Редактор: А. Тилегенов Редколлегия ағзалары

МУҒАЛЛИМ ҲӘМ ҮЗЛИКСИЗ БИЛИМЛЕНДИРИЎ
155
РЕЗЮМЕ
В статье рассказывается о негативных изменениях в психике студентов и задачах по их устранению в 
физическом воспитании. Для освещения темы статьи были использованы научные разработки зарубежных 
и отечественных ученых.
SUMMARY
The article talks about negative changes in the psyche of students and the tasks of eliminating it in physical 
education. Scientific developments of foreign and domestic scientists were used to cover the topic of the article.
Аbdumutalipov А.B.
IIV Akademiyasi Jangovar va jismonit tayyorgarlik kafedrasi o’qituvchisi
DZYUDO BILAN SHUG‘ULLANUVCHI KURASHCHILARDA
CHAQQONLIK VA CHIDAMLILIKNI TAKOMILLASHTIRISH
Таяанч сўзлар: kurashchilar, texnika, taktik, chidamlilik, egiluvchanlik, mahorat, sportchilar, 
jismoniy tarbiya, o’rganish, rivojlantirish. 
Ключевые слова: борцы, техника, тактика, выносливость, гибкость, мастерство, спор-
тсмены, физическое воспитание, обучение, развитие.
Key words: wrestlers, technique, tactics, endurance, flexibility, mastery, athletes, physical 
education, training, development.
Chaqqonlikni rivojlantirishi metodikasi bilan tanishib chiksak: birinchidan - chaqqonlikni 
rivojlantirish koordinatsiya jixatdan murakkab harakatlarni bajarishni; ikkinchidan - harakat 
faoliyatini tusatdan o‘zgargan sharoit talablariga muvofiq ravishda qayta tuza olish qobiliyatini 
madaniyatlashdan iboratdir. Bunda chaqqonlik uchun zarur bo‘lgan o‘z harakatlarini fazo va 
vaqtda aniq idrok etish, lozim bo‘lsa, stabil harakatlar, muvozanat saqlay olish, galma-gal zo‘r 
berish va muskullarni bo‘shattirib olish yoki, aksincha, muskullarni taranglashtirish qobiliyati 
va shunga o‘xshash boshqa xususiyatlarni tanlab takomillashtirish muhim ahamiyatga ega. 
Demak, «Chaqqonlik» deganda, harakatlar koordinatsiyalarning umumiy tuplami yig‘indisi 
tushuniladi.
Chaqqonlikni rivojlantirish va madaniyatlashning asosiy yo‘li yangi xilma-xil harakat 
malakalarini va kо’nikmalarini shakllantirish demakdir. Bu esa harakat malakalarining 
zahirasi ortib borishiga sabab bo‘ladi va harakat analizatorlarining funksional imkoniyatlariga 
samarali ta’sir ko‘rsatadi. Yangi harakatlarni o‘zlashtirish o‘zluksiz bo‘lgani yaxshi. Agar 
uzoq vaqt oraligida yangi harakatlarni o‘rganish rejalashtirilgan bo‘lsa ham, o‘quvchilarga 
vaqti-vaqti bilan o‘zlariga ma’lum bo‘lmagan mashqlarni bajarib turish tavsiya etiladi. 
Chunki yangi harakatlar (mashqlar) o‘zlashtirib turilmasa shug‘ullanuvchini harakatga 
o‘rgatish qiyinlashadi. Bunday mashqlarni tula o‘zlashtirib olish shart emas, chunki u 
shug‘ullanuvchilarning qandaydir yangi harakatlarni xis qilib turishlari uchun zarur. Bu kabi 
mayda-chuyda harakatlarni, odatda, aktiv dam olish uchun ajratilgan kunlardagi mashg‘ulot 
jarayoni tarkibiga kiritiladi. Chaqqonlini rivojlantirishda yangi harakatlarni o‘zlashtirib olish 
qobiliyati sifatida har kanday ixtiyoriy harakatdan foydalanish mumkin, lekin ular faqat 
mashq tarkibidagi yangi elementlari bo‘lgani uchungina o‘rganiladi. Malaka avtomatlashib 
borgan sari shu jismoniy mashqning chaqqonlikning rivojlantirish vositasi tarzidagi ahamiyati 
kamayib boradi.
Harakat faoliyatini tez va maqsadga muvofiq qayta tuzish qobiliyati to‘satdan o‘zgargan 
sharoitdagi ta’sirlarga darxol javobning berilishi chaqqonlikni rivojlanayotganligidan dalolat 
beradi. Bunda yuklamning o‘zgarishi sodir bo‘ladi, chaqqonlikni rivojlantirishga yo‘naltirilib 
yuklamani oshirish shug‘ullanuvchilarga koordinatsiyaviy qiyinchiliklarni oshirib amalga 
oshiriladi. Ular yengishi lozim bulgan koordinatsiyaviy qiyinchiliklarni uch guruhga bo‘ladilar:
1. Harakatlarning aniqligiga erishishdagi qiyinchiliklar;

---