Referat jumisi qabillagan Latipova Xurshida Orillag`an Alisher Abdinayimov psixogegena paninin` rawajlaniw tarixi

Kognitik psixologiya.


Bul da zamanagóy psixologiyaning jańa mekteplerinen biri bolıp tabıladı. Ol intellektuallıqizm nátiyjesinde payda bolǵan insaniyat qábiletleri hám átirap ortalıqqa kelisiwi jasaw ushın gúresin uyreniwshi jónelis bolıp tabıladı. Bul jónelistiń baslanǵısh túbirleri gestalistlar pikirlerine barıp taqaladı.


Kognitik psixologiya insaniyat oylawı, yadı, sóylewi, rawajlanıwı, qabıllawı sıyaqlı qásiyetlerin úyrenedi. Kognitiv psixologiya bixevioristlar jantasıwı ulıwma qarama qarsı turadı. Psixologiya dúnyasınıń rawajlanıwda hár qıylı jónelis hám mekteplerdiń aralas bolıwı kata orın tutadı. Mısalı ; bixeviorizm, psixoanaliz, gumanistik psixologiya, transpersonalogik psixologiya hám kognitik psixologiya


Gumanistik psixologiya tiykarlawshileri Maslou, Rodjers, Artur Kombs, Gordon Olportlar insaniyattı psixologiyadagi eń aqırǵı tendensiyalarini tushintiradi.


Transpersonalogik psixologiya insannıń sezim-sezimleri, ań tásirindegi ózgerislerdi úyrenedi.
On segizinshi asirde emperik hám assotsianistlar pikiri menen bir qatarda psixologiyaning jańa aǵımı dúnyaǵa keldi. Bul aǵımdı Frebel, Pestolotsiy, Russo sıyaqlı naturalistlar ommaga targ'ib etiwgen. Olar ratsionalist hám emperiklar tárepinen islep shıǵarılǵan joqarı ań teoriyasına qarsı turıwǵan. Olar adam tek aqıl hám pikirden ibarat degen túsinikke qarsı xissiyot hám sezim birinshi orında turıwın aytıp kelisken
4. Ózbekstanda psixologiya pániniń rawajlanıw tariyxı.
Psixologiyaning pán retinde jurtımızda rawajlanıw tariyxına itibar beretuǵın bolsaq sonı atap ótiw kerekki, ol aqırǵı on jıllıqlar dawamında qáliplesip atır, tek. Lekin tariyxan, ulıwma psixologiyaning Ózbekstan aymaǵında qáliplesiwin analiz etilse, onıń diniy-filosofiyalıq ilimpazlar hám qarawlar sistemasında ayriqsha tárzde qáliplesip kyolganini kóriw múmkin. Mısalı, eramızdıń II-III ásirlerdinde rawaj tapqan manixizm (tiykarlawshisi Mani) yamasa mazdakizm (tiykarlawshisi Mazdak) hám basqalar óz diniy qarawları sistemasında social munasábetler, social ádalat hám shaxstıń ayriqshalıǵı sıyaqlı ideyalardı keń úgit etkenler. Lekin tariyx bizge sonnan bildirgi berediki, pútin, sistematik social psixologiyalıq qarawlar sisteması ulıwma bolmaǵan. SHuni bólek atap ótiw kerekki, Ózbekstanda ótkerilip atırǵan psixologiyalıq izertlewler tiykarınan shańaraq hám shańaraqqa tiyisli munasábetlerge arnalǵan. CHunonchi, birinshi social psixologiyalıq izertlew de 70- jıllardıń aqırı 80- jıllardıń basında I. YOqubov tárepinen ótkerilgen bolıp, ol shańaraqqa tiyisli munasábetlerdiń turaqlılıǵın hám er-hayal social rolınıń muwapıqlıǵın támiyinleytuǵın sotsial-psixologiyalıq faktorlardı úyrendi. Izertlew nátiyjesinde, sol zat anıqlandiki, shańaraq aǵzalarınıń rol boyınsha muwapıq óz-ara munasábetleri shańaraqqa tiyisli xamjihatlikning zárúrli shárti bolıp tabıladı. Shańaraqqa tiyisli majorolar bolsa, tiykarınan házirgi zaman ózbek áyeliniń social miynet menen bandligi hám de shańaraqqa tiyisli munasábetlerde eskilik sarqitlarining saqlanıp qalǵanlıǵında bolıp tabıladı. Shańaraqqa tiyisli munasábetler psixologiyasi jóninde ótkerilgen zárúrli izertlewlerden biri N. Sawınovning ózbek shańaraǵına tán bolǵan neke hám shańaraq munasábetleri - nekeden qaniqish, neke motivları, shańaraq qurıwdıń ózbeklerge tán bolǵan jas qásiyetleri, jas ózbek shańaraqlarındaǵı psixologiyalıq waqıyalar hám ajırasıwlardıń sebeplerin sistematik tárzde úyrengen ilimiy ishi bolıp tabıladı. Bul izertlewde ilgeri hesh úyrenilmagan ilimiy maǵlıwmatlar toplandiki, olarǵa kóre, ózbek shańaraǵınıń qurılısına sebep bolatuǵın tiykarǵı motiv—bu “Perzentli bulish”, (birinshi orında ), ekinshi orında “Jámiyetshiliktiń gáp-sózine qalmaw”, úshinshi orında “Ata-ana hám qavmi-aǵayınlardıń tileklerin bárjay qılıw” hám taǵı basqalar anıqlandi. N. Sawınovning toplaǵan maǵlıwmatları jas shańaraqlar, kelspewshiliklı shańaraqlar hám jaslar tárbiyası .