Referat jumisi Tema: Xalıqtıń turmıs dárejesi statistikası Orinlawshi: Aytanov Shuxrat Qabillawshi: Embergenov Alisher

2.3. Milliy schyotlar sıstemasındaǵı xalıqtıń turmıs dárejesin sıpatlawshı
kórsetkishler.
Xalıq turmıs dárejesin sıpatlawshı kòrsetkishler ishinde xalıqtıń turmıslıq
mútajliklerin qanaatlandırıw normasın ańlatıwshı kórsetkish bul – jan basına tuwrı
kelgen sap milliy dáramat bolıp tabıladı. Bul kórsetkish pul birligindegi хalıqtıń jan basına tuwra kelgen dáramattı ańlatadı hám tómendegi formula menen
esaplanadı:

Bul jerde:
𝐾𝑡𝑑 – хalıqtıń turmıs dárejesi koefficienti;
𝑆𝑀𝐷 – sap milliy dáramat;
𝐴̅ – xalıqtıń ortasha sanı.
Xalıqtıń turmıs dárejesiniń ósiwi ushın SMD tıń ósiw páti, xalıqtıń ósiw
pátinen joqarı bolıwı kerek. Bunı anıqlaw ushın turmıs dárejesi indeksi (𝐼𝑡𝑑)
esaplanadı:
: 𝑦𝑚𝑎𝑠𝑎
Eger >1 bolsa ekonomikalıq ósiw júz bergen, sonlıqtan xalıq turmıs
dárejesi joqarlaǵan. Eger <1 bolsa kerisinshe, =1 bolǵanda. Хalıqtıń turmıs
dárejesi esabat jılında bazis jılǵa salıstırǵanda ózgermegen.
Nominal dáramat – bul tikkeley islewshi miynetiniń kólemine hám
sapasına qarap tòlenetuǵın haqı bolıp, ol pul formasındaǵı barlıq dáramattı óz
ishine aladı. Sonnan kelip shiǵıp nominal dáramat tòmendegishe esaplanadı:
𝑁𝐷 = 𝑀𝐻 + 𝑀𝐷
bul jerde, 𝑁𝐷 – nominal dáramat;
𝑀𝐻 – miynet menen alınǵan dáramat, yaǵnıy mıynet haqı, menejer tabısı,
isbilermen tabısı;
𝑀𝐷 – múlkten kelgen dáramat, yaǵnıy payda, renta, procent hám dividend.
Nominal dáramat хalıqtıń turmıs dárejesin anıq sıpatlay almaydı, puldıń
real qadri tutınıw tovarları bahasina da baylanıslı. Sol sebepli real dáramat:
nominal dáramattıń muǵdarına; dáramattan shegiriletuǵın salıqlar hám tólewlerge,
yaǵnıy pul daramatı iyesi qolına tiyetuǵun bólegine; transfert tólewlerine, yaǵnıy pensiya, napaqa, jumıssızlıq boyınsha napaqalar, medicinalıq qamsızlandırıw
sıyaqlılardan túsken dáramatlarǵa baylanıslı.
Real dáramat barlıq pul dáramatları (brutto dáramat )nan hár qıylı tólewler
(salıqlar, social qamsızlandırıw tólewleri) shegirip taslanǵannan keyin qalǵan
bólegi – sap (netto) pul dáramatın baha indeksine (𝐼𝑝) bolıw jolı menen anıqlanadı:
𝑅𝐷 =
Bul jerde: 𝑇𝑇 – transfert tólewler ornına túsken dáramatlar;
𝑆 – salıqlar hám hár qıylı tólewler.
Real dáramat tutınıw tovarları hám hár qıylı xızmetlerde ańatılǵan dáramat
bolıp, nominal dáramatınıń satıp alıw qábiletin ańlatadı, хalıqtıń turmıs dárejesin
ulıwmalasqan halda xarakterleydı. ⁵