Referat Bitiruv malaka ishi 3 varaq tushuntiruv yozuvi va varaq chizma qismidan iborat

2.2 Ochilgan paxtani terish mashinalari 
Bu mashinalar tuzilishi va texnologik ish jarayonining bajarilish tartibiga kura, 
mexanik, pnevmatik, elektromexanik va boshka turlarga bulinadi. Ulardan keng tarkalgani 

---

10 
va amalda ishlatila yotganlari mexanik turi bulib, ular uz navbatida, vertikal va gorizontal 
shpindelli mashinalarga bulinadi. 
Vertikal shpindelli paxta terish mashinasining tuzilishi va ishlash jarayoni. Vertikal 
(tik) shpindelli paxta terish mashinalari ochilgan chanoklardagi paxtani terish uchun 
muljallangan. Paxta terish mashinasining asosiy kismlari kuyidagilardan iborat (2.1- rasm): 
terish apparatlari bloki 8, yiggich 7, rama 11, bunker 6, tozalagich 4, boshkarish 
maydonchasi 12, mashinani yuvish sistemasi, elektr jixozlari, gidrosistema, uzatish va 
yurgizish moslamalari. 
Mashinaning guza tegadigan kismlari maxsus tuskichlar bilan yopilgan bulib, 
ochilgan paxtani tukilishdan saklaydi. 
Guza shoxlarini barabanlar oraligiga yunaltirish uchun terish apparati shoxlarni 
kutargich va yunaltirgichlar bilan jixozlangan. Mashinaning ishchi kismlariga traktorning 
kuvvat olish validan tarkatish reduktori orkali xarakat uzatiladi. 
Terilgan paxta xavo surish sistemasi yordamida bunkerga utadi. Mashina bunkeri 
agdarma tipda bulib, terilgan paxtani tirkama aravaga bushatadi. 
Suv sistemasi mashinaning shpindellarini yuvadi va bakka suv tuldiradi. Elektr 
jixozlari traktor dvigatelini ishga tushirish, uning ishini nazorat kilish, tungi smenada ish 
joyini xamda mashina kism va mexanizmlarini yoritish uchun muljallangan. Mashinani 
boshkaruvchi barcha kismlar boshkarish maydonchasiga urnatilgan. 
Mashinaning texnologik ish jarayoni kuyidagicha: 
Mashina guza kator oralarida xarakatlanganda shox kutargichning yunaltiruvchi 
chiviklari guza tupini shpindelli barabanlar 1 orasiga (ish tirkishiga) yunaltiradi. 
Barabanning aylanma tezligi mashinaning tezligidan katta bulganligi uchun guza tuplari 
sinmaydi va yotib kolmaydi. Aylanayotgan baraban guza tupini kamrab, ish tirkishiga 
tortib oladi. Shpindel galtagi ish zonasida tashki kuzgalmas ponasimon tasmalar buylab 
yumalanishi natijasida u baraban yunalishiga teskari aylanib, ochilgan paxtani tishi bilan 
ilib uziga urab oladi. Baraban aylanishini davom etib, shpindelni ish zonasidan ajratish 
zonasiga olib boradi. U erda shpindel galtagi ich tomondan kuyilgan ponasimon tasmalar 
buylab yumalab shpindel aylanishi yunalishini uzgartiradi va undagi paxtaning asosiy 
kismi inertsiya kuchlari ta'sirida echiladi. Ajratkich 13 chutkalarini killari shpindel 
tishlariga 1,5 mm gacha kirib turganligi sababli, chuvitilgan paxta tolalarini shpind ellardan 
ajratib olib kabul kamerasi 9 ga tashlaydi va shu bilan bir vaktda shpindel tishlarini kisman 
chirklanishdan tozalaydi. Kabul kamerasidagi paxtani ventilyator 3 kuvurlar orkali surib 
olib, chikarish kuvuri yordamida bunker 6 ga tashlaydi. Kabul kamerasi 9 ning tubi ochik 
bulganligi uchun, ogir jismlar (kesak, tosh, ochilmagan kusak va boshkalar) bunkerga 
utmasdan erga tushadi. 

---

11 
2.1 – rasm. Raxta terish mashinasi.
Terish apparati ta'sirida erga tukilgan paxtani kuchli xavo okimi yordamida surib 
oladigan yiggich 7 urnatilgan. Yiggich ikkita soplodan iborat bulib, unga suruvchi karnay 
biriktirilgan. Barabanlar oraligidan (ish tirkishidan) chikkan guzapoyalar sinmasligi, 
ulardagi xom kusaklar uzilmasligi uchun, shpindelli baraban bilan yiggich orasiga devor 
yunaltirgich urnatilgan. Yiggich ventilyatori esa paxtani xavo yordamida surib olib, 
xaydash trubasi vositasida kichik xajmli tozalagichga uzatadi. Tozalagich esa korpus, arra 
tishli tozalash barabani 4, chutkali ajratish barabani 5, chikindilarni chikarib yuboradigan 
nov, chiviklar, kuzgalmas chutka, arrali disk va kistirmalardan iborat. Tozalagichga paxta 
bilan birga tushgan mayda xaschuplarni xavo okimi bunkerdan tashkariga chikarib 
tashlaydi. Paxta esa arra tishlariga ilinadi va aylanayotgan disklar uni sikish tusiKiga 
keltirgandan sung, paxtadan chanoklar va xaschuplar ajraladi, kisman tozalangan paxta 
chiviklar zonasiga utadi, chiviklar esa paxtadagi kolgan xas-chuplarni silkitib tushiradi. 
Tusik va chiviklar ajratgan chanok va xas-chuplar katorlar orasiga sepiladi. Chutkali 
ajratkich tozalangan paxtani arrali barabandan echib, mashina bunkerining kichik kismiga 
tashlaydi. 
Terish apparatlarining blokiga karkas, shpindelli barabanlar, ajratkichlar, ularning 
yuritmasi, reduktorlar, shpindellar yuritmasi, tup kutargichlar, kabul kameralari kiradi. 
Apparatlarning barcha uzellari ikkita karkasga urnatilgan bulib, xar kaysi karkas 
ikkita apparatni birlashtiradi Apparatda ichki va tashki sektsiyalar bor. Ichki sektsiyalar 
karkasi bikr, tashki sektsiyalar esa kuzgaluvchan kilib biriktiriladi. Tashki sektsiyalarni 
kuzgalmas sektsiyalarga nisbatan 40° ga kerish mumkin.