Refera t mavzu: Soliq elementlarining ahamiyati, ularning nazariy va huquqiy jihatlari Fan: Soliqqa tortish asoslari

Soliqqa tortish predmeti - soliq solinadigan daromad, oborot, mol-mulk va boshqalarga bo‘lgan huquq emas, balki ularning o‘zidir, ya’ni soliq solish ob’ekti bo‘lib biror-bir soliq predmetiga bo‘lgan huquq tushunilsa, predmet bo‘lib ana shu egalik qilinadigan daromad, er uchastkasi, imorat va boshqalarning o‘zi tushuniladi. Soliq ob’ekti yoki soliqqa tortish predmeti, unga kim egalik qilish huquqiga ega bo‘lsa, unda soliqni to‘lash majburiyati, ya’ni soliq sub’ektini namoyon qiladi. Demak, aytishimiz mumkinki, soliqqa tortish predmetiga egalik qilish huquqi soliq ob’ektini vujudga keltirsa, o‘z navbatida ushbu predmetga kimning egalik qilishi soliq sub’ektini yoki soliq to‘lovchisini namoyon etadi.
Soliq manbai - bu soliq to‘lovchining to‘laydigan soliqlari manbai, ya’ni daromadi. Soliq ob’ekti va soliq manbaini bir-biridan farqlash lozim. Ayrim soliq turlari bo‘yicha, masalan, daromad (foyda)ga, yalpi daromadga, jismoniy shaxslarning daromadiga soliqlar bo‘yicha soliq ob’ekti ham soliq manbai ham bir xil bo‘ladi, ya’ni nima ob’ekt bo‘lsa, uning o‘zi manba hisoblanadi.
Shu o‘rinda soliqqa tortish predmeti, soliq ob’ekti va soliq manbaini farqlash va ularning mohiyatini ochib berish uchun aniq soliq turi bo‘yicha ko‘rib chiqishga harakat qilamiz. Er solig‘i bo‘yicha ko‘radigan bo‘lsak, uning soliqqa tortish predmeti bo‘lib er uchastkasi maydoni, unga kimning egalik qilish huquqi mavjud bo‘lsa soliq ob’ekti paydo bo‘ladi va ushbu er solig‘i qaysi manba hisobidan davlat byudjetiga to‘lansa, masalan, erdan turli xil ko‘rinishda foydalanish natijasida olinadigan daromad uning manbai hisoblanadi. Demak, ushbu fikrlardan kelib chiqib aytishimiz mumkinki, soliqqa tortish predmeti o‘z-o‘zidan kimdadir soliq to‘lash majburiyatini vujudga keltirmaydi. Misolimizga qaytadigan bo‘lsak, erga bo‘lgan huquqni joylardagi mahalliy hokimiyat organlari beradi va shu bilan birgalikda erdan foydalanuvchida soliq to‘lash majburiyati vujudga keladi, chunki unda ushbu er uchastkasidan foydalanish huquqi mavjud. Demak, soliq predmetiga kimning egalik qilish huquqi mavjud bo‘ladigan bo‘lsa, u soliq munosabatlarida soliq sub’ekti sifatida ishtirok etadi.
Soliq bazasi - soliq ob’ektining soliq stavkasi qo‘llaniladigan miqdori. Hisoblanadigan soliq miqdori nafaqat soliq stavkalarining miqdoriga, shu bilan birgalikda soliq stavkasi qo‘llaniladigan ob’ektning miqdoriga ham bog‘liq bo‘ladi. Soliq bazasining miqdori qonunchilikda soliqqa tortilishi lozim bo‘lgan soliq ob’ektidan ruxsat etiladigan chegirmalarga bog‘liq ravishda o‘zgarib turishi mumkin. Soliq bazasini soliq to‘lovchilarning mazkur toifasiga taqdim etiladigan soliq imtiyozlariga muvofiq ravishda kamaytirishga ruxsat etiladi. Shu o‘rinda ta’kidlash joizki, soliq bazasi soliq ob’ektidan katta yoki kichik bo‘lishi mumkin. Masalan, yuqorida qayd etganimizdek, soliq to‘lovchiga soliqdan imtiyozlar ko‘zda tutilgan bo‘lsa, bunday sharoitda soliq bazasi soliq ob’ektidan kichik, soliq ob’ekti qonunchilik bilan kengaytiriladigan bo‘lsa undan katta bo‘lishi mumkin.