Редактор: А. Тилегенов Редколлегия ағзалары

МУҒАЛЛИМ ҲӘМ ҮЗЛИКСИЗ БИЛИМЛЕНДИРИЎ
54
NUTQ KARTASI
1-jadval
Nutq kartalari asosan yuqoridagi moddalardan iborat bo‘ladi, biroq muassasalarning 
turiga qarab (maktabgacha yoshdagi bolalar muassasasi, boshlang‘ich maktab, nutqiy, 
yordamchi maktab), ularning xili, mazmuni qisman o‘zgartirilishi mumkin. Logoped 
bolalarning tibbiy kartalarini o‘rganib chiqib, otolaringolog, okulist, psixonevrologlarning 

---

МУҒАЛЛИМ ҲӘМ ҮЗЛИКСИЗ БИЛИМЛЕНДИРИЎ
55
xulosalari bilan tanishadi va bularni nutq kartasiga kiritib qo‘yadi. Nutqida kamchiligi 
bo’lgan bola intellekti to‘g‘ri va teskari sinash, bir necha qismlarga bo‘lingan rasmlardan 
bir butun rasm tiklash, turli xil predmetlarni taqqoslab, solishtirib, ularning o‘xshash va 
farqli tomonlarini aniqlash, (masaoan: quyosh-lampa, olma-tarvuz va h.k.); rasmlarni 
klassifikatsiyalash, (masalan: sabzavot, mevalar va h.k.); ortiqcha predmetni ajratib olish, 
masalan: “To‘rtinchisi ortiqcha” o‘yini; ko‘chma ma’noli so‘zlarni, maqollarni tushunish 
qobiliyatini sinab ko‘rig orqali tekshiriladi, bunda bolaning yoshiga mos keladigan boshqa 
tekshirish usullari ham qo‘llanishi mumkin. Logoped bolaning tishlari, tili, jag‘lari, 
tanglayi, lablarining tuzilishini ko‘rib chiqadi. Artikullyatsion apparatning tuzilishida har 
xil kamchiliklar kuzatilishi mumkin. Ularning tuzilishida hech qanday o‘zgarishlar bo‘lmay 
turib, bola nutqida qo‘pol kamchiliklar kuzatilishi mumkin. Shuning uchun artikullyatsion 
apparatning harakatchanligini ham ko‘rib chiqish zarur. Bolaga lablarni cho‘chchaytirish, 
jilmayish, puflash, tilni tepaga ko‘tarish, chapga-o‘ngga harakatlanish, tanglayni yalash, 
lablarni yalash singari topshiriqlar beriladi. Artikullyatsion apparatning tuzilishi va 
harakatchanligi obdon tekshirilib, tahlil qilib chiqiladigan bo‘lsa, bolaning nutqi va ayniqsa 
tovushlar talaffuzidagi kamchiliklarning kelib chiqish sabablarini ko‘pincha aniqlab olish 
mumkin.
Adabiyotlar:
1. L.Muminova Nutqi to’liq rivojlanmagan maktabgacha yoshdagi bolalar Nutqini logopedik tekshirish 
bo’yicha metodik yo’llanma. T., 1989 y.
2. Shomaxmudova R.Sh., Muminova L. «Bog’cha va kichik maktab yoshdagi bolalar talaffuzidagi nuqsonlarni 
tuzatish. T., 1981 y.
3. Fomicheva M.F., K.S.Shodiyeva «Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarni to’g’ri talaffuzga o’rgatish. T. 
«O’qituvchi»- 1984 y.
РЕЗЮМЕ
Ushbu bolalarni logopedik o’qitish va tekshirishda zamonaviy texnologiyalardan foydalanishning shakl va 
usulari bo’yicha ishlarning samaradorligini oshirishga ilmiy yondashuvlar asosida nutq faoliyati motivatsiyasini 
boyitish.
РЕЗЮМЕ
Обогащение мотивации речевой деятельности на основе научных подходов к повышению эффективно-
сти работы над формами и методами использования современных технологий в логопедическом обучении 
и обследовании таких детей.
SUMMARY 
Enriching the motivation of speech activity based on scientific approaches to increase the efficiency of work 
on the forms and methods of using modern technologies in logopedic training and examination of these children.