Referat jumisi Tayarlag`an : Izbaev Batirbay Qabillag`an : Dáwletnazarova Roza Jobasi: Kirisiw

3. Finanslıq menejmenttiń wazıypaları.
Finanslıq basqarıw funktsiyalarınıń eki tiykarǵı túri tómendegishe:
1. Basqarıw ob'ektiniń wazıypaları
- tákirar islep shıǵarıw, rawajlanǵan kapitaldıń keńeytirilgen tiykarda tákirar islep shıǵarılishini támiyinleydi;
- islep shıǵarıw - kárxananıń úzliksiz islewin hám kapitaldıń aylanıwın támiyinlew;
- basqarıw (pulni basqarıw, kárxananı basqarıw ).
2. Basqarıw predmetiniń wazıypaları
- finanslıq jaǵday hám sharayatlardı prognoz qılıw ;
Kúshsiz forma sharayatında aktsiyalardıń ámeldegi bahası aldınǵı dáwirler bahalarınıń dinamikasın tolıq sáwlelendiredi. Usınıń menen birge, bahalar dinamikası statistikası tiykarında stavkalardıń eliriwi yamasa tómenlewi tuwrısında boljaw múmkin emes. Nátiyjelililiktiń ortasha forması sharayatında ámeldegi bahalar tekǵana aldınǵı bahalardıń ózgeriwin, bálki bazarǵa kirip, tezlik penen bahalarda sawlelenetuǵın barlıq teń maǵlıwmattı sáwlelendiredi. Kúshli forma sharayatında ámeldegi bahalar da ashıq, da sheklengen maǵlıwmatlardı sáwlelendiredi, yaǵnıy barlıq maǵlıwmatlar ámeldegi, sol sebepli hesh kim qımbatlı qaǵazlardan artıqsha dáramat ololmaydi.
1). Informaciya assimetriyasi túsinigi besinshi kontseptsiya menen tikkeley baylanıslı. Onıń mánisi tómendegishe: ayırım taypa daǵı shaxslar bazardıń basqa qatnasıwshıları ushın ámeldegi bolmaǵan maǵlıwmatlarǵa ıyelewleri múmkin. Bul maǵlıwmatlardan paydalanıw unamlı hám unamsız tásir kórsetiwi múmkin.
2). Agentlik munasábetleri túsinigi biznesti shólkemlestirilgen-huqıqıy formalarınıń quramalılıǵı munasábeti menen finanslıq menejmentke kirgizildi. Tómengi sızıq : quramalı huqıqıy sırtqı kórinislerde múlkshilik funktsiyası hám basqarıw funktsiyası ortasında ayırmashılıq ámeldegi, yaǵnıy kompaniya iyeleri menejerler shuǵıllanatuǵın menejmentten shiǵarıladı. Menejerler hám múlk iyeleri ortasındaǵı qarama-qarsılıqlardı saplastırıw, menejerler tárepinen qabıl etiwge bolmaytuǵın háreketlerdiń aldın alıw ushın múlk iyeleri agent ǵárejetlerin (menejerdiń payda alıwda qatnasıwı yamasa paydadan paydalanıwǵa razılıq ) moynına alıwǵa májbúr.
3). Múmkinshilik ǵárejetleri túsinigi: hár qanday investitsiya mudamı alternativaga iye.
Menejment teoriyası hám ámeliyatı evolyutsiyası hár qıylı qarawlarda óz ańlatpasın taptı. Mısalı, 20 -ásirdiń 50—60 -jıllarında tiykarǵı itibar basqarıwdıń shólkemlestirilgen dúzilisine qaratılǵan bolsa, 60—70-jıllarda strategiyalıq joybarlawdan strategiyalıq basqarıwǵa ótiw dáwiri boldı.
20-ásirdiń ortalarına kelip Menejment Ózbekstanda tez pát penen rawajlandi. 1966 jılda Ózbekstan Respublikası Pánler Akademiyası Kibernetika institutınıń tashkil etiliwi, akademikalıq v. K. Qobulov basshılıǵında alıp barılǵan teoriyalıq, stilistik, ámeliy jumıslar, túrli jumısları respublikada Menejment pániniń rawajlanıwına tiykar boldı.
20-ásir aqırı — 21-ásir baslarında Menejment Ózbekstanda arnawlı pán retinde joqarı oqıw orınlarında oqıtila basladı, Menejmentke tiyisli izertlewler jolǵa qoyıldı, sabaqlıqlar jazıldı.
Jetilisken Menejmenttiń tán belgileri: iskerlikke, izertlewge tárepdarlıq ; ápiwayı struktura hám kamsonli xızmetkerler; qarıydarǵa jaqınlıq ; ónimlilikti támiyinlewde insannıń sheshiwshi ornı ; isbilermenlikti xoshametlentiretuǵın ǵárezsiz mekeme qılıw huqıqı ; tiykarǵı iskerlik túrine baslanǵısh itibar ; hámmeden kóre jaqsılaw tanıs bolǵan tarawǵa kirisiw; erkinlik hám kúshli qadaǵalawdı birgelikte qóllaw.
Firmalardıń Menejment sisteması ulıwma Menejment, funksional Menejment, finanslıq Menejment, marketing jumısı, xızmetkerler jumısın basqarıw, islep shıǵarıw Menejmentin, ilimiy-texnika jumısların basqarıw hám basqanı óz ishine aladı.
Menejment teoriyası hám ámeliyatı evolyutsiyası hár qıylı qarawlarda óz ańlatpasın taptı. Mısalı, 20 -ásirdiń 50—60 -jıllarında tiykarǵı itibar basqarıwdıń shólkemlestirilgen dúzilisine qaratılǵan bolsa, 60—70-jıllarda strategiyalıq joybarlawdan strategiyalıq basqarıwǵa ótiw dáwiri boldı.
20-ásirdiń ortalarına kelip Menejment Ózbekstanda tez pát penen rawajlandi. 1966 jılda Ózbekstan Respublikası Pánler Akademiyası Kibernetika institutınıń tashkil etiliwi, akademikalıq v. K. Qobulov basshılıǵında alıp barılǵan teoriyalıq, stilistik, ámeliy jumıslar, túrli jumısları respublikada Menejment pániniń rawajlanıwına tiykar boldı.
20-ásir aqırı — 21-ásir baslarında Menejment Ózbekstanda arnawlı pán retinde joqarı oqıw orınlarında oqıtila basladı, Menejmentke tiyisli izertlewler jolǵa qoyıldı, sabaqlıqlar jazıldı.
Menejmenttiń barlıq túrleri óz-ara baylanıslı, sebebi menejer basqarıw funktsiyalardı atqaradı, xızmetkerlerdi basqaradi, óz iskerliginiń maqsetleri hám oǵan erisiw quralların tańlawda qatnasadı. Mısalı, kishi kárxananıń direktorı hám hátte jalǵız tártip degi isbilermen de barlıq funktsiyalardı yamasa kóp bólegin ózi atqaradı. Tek ǵana shólkemdiń úlkenlesiwi menen olardı túrli xızmetkerlerge yamasa basqarıw bólimlerine belgilew múmkin boladı. Biraq, barlıq jaǵdaylarda menejment túrlerin ajıratıw hám analiz qılıw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı, sebebi olar basqarıwdıń arnawlı quralları hám usılları, kónlikpeleri hám texnikaleri menen ajralıp turadı.
Jigirmalanshı asirde social óndiristiń ósiwi. menejmenttiń pán retinde rawajlanıwına dúmpish boldı. Házirgi asirde birinshi sabaqlıqlardıń baspa etiliwi, menejmentti úyreniw ushın qánigelestirilgen oqıw mákemeleriniń dúziliwi, mashqalalardi sheshiwde matematikalıq usıllardan paydalanıw hám basqalar. Házirgi kúnde bul ósiw basqarıwdı dúziwde óz hákisin tabıp atır. Bunday dúzılıw tómendegi kriteryalar boyınsha ámelge asıriladı :
- basqarıw ob'ekti, mısalı, bankler, xızmetkerler, tovarlar aǵımı, rezervler, texnologiyalar hám hk.;
- kárxananıń yuridikalıq forması, mısalı, kommerciya yamasa kommerciyalıq bolmaǵan shólkemler, tolıq shirkatlar, juwapkershiligi sheklengen jámiyetler, aktsiyadorlik jámiyetleri, xoldinglar, finanslıq hám sanaat gruppaları hám basqalar ;
- islep shıǵarıw, dáldalshılıq, kommerciya operatsiyaları, finans, qamsızlandırıw hám hk sıyaqlı iskerlik tarawı ;
- basqarıw túrleri, mısalı, dástúriy, sistemalı, jaǵdaylı, social -etikalıq, etikalıq hám etikalıq (yaponcha), turaqlılashuv; strategiyalıq, perspektivalı, ámeldegi, operativ; bir retlik, ciklik, úzliksiz (processga jantasıw ) hám basqalar.
Sol sebepli menejment ilimiy pán retinde kadrlar basqarıwı, finanslıq menejment, strategiyalıq hám operatsion menejment, bank menejmenti hám basqalar sıyaqlı tarawlar jedel qáliplestirilip atır.
Atap ótiw kerek, kommerciya shólkemlerin basqarıwdıń maqseti tómendegiler bolıwı múmkin.
- tavardıń ámeldegi dáwirindegi yamasa bazar ciklındaǵı maksimal payda, zárúr muǵdarda payda ;
- bazarda kóbirek úleske ıyelew;
- aktsiyalar bahasın maksimal dárejede asırıw hám basqalar.
Islep shıǵarıwdı basqarıw maqsetleri alternativ talaplar menen ańlatılıwı múmkin:
- málim muǵdardaǵı ónimdi islep shıǵarıw ǵárejetlerin minimallastırıw ;
- ónimler sanın maksimal dárejede asırıw ;
- úskeneler jugin maksimal dárejede asırıw ;
- ásbap -úskenelerdiń jıllıq islew fondı, ásbap -úskenelerdiń tómenlewi, úskenediń ótkezgishligi hám basqalar sıyaqlı islep shıǵarıw procesiniń parametrlerin sheklewde úskenelerdiń birdey júkleniwin támiyinlew.
Arnawlı bir jaǵdayda administraciya erisken maqsetke qaray, onıń tiyisli túrleri ajratıladı.
Bir tárepden, basqarıw túrlerin klassifikaciyalaw klassifikaciyalaw ushın zárúrli bolǵan faktorlardı analiz qılıw hám identifikaciyalawdan aldın, ekinshi tárepden, bul faktorlar hár qıylı basqarıw túrleri ushın hár qıylı kombinatsiyalarǵa tiykarlanǵan. Bul basqarıwdıń málim bir túrin teoriyalıq hám ámeliy rawajlanıw múmkinshiligin bahalawǵa múmkinshilik beredi.
Bul klassifikaciyadan paydalanıw ámeliy mashqalalardi sheshiwde menejerge mashqalanıń sharayatına sáykes keletuǵın basqarıw túrin tańlaw imkaniyatın beredi. Bunday halda, basqarıwdıń eń uyqas usılların tabıw ushın zárúr bolǵan waqtın kemeytiw múmkin. Menejmentte ush stilistik jantasıw ámeldegi: dástúriy, sistemalı, jaǵdaylı.
Dástúriy jantasıw hár qanday shólkem ushın uyqas bolǵan basqarıw principlerı hám qaǵıydaların islep shıǵadı hám isletedi. Dástúriy jantasıw menejmentti adamlar hám (yamasa ) shólkemlerdiń ápiwayı bir ólshewli óz-ara munasábeti retinde túsinedi. Ol barlıq basqarıw ob'ektleri birdey hám tásirinlerge birdey juwap beriwinen kelip shıǵadı.
Sistemalı jantasıw shólkem degi bólimlerdiń óz-ara tásirine itibardı qaratadı hám hár bir bólek bólekti pútkil kontekstte úyreniw zárúrligiga itibar qaratadı. Sistemalı jantasıwdıń tiykarǵı elementleri sistemaǵa kirisiw (kiretuǵın derekler), alınǵan resursların ónimge aylandırıw procesi, sistemadan (ónim) shıǵıw, geribildirim (keri baǵıtda shınjırǵa tásir etetuǵın nátiyjeni biliw).