Referat jumisi qabillagan Latipova Xurshida Orillag`an Alisher Abdinayimov psixogegena paninin` rawajlaniw tarixi

Psixologiya túsiniginiń rawajlanıw tariyxı :


1 basqısh : Psixologiya - ruhni úyrenetuǵın pán (mill. avv. 6 ásir-16 milodiy). Kewildi bar ekenligi sebepli mudamı turmıs daǵı túsiniksiz hádiyselerdi túsintirip beriwge háreket etilip kelingen. Baslanǵısh túsinikler animistic xarakterge iye bolǵan, yaǵnıy hár bir dene óz sezimi menen ajralıp turǵan dep tushinilgan. Janlılikda hádiyselerdiń hám háreketlerdiń sebepleri kórip kelingen. Aristotel barlıq organikalıq processlerde psixologiya túsinigin kirgizgen, sonıń menen birge ósimlik, haywanot hám sanalı janzatlardı belgilep shıqqan.


Insanda fizikalıq deneden tısqarı odan parıqlanıwshı taǵı qandayda bir bar ekenligi haqqındaǵı qıyallar áyyemgidanoq ámeldegi bolǵan. Eń áyyemgi dáwirlerdayoq insan tús kóriw hádiysesi arqalı ayırım adamlardıń kem ushraytuǵın qábiletleri (mısalı, ovdagi tabıslar ) ólim hám basqa hádiyselerdiń sebeplerin túsindiriwge intilgan. Biraq dáslepki qarawlar mifologik xarakterde edi. Olar pikirlew arqalı emes, soqır-ko'rona isenim jardeminde iyeleniprdi. Ruxlanıw haqqındaǵı qarawlar kóbinese nápes menen baylanıstırnardi, ruhni bolsa uchar maqluq retinde oyda sawlelendiriw etardilar.
Psixologiya haqqındaǵı pikirler áyyemgi zamanlardan berli bar bolıp tabıladı. Dáslepki dáwirlerde psixologiyalıq ayrıqshalıqlardı jandıń jumısı dep túsintirilgen. Jandıń ózi bolsa adam denesindegi arnawlı ekilemshi dene dep qaralgan. Bunday qıyallar «animizm» dep ataladı. Animizm sózi -anima «jon» degen mánisti ańlatadı. Jan óz mánisine kóre órtsimon ushqınnan ibarat ekenligi Geraklit tárepinen, yamasa órtsimon atomdan ibaratlıǵı Demokrit tárepinen aytıp ótken.


Platonning «ideyalar tug'ma boladı» degen ideyaları psixologiyalıq pikir rawajlanıwına kútá úlken úles qosdı. Platon táliymatına kóre «ideyalar» mánisi máńgi hám ózgermeytuǵın, olardıń tábiy dunyadan sırtda joqarı álem ámeldegi bolıp, olardı adam kózi menen kóre almaydı.


Platon psixologiyada «dualizm» aǵımınıń tiykarlawshisi esaplanadı. Dualizm sózi eki yoqlamalik yamasa eki ǵárezsiz pikir degen mánisti ańlatadı. Dualizm táliymatı mánisi materiallıq hám psixik álem dene hám psixikaning bir-birine baylanıslı bolmaǵan halda ámeldegi bolıp, ozaldan keri zatlar dep túsintiredi.


Platonning dualizm shákirti Arastu (Aristotel eramızdan aldınǵı Iv ásir 384-322 jıllar ) tárepinen anaǵurlım tabıslı jónge salıw etildi. Aristotelning «Jan haqqında» shıǵarması sol dáwirdeyoq psixologiya arnawlı pán retinde maydanǵa kela baslaǵanınan dárek beredi. Á