Referat "bilish falsafasi" Bajardi: Tekshirdi: reja: Bilishning tarixiy ildizlari haqida

nigilizmga olib keladi.
Ilm va fan yutuqlariga asoslangan faylasuflar esa insonning dunyoni va o‘zini bilishni doimo e’tirof etib kelganlar. Qadimgi yunon faylasuflari inson dunyoni va o‘zini bilishi, haqiqatga erishishi mumkin, deyishadi. Ular inson bilishining roli haqida ham hikmatli fikrlar aytishgan.

XULOSA
O‘rta asr arab faylasuflarining ilg‘or vakillari xususan Markaziy Osiyo mutafakkirlari: Forobiy, Beruniy, Ibn Sino, Ulug‘bek, A. Navoiylar insonning dunyoni va o‘zini bilish masalasi haqida to‘xtalib, inson tabiat va jamiyatni hamda o‘zini bilishga qodir, inson bilishi sezgi va idroklardan boshlanib, tafakkurga tomon rivojlanib boradi, inson aqli - faol, u inson bilishining asosiy qurolidir, deyishadi. Ular inson bilishi ma’lum narsalardan noma’lum narsalar tomon rivojlanib boradi deyishadi³.
Tasavvuf falsafasi vakillari esa o‘z qarashlarida insonning hissiy bilishi tashqi bilishni tashkil qilishni, aqliy bilish esa ichki bilishni tashkil qilishini aytishib, ularning o‘zaro bog‘liqligini ham uqtirganlar. Shu bilan birga, ular inson dunyoni va o‘zini bilishi uchun kamolotga erishmog‘i lozim, Lekin bu kamolotga erishish quruq intilish bilan emas, balki o‘qib o‘rganish, bilimlarni va hunarlarni egallash jamiyatda boshqa kishilar bilan o‘zaro muloqotda va munosabatda bo‘lish orqali yuzaga keladi, deyishadi.
XVII - XVIII asr Evropa faylasuflari ham insonning dunyoni va o‘zini bilish haqidagi qimmatli fikrlarni bildirishadi. Masalan, ingliz faylasufi F.Bekon, inson bilishi sezgilardan boshlanadi, bilishning manbai tajribadir, sezgilar orkali olingan dalillarni inson tafakkur yordamida qayta ishlab chiqadi, deydi. U inson bilish jarayoni fan va amaliyot bilan bog‘liq ekanligini ularga xizmat qilishi lozimligini aytadi. Fransuz faylasufi Dekart esa insonning dunyoni va o‘zini bilishi masalasi haqida to‘xtalib, birdan bir to‘g‘ri bilish tafakkurdir, deydi. Inson bilishning haqiqatliligi tajriba bilan emas, balki aql bilan aniqlanadi, deb bilishda sezgi a’zolarining faoliyatiga ishonmaydi.
Fransuz ma’rifatparvarlari: Didro, Golbax, Gelvetsiy, Volter va Lametrilar esa insonning bilish masalasida fikr yuritishib, sezgilar tafakkurning asosi ekanligini, ular inson bilishining quyi boshlang‘ich bosqichi, tafakkur esa eng yuqori, murakkab bosqichi ekanligini aytishadi.

1^ Скептицизм - юнонча: скептома - ўзбекча: шубҳаланаман дегани

2^ агностицизм - юнонча: «а» ва «гносис» - ўзбекча: билишни инкор киламан.

3^ Масалан, Абу Наср Форобий аклий билишни ҳар томонлама асослаб, инсон тафаккури билиш қобилиятининг чексизлигини, унинг борлиқни билишдаги ролини, акл ҳақиқат мезони эканлигини, у илм - фан, маърифат орқали ривожланиб боришини таъкидлайди.