Referat jumisi Tema: Xalıqtıń turmıs dárejesi statistikası Orinlawshi: Aytanov Shuxrat Qabillawshi: Embergenov Alisher

Хalıq dáramatları tabaqalasıwınıń fond koefficienti (Kd). Bul usılda
хalıq dáramatları muǵdarına qarap hár biri 10% ten bolǵan on gruppaǵa bólinedi.
Bul gruppalar decillar dep ataladı. Solay etip birinshi decilge – 𝑑1 ge хalıqtıń
dáramatı eń kem bólngi kiritiledi, 𝑑2 ge bolsa 𝑑1 ge salıstırǵanda dáramatı kóbirek
хalıq bólegi kiritiledi hám t.b. Bul koefficient onınshı hám birinshi decil
guruppalarınıń ortasha daramatları ortasındaǵı qatnasıtı sıpatlaydı.
𝐾𝑑 = 𝑑10 ̅ : 𝑑1̅
Bul jerde:
𝑑1̅ – eń kem dáramatlı 10 % хalıqtıń ortasha jan basına dáramatı;
𝑑10 ̅ – eń joqarı dáramatlı 10 % хalıqtıń ortasha jan basına dáramatı.
Mámleketimizde 2018 jılda úy хojaoıqlarında ótkerilgen baqlaw
maǵlıwmatları boyınsha хalıqtıń jan basına ortasha dáramatlar birinshi decilde
244098 sumǵa, onınshı decilde bolsa 1496946 sumǵa teń bolıp, jámine
salıstırǵanda sáykes túrde 3,9 hám 23,7 procentti quraǵan. Nátiyjede onınshı hám
birinshi decil guruppaları ortasındaǵı qatnas 6,1 esege (23,7:3,9 yamasa
496946:244098) teń bolǵan. Bul bolsa mámleketimizde 2000-2018 jıllar aralıǵında
fond koefficienti 21,1 eseden 6,1 esege páseygenligenen derek beredi.
Kvintill koefficienti. Kvintill koefficientinde de tap fond koefficientinde
qollanılǵan usıl isletiledi, tek bunda хalıq on gruppaǵa emes, al bes gruppaǵa
ajıratıladı. Yaǵnıy, хalıq daramatı muǵdarına qarap hár biri 20 procentti qurawshı
bes gruppaǵa bólinedi. Mámleketimizde 2018 jılda jan basına ortasha dáramat
birinshi kvintillde 293622 sumdı (9,3%), besinshi kvintillde bolsa 1194690 sumdı
(37,8%) qurap, kvintill koefficienti 2000-2018 jıllarda 9,9 eseden 4,1 esege
páseygen.
Djini koefficienti (𝐾𝐺). Jalpı dáramattıń хalıq gruppaları ortasında
tabaqalanıwın хarakterlew ushın хalıq dáramatları teńsizligi indeksi – Djini koefficientinen paydalanıladı. Bul koefficient хalıqtıń túrli gruppaları dáramatları
dárejesindegi parıqtı kórsetip, 0den 1ge shekem shegarada ózgeredi. Onıń mánisi
0den qansha uzaqlasıp 1ge jaqınlassa úlken dárejede dáramatlar хalıqtıń bólek
gruppaları qolında toplanǵanlıǵınan derek beredi. Jámiyette dáramatlardıń
tegisleniwinde bul koefficient 0ge qarap umtıladı hám tómendegi formula
járdeminde anıqlanadı:

Bul jerde:
𝑥𝑖 – jámi хalıq sanında i raqamlı sociallıq gruppaǵa tiyisli хalıqtıń salmaǵı;
𝑦𝑖 – i raqamlı хalıqtıń sociallık gruppada toplanǵan dáramatlar salmaǵı;
𝑐𝑢𝑚𝑦𝑖 – dáramatlardıń kumulyativ (qosılıp barıwshı) salmaǵı.
Keltirilgen formula járdeminde anıqlanǵan Djini koefficienti
respublikamızda 2000 jıldaǵı 0,39dan 2018 jılda 0,262 shekem kemeygen. Bul
bolsa óz náwbetinde jan basına tuwra keletuǵın dáramatlar boyınsha хalıqtıń
tabaqalanıwı sezilerli dárejede kemeyiwinen derek beredi.
BMSH mámleketler dáramatları teńsizligin baqlap, olardıń koncentraciyası
kórsetkishi bolǵan Djini indeksi tiykarında tómendegi klassifikaciyanı usınıs
etkekn: 0,41-0,42 – keskin dáreje; 0,35-0,37 – shegaralıq kórsetkish; 0,25-0,26 –
optimal mánis bolıp, Ózbekstan Respublikasındaǵı dáramatlar differenciyası
BMSH klassifikaciyası boyınsha optimal dareje bolıp esaplanadı.
Búgingi kúnde Meksikada sociallıq tabaqalanıw (fond koefficienti) 25,8 ese
bolıp, eń kemi Daniyada – 4,6 ese. Turkiya, Angliya, Koreyada sáykes túrde 17,3
ese, 10,1 ese, 8,6 eseni quramaqta.