Redaktorlar: Y. X. Yusifov, E. E. Yaqublu, F.Ə.Əliyev, G. A. Ağamoğlanova
BĐR NEÇƏ MALĐYYƏ ĐLĐ ÜZRƏ BÖ-
Download 17.41 Mb. Pdf ko'rish
|
|
BĐR NEÇƏ MALĐYYƏ ĐLĐ ÜZRƏ BÖ- LÜŞDÜRÜLMÜŞ XƏRCLƏR – iki və daha çox illər üzrə mənfəət və zərər hesablarında əks olunan xərclərdir. Onlara aiddir: ilkin xərclər, səhmlərin buraxılmasına xərclər, müxtəlif əməliyyatlara (birləşməyə, əvvəllər birləşmiş müəssisələrin bölünməsinə, konversiyasına və s.) xərclər, istiqrazların buraxılmasına (reklamlara xərclər, komisyon xərcləri) xərclər və vaxtı uzadılmış xərclər. Onlar müntəzəm olaraq və bir qayda olaraq, beş ildən çox olmayan qısa müddətlərə bölünür. 70
BĐR SƏHMĐN GƏLĐRLĐLĐK ƏMSALI – səhm sahibi üçün mühüm maraq daşıyan və müəssisənin rentabelliyini səciyyələndirən göstəricidir. Əmsal təmiz gəlirin səhmlərin miqdarına bölünməsi yolu ilə hesablanır.
adətən nikahda olmayan bir, yaxud bir neçə uşaqlı valideynlərdən biridir. Natamamlığın xarakteristikası ər-arvad cütlüyünə aiddir. Bir valideynli ailə çox vaxt boşanma, ər-arvadın birinin ölümü nəticəsində nikahın ləğv olunması, yaxud onların ayrı yaşaması ilə əlaqədar yaranır, həmçinin uşağın nikahdan kənar doğulması nəticəsində yarana bilər (tək ana). Bu ifadə çox vaxt azyaşlı uşaqları olan ailələrə tətbiq edilir.
qızılcaya qarşı vaksin vurulmuş bir yaşlı uşaqların faizlə hissəsidir. Bu göstərici müayinənin keçirilməsinə qədər və yaxud hələ 12 ayı tamam olmamış, heç olmasa bir dəfə qızılcaya qarşı peyvənd qəbul etmiş 12-23 aylıq uşaqların sayına faizlə ifadəsi kimi hesablanır. Adətən, immunizasiya ilə əhatə edilmə haqqında qiymətləndirici məlumatlar iki əsas mənbədən əldə edilir: inzibati orqanlar tərəfindən təqdim edilən məlumatlardan və immunizasiya ilə əhatə səviyyəsinə dair müayinə materiallarından. Söhbət inzibati mənbələrin məlumatlarına əsaslanan qiymətləndirmədən getdikdə, immunizasiya ilə əhatə
olunma səviyyəsi peyvəndin ümumi sayının əhalinin bu və ya digər məqsədli qrupundan olan uşaqların sayına bölünməklə tapılır. Peyvəndlərin əksəriyyəti üçün məqsədli qrupu hər hansı bir konkret ildə (belə qrupların göstəriciləri bu və digər ölkədə aparılan siyasətlə, həmçinin müvafiq
peyvəndin xarakterindən asılı olaraq dəyişə bilər) doğulan və ya sağ qalan bütün körpələr təşkil edir. Đmmunizasiya ilə əhatəyə
dair müayinə
materiallarından çox vaxt inzibati mənbələrdən olan məlumatlarla qarşılıqlı əlaqədə istifadə edilir.
məhsul istehsalına canlı əmək sərfinin onun ümumi həcminə olan nisbətidir. Məhsulun əmək tutumunu əks etdirir və j ж j j X t T = düsturu ilə hesablanır. Burada, j T - j
sahəsinin məhsul vahidinin istehsalına canlı əmək sərfi əmsalı; ж j t - j sahəsinin məhsul istehsalına canlı əmək xərcləri; X j – j sahəsinin məhsullarının həcmidir. Əmək sərfinin sahələrarası balansının və məhsul və xidmətlərin istehsalı və bölüşdürülməsinin sahələrarası balansının məlumatları əsasında hesablanır. BĐRBAŞA FONDTUTUMU ƏMSALLARI - əsas fondların orta illik dəyərinin (“Əsas fondların orta illik dəyəri”nə bax) istehsal olunmuş məhsul və xidmətlərin həcminə olan nisbətini əks etdirən göstəricidir. Đstehsal olunmuş məhsul (xidmət) vahidinə nə qədər əsas fond düşdüyünü göstərir. Hesablama K b.f =F əsas
/X düsturu ilə hesablanır. Burada: K b.f – birbaşa fondtutumu əmsalı; F əsas
- əsas fondların orta illik dəyəri; X – istehsal olunmuş məhsulun (xidmətin) həcmidir. Əsas fondların sahələrarası balansı və
hesablanır. BĐRBAŞA XARĐCĐ ĐNVESTĐSĐYA QO- YULAN MÜƏSSĐSƏ - institusional vahidlərin, qeyri-rezidentlərin nəzarəti altında olan
müəssisələr: qeyri-rezident korporasiyaların filialları; xarici dövlətlərin və ya qeyri-rezident vahidlər qrupunun nəzarətində olan
korporasiyalar; qeyri-rezident müəssisələrinin müəyyən iqtisadi ərazidə, uzunmüddətli əsasda istehsalla məşğul
olan qeyri-korporativ bölmələridir.
bir ölkənin rezident vahidinin digər ölkədə müəssisənin fəaliyyətinə davamlı təsir etməsinə nail olması səylərini əks etdirən beynəlxalq investisiya fəaliyyətinin kateqoriyasıdır. Davamlı təsirə nail olunması, birbaşa investor və göstərilən müəssisə arasında uzunmüddətli münasibətlərin yaradılmasını, həmçinin investorun bu müəssisənin idarə edilməsində kifayət qədər mühüm rolunu nəzərdə tutur. Birbaşa xarici investisiyalar nizamnamə kapitalına ödəmələr, sair formalarda müəssisənin xarici şəriklərindən alınmış kreditlər (məsələn, investorun birbaşa əldə etdiyi əlavə səhm və paylar; reinvestisiya olunmuş gəlir; investor tərəfindən birbaşa təşkilata verilmiş avadanlıqlar və s.) kimi həyata keçirilə bilər. Birbaşa
investisiyalaşdırılmış müəssisə, adi səhmlərin və ya səhmdarların səsinin minimum 10%-nə malik olan (korporativ müəssisələr üçün), yaxud belə iştirakın ekvivalenti olan (qeyri- korporativ müəssisələr üçün) korporativ və ya qeyri-korporativ vahid kimi müəyyənləşdirilir. 71 Beləliklə, birbaşa investisiya qoyulan müəssisələrə aşağıdakılar aid edilir: qeyri-rezident investorun səhm və ya səslərin 50%-dən çoxuna malik olduğu törəmə müəssisə və ya təşkilatlar; investorun birbaşa kapitalda 50% və ondan az paya malik olduğu birləşdirilmiş müəssisələr; investorların tam və ya birgə mülkiyyətində olan və bilavasitə və dolayısı ilə birbaşa investora aid olan qeyri-korporativ müəssisələrin struktur vahidləri.
bərabərdir: - birbaşa investisiya qoyuluşundan müəssisələrin gəlirlərinə; - üstə gəl mülkiyyətdən gəlirlər və ya alınmış cari transfertlər; - çıxılsın, birbaşa xarici investorlara faktiki köçürmələr daxil edilməklə, mülkiyyətdən və cari transferlərdən istənilən gəlirlər və birbaşa xarici investisiya qoyuluşundan müəssisənin gəlirlərinə, sərvətinə və s. istənilən cari vergilər.
BY) – bankın öz borcları ilə müəssisələrin, birliklərin, təşkilatların dövriyyə vəsaitlərinin, əsas fondlarının formalaşdırılmasında, məsrəflərin pul vəsaitləri ilə təminatında bilavasitə iştirakıdır.
aralıq
hesablamalar aparmadan, “bir dəfəyə” verilən məhsulun dəyərinə aid edilən xərclərdir. BĐRBAŞA VERGĐLƏR – vergi ödəyicisinin gəlirlərindən və ya əmlakından tutulan vergilərdir. Onlar gəlirin nəzərdə tutulmuş xərclənməsindən əvvəl, gəlirin əldə olunması anında tutulur. Birbaşa vergilər vergi ödəyicilərinin gəlirlərini nominal ixtisara salır. Belə ki, vergi tutulmasının obyekti gəlir (əmək haqqı, mənfəət, faiz, renta və s.) və daşınar və daşınmaz əmlakın (torpaq, bina, maşın, vergi ödəyicisinin qiymətli kağızları) dəyəridir. Birbaşa vergi
tutulması vergi
ödəyicisinin gəlirliliyini və ailə vəziyyətini nəzərə alır.
Birbaşa vergilər real və şəxsi olurlar. Birbaşa real vergilər vergi ödəyicisinin əmlakının ayrı-ayrı növlərindən (torpaq, bina, ticarət-sənaye binaları, qiymətli kağızlar) tutulur. Obyektdən asılı olaraq, onlara torpaq vergisi, ev təsərrüfatı (başı) vergisi, sənaye vergisi və qiymətli kağızlara vergi aiddir. Real vergi ödəmədə öz sahibinə obyektin gətirdiyi faktiki gəlirin həcmi deyil, vergiyə cəlb olunan obyektin xarici əlamətləri (ölçüsü, yerləşdiyi yer) nəzərə alınır.
özündə
gəlirin mənbəyindən və ya bəyannamələr üzrə tutulan, fiziki və hüquqi şəxslərin gəlirlərindən və əmlakından vergiləri əks etdirir. Əsas birbaşa şəxsi vergilərə əhalidən gəlir vergisi, hüquqi şəxslərdən mənfəət vergisi, kapitalın dövriyyəsindən gəlirlərə vergi, yüksək mənfəətə vergi, əmlak vergisi aid edilir.
SEÇMƏ (QAYITMAZ, TƏKRARSIZ SEÇMƏ ) – bu seçmədə bir dəfə seçilən vahid sonrakı seçmələrdən kənarlaşdırılır və buna görə də təkrarən seçilə bilməz.
çox
şirkət tərəfindən birgə aparılan əməliyyatlardır. Đqtisadi maraqlar üzrə birləşmiş və birgə müəssisənin hüquqi struktur hesab edilən bu nümunəsi belə əməliyyatların həyata keçirilməsinə imkan verir. BĐRJA – birja ticarəti aparan peşəkar ticarət təşkilatlarında rəsmiləşdirilmiş müəyyən əmtəə növünün topdansatış bazarıdır. Əmtəə növündən asılı olaraq, əmtəə birjasını (maddi nemətlər ticarətini), fond birjasını (qiymətli kağızların ticarətini), valyuta birjasını (valyuta alqı-
satqısını), fyuçers birjasını (fyuçers müqavilələri ticarətini), opsiyon
birjasını (opsiyon müqavilələrin ticarətini) bir-birindən fərqləndirirlər. Fraxt birjası da mövcuddur.
– birjada
fyuçers müqavilələrinin və ya qiymətli kağızların alqı və satqı qiymətləri arasındakı fərqdən gəlir əldə edən birja taciridir.
– 1) birja ticarətinin gedişi prosesində natura və dəyər ifadəsində bağlanmış birja sazişlərinin ümumi həcmidir; 2) fond birjasında müəyyən dövr ərzində satışın məbləğidir və
bazarın kapitallaşdırılması səviyyəsindən faizlə ölçülür.
– birja ticarətinin obyekti olan əmtəədir. Müəyyən növdə və keyfiyyətdə olan əmtəənin dövriyyədən götürülməməsi; o cümlədən birja tərəfindən müəyyən edilmiş qaydada birja ticarətinə buraxılan əmtəəyə dair standart kontrakt və konosamentdir. Birja əmtəələrinin əsas qrupları kənd və meşə təsərrüfatı məhsullarından, mineral xammal və yarımfabrikatlardan, qiymətli kağızlardan, valyuta qiymətlilərindən və indekslərdən ibarətdir. 72
BĐRJA FONDU
– qiymətli kağızların dövr
etməsini təmin edən təşkilatdır. Birja fondunda dövr edən qiymətli kağızlar fond birjası ticarətinə buraxılması (listinq) üsulunu keçməlidir. BĐRJA HƏRRACI – birja iştirakçılarının sövdələşməni bağlayarkən qiymətin rəqabətliliyini əks etdirən
qaydaları müəyyənləşdirən mexanizmdir. Birja auksionu təşkili üsuluna görə sadə və ikili hərraca bölünür.
– nümunələr və təqdim olunmuş normativ-texniki sənədlər üzrə birjada əmtəələrin alqı-satqısı üzrə topdan
sövdələşmələrin (ticarətin) həyata keçirildiyi qiymətdir. Birja qiyməti sərbəstdir, tələbin və sövdələşmənin həcmindən asılı olaraq, enib- qalxır; ən xarakterik sövdələşmələr üzrə onun nümunəvi səviyyəsi qiymətləndirilir. Ticarətin yekunu üzrə birja qiymətlərini göstərməklə, birja bülleteni (ongünlük, aylıq, rüblük) buraxılır. Satıcının, alıcının və
faktiki sövdələşmə qiymətləri üzrə
təkliflər birjada
bütün sövdələşmələrin uçotunda qeydiyyatdan keçirilir. Birja qiyməti üzrə birja məlumatları müxtəlif əmtəələr üzrə qiymət dinamikasını, tələb və təklifi təhlil etməyə və proqnozlaşdırmağa imkan verir.
(BĐRJA KURSU) – birja ticarətinin gedişində formalaşan, birjada müəyyənləşdirilmiş qaydada qeydiyyatdan keçən və bazar prosesinin bütün iştirakçılarının məlumat bildirmə sisteminə daxil olan birja qiymətidir.
– 1) birjanın müəyyən etdiyi yer və vaxtda, özünün qoyduğu qaydalarda təşkil
etdiyi aşkar,
ictimai sövdələşmədir; 2) birja ticarətlərinin gedişində bağlanan və müəyyən qaydalarla birjada qeydiyyatdan keçirilən sövdələşmələrdir.
birja
sövdələşmələri bağlandığı hallarda, birjanın xeyrinə birja ticarəti iştirakçılarının pul ayırmalarıdır.
– yeni iş günündə birja ticarətinin başladığı qiymətdir. Adətən, birjaların açılış qiyməti kimi, keçən iş günündəki birjanın bağlanış qiyməti qəbul edilir.
- birjanın bütün rejimlərində onun işinə xidmət göstərən birja heyətidir.
– birja ticarətində iştirakçı və birjanın idarə edilməsində iştirak hüququna malik olan fiziki və hüquqi şəxslərdir. BĐRLƏŞDĐRĐLMĐŞ (ĐNTEQRASĐYA EDĐLMĐŞ) HESABAT – statistika müşahidəsi subyektlərinin fəaliyyətini kompleks xarakterizə edən göstəricilər sistemini əks etdirən hesabatdır.
– vahidlərin seçməyə
daxil edilməsi, müxtəlif seçmə
üsullarının birləşdirilməsi yolu ilə aparılan seçmədir (məsələn, təsadüfü və qrup, mexaniki və qrup, çoxpilləli, qrup və mexaniki və s.).
vahidin yox olması və onun bütün fəaliyyət növləri və istehsal vasitələrinin digər hüquqi vahidə birləşməsi ilə müşahidə olunan demoqrafik hadisədir.
ƏMƏKDAŞLIQ ÜZRƏ TĐCARƏT ƏLA- QƏLƏRĐ HAQQINDA MƏLUMAT - bu məlumat: - konssesiyaçıları dillerlərdən ayırır; - müəssisələri törəmə şirkətlər hesab olunan, əsas etibarı ilə öz ticarət fəaliyyətini tam və ya qismən törəmə firmalar şəklində həyata keçirən avtomobil tədarükçülərindən, rezident və qeyri-rezident istehsalçılardan (tədarükçülərdən) fərqləndirir; - öz tədarükünə görə bir mal göndərəndən çox asılı olan müəssisə nəzərdə tutulur; beləliklə, sonuncu formal və ya qeyri-formal olaraq öz topdansatış ticarəti üzrə fəaliyyətini güzəştə gedir. - franşizinq üzrə müqavilələr və ya tədarükçü qrupuna daxil olma üzrə sazişlər əsasında bütün qrupu əmtəələrlə təchiz etməyə cavabdeh olan topdansatış ticarətçilərinin (onlardan biri ilə) müəssisələrinə uyğun gəlir. - tədarük qrupuna, franşizinq şəbəkəsinə və istehlak kooperativlərinə daxil olmanı fərqləndirir.
–
halıdır. Birsektorlu modeldə iqtisadi proseslər maksimum aqreqasiya olunmuş şəkildə, sahələr, sektorlar və ictimai istehsal bölmələri ayrılmadan təsvir edilir.
73
– sosial
hadisələr arasında əlaqənin öyrənilməsində istifadə olunur və keyfiyyət (alternativ) göstəriciləri ilə kəmiyyət dəyişən göstəriciləri arasındakı əlaqənin səviyyəsini göstərir. Aşağıdakı düsturla hesablanır:
⋅ − = 2 1 2 σ , 2 Y və
1 Y - qruplar üzrə orta; σ - əlamətin orta həddindən faktiki qiymətlərin orta kvadratik kənarlaşması; p - birinci qrupun payı; q - ikinci qrupun payı; Z – P-dən asılı olaraq, Z bölüşdürülməsinin cədvəl şəklinə
salınmış kəmiyyətidir.
ya 1 qiyməti ikili say sistemi adlanır. Fərdi kompüterlərdə informasiyanın ölçülməsində istifadə edilən ən kiçik vahidlərdir.
kənd
təsərrüfatı statistikasının bölməsidir, torpağın becərilməsi və bitkilərin yetişdirilməsi proseslərini xarakterizə edən göstəricilər sistemini öyrənir. Bitkiçilik (əkinçilik) statistikası torpaq yerləri, əkin sahələri və uzunmüddətli əkmələrin mövcudluğu, tərkibi, keyfiyyəti, hərəkəti və istifadəsini; məhsulun həcmi
və strukturunu; bitkinin yetişməsi prosesində, gedişində və kənd
təsərrüfatı bitkilərinin məhsullarının yığılmasının başa çatdırılması üzrə ümumi yığım və məhsuldarlığın həcmini; müxtəlif aqro-texniki üsulların səmərəliliyini və
yayılma dərəcəsinin və effektivliyinin həcmi səviyyəsini xarakterizə edən statistik göstəriciləri işləyib hazırlayır və tətbiq edir.
BĐZNES (ingiliscə business – iş, kommersiya fəaliyyəti) – fiziki və hüquqi şəxslərin məhsul və xidmətlərin istehsalı və satılması yolu ilə mənfəətin əldə olunmasına yönəldilmiş sahibkarlıq fəaliyyətinin ixtiyari formasıdır, iqtisadi fəaliyyətdir. Đş adamı (sahibkar) yeni müəssisə açmaqla və ya əvvəlcədən mövcud olan müəssisənin bir hissəsini və ya tamamilə almaqla özü üçün iş yeri aça bilər. Onun öz müəssisəsini, dükanını, vasitəçi firmasını açmasının əsas şərti öz riski hesabına şəxsi kapitalından (və ya borc aldığı kapitaldan) istifadə etməsidir. Bu prosesdə bir sahibkar və ya qrup şəklində şərik şəxslər iştirak edə bilərlər.
Download 17.41 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|