЛИМЛЕНДИРИЎ
45
bajarayotgandek his etadilar. Rolli o’yinlarni konkret bir vaziyatda bajaradilar. O’yin 
davomida ko’pchilik qatnashmaydilar. Har bir eshitishida nuqsoni bo’lgan bola o’ziga 
topshirilgan rolni muvaffaqqiyatli bajarishga harakat qiladi. Bu o’yin eshitishida nuqsoni 
bo’lgan bolalarda mustaqillik, ongli harakatni talab qiladi.
4. Konsturuktorli o’yinlar. Bu o’yinning asosiy mazmuni qurilish konplektlari, 
taxta, qum, qog’oz materiallarning parchalarini qirqish, taxlash, qurish singari mehnat 
ko’nikmalarini hosil qilish kabilardan iborat.
Konstruktorli o’yinlar asosan ikki guruhga bo’linadi: ijodiy va qoidali o’yinlar. Ijodiy 
o’yinlar eshitishida nuqsoni bo’lgan bolalar o’zlari o’yinning mazmunini, maqsadini, 
qoidasini topadilar. Ijodiy o’yinlarning asosini syujetli, rolli o’yinlar tashkil etadi. 
Ijodiy o’yinlardan yana biri bu dramatik o’yinlardir. O’yinning mohiyati hikoya va 
ertaklardagi voqeaning mazmunini tasvirlashdan iborat bo’lib, ulardagi badiiy adabiyotdagi 
personajlar tasvirlanadi.
Bunday o’yinlar eshitishida nuqsoni bo’lgan bolalarning nutq va harakatlarining 
ta’sirchanligini oshirishga katta yordam beradi. 
Qoidali o’yinlar xuddi xalq o’yinlari singari qiziqarli bo’lib, unda eshitishida nuqsoni 
bo’lgan bolalar hayoti, o’z tengqurlari va kattalarning mehnat faoliyatlarini tasvirlashga 
harakat qiladilar.
Qoidali o’yinlar o’z xususiyatiga ko’ra didaktik va harakatli o’yinlarga bo’linadi. 
Didaktik o’yinlar eshitishida nuqsoni bo’lgan bolalarning aqliy qobilyatlarini sezish 
organlarining mantiqiy tafakkurini o’stiradi. Eshitishida nuqsoni bo’lgan bolalarni erkin va 
mustaqil bo’lishga o’rgatadi va darslarni o’zlashtirishga ijobiy ta’sir qiladi. Faqat didaktik 
o’yin o’z mohiyatiga ko’ra o’yin tarzida o’tishi va dars mashg’ulotiga o’xshab qolmasligi 
kerak. Shundagina didaktik o’yinlar qiziqarli o’tadi va u eshitishida nuqsoni bo’lgan 
bolalarda xursandlik, quvnoqlik hissini tarbiyalashga yordam beradi. Masalan, “ Alifbe ” 
darsligining o’rganilish davri asosan harflarni o’rgatish, harf tanishtirishdan boshlanadi. 
Darslikning ilk sahifalarida Oo, O’o’, Uu, Aa, Nn, Ll harflari, uning yozma va bosma 
shakllari berilgan1. Shu harflar vositasida quyidagi o’yin o’tkazish mumkin. Bu o’yinni
“harfni esda saqlash” deb nomlashimiz mumkin.
O’yinning maqsadi: Eshitishida nuqsoni bo’lgan bolalarni tovushlarni to’g’ri talaffo’z 
qilish va esda saqlashga o’rgatish.
Qo’llanmalar: Eshitishida nuqsoni bo’lgan bolalarga tanish bo’lgan turli predmetlarning 
rasmlari. Shu predmetlarning nomlari bilan boshlanadigan unli harf namunalari 
(kartochkalar)O’yinning borishini o’yinda sinf eshitishida nuqsoni bo’lgan bolalarining bir 
gruppasi qatnashadi. 
O’yin boshqaruvchi (O’qituvchi yoki eshitishida nuqsoni bo’lgan bolalarning biri) 
o’yinning o’tkazilishi haqida tushuncha beradi va u oldingi darsda o’rganilgan o, a, l, n 
harflar ishtirok etgan rasmli kartochkalarni tarqatadi. O’zida esa o, a, l, n, harflar yozilgan 
harflarni olib qoladi.
Bir guruh eshitishida nuqsoni bo’lgan bolalarga oy, olma, olxo’ri, olcha, ot, ari, anor, 
ayiq, archa, lola, laylak, lampochka, lagan, non, nok, nina, kabi predmetlar rasmlari 
tasvirlangan kartochkalar tarqatiladi.
O’yin boshqaruvchi stolga o harfli kartochkani qo’yadi. O’yin ishtirokchilari shu harfga 
mos rasmli kartochkani harf yoniga qo’yishadi va xo’r bilan shu predmet nomini ( oy, 
olcha, olma ) deb aytadilar.
O’yin boshqaruvchi o harfi va predmet rasmi tasvirlangan olib qo’yadi. So’ng boshqa 
yangi a harfi yozilgan kartochkani stol ustiga qo’yadi: O’yin ishtirokchilari esa shunga mos 
rasmli kartochkani qo’yadilar. O’yin ana shu xilda davom etadi.

---