Referat jumíSÍ Tayarlaǵan A. Kojamjarov Qabıllaǵan G. Djaykov

Tarmaqtıń úsh qıylı tapologiyasi bar bolıp tabıladı:

• «Shina» (bus), hámme kompyuterler bir baylanıs jolına parallel jalǵanǵan hám informaciya hár birkompyuterden bir waqtıniń ózinde qalǵan kompyuterlerge uzatıladı

• «Juldız» (zvezda, star) bir oraylıq kompyuterge qalǵan hámme sırtqı kompyuterler jalǵanadı, hár bir kompyuter bólek óz baylanıs jollarınan paydalanadı (1. 2-súwret);
• «Halqa» (kol'tso, zing), hár bir kompyuter hár mudam informaciyanı tek bir shınjırda jaylasqan keyingi kompyuterge uzatadı, informaciyanı bolsa, shınjırda bir aldında jaylasqan kompyu- terden aladı jáne bul shınjır jabıq, yaǵnıy halqasımon bolıp tabıladı.
«Halqa» tarmaq tapologiyasi.

Ámelde birpara jaǵdaylarda tiykarǵı tapologiyalarning kombinatsiyası da isletiliwi múmkin, lekin kópshilik tarmaqlar sanap ótilgen úsh túrdegi tapologiyadan paydalanadı. Endi sanap ótilgen tarmaq túrleriniń qásiyetlerin qısqasha kórip shıǵamız.

«Shina» tapologiyasi
«Shina» tapologiyasi (birpara jaǵdaylarda «umumiy shina» da, dep ataladı ) óz shólkemlestirilgen bólegi menen tarmaq kompyuter apparatlarınıń bir túrde bolıwın hám barlıq abonentler teń haqılılıǵın talap etedi. Bunday jalǵanıwda kompyuterler informaciyanı tek gezek menen uzata aladı, sebebi baylanıs jolı bir.
Hákis halda, uzatılıp atırǵan informaciya ústpe-úst bolıwı nátiyjesinde ózgeredi (konflikt, kolliziya jaǵdayları ).
Sonday etip, bul túrdegi informaciya almasinuvi yarım dupleks rejiminde ámelge asıriladı (hal duplex), almasinuv bir waqtıniń ózinde emes, gezek menen eki jóneliste da ámelge asıriladı. «Shina»tapologiyasida oraylıq abonent bolmaǵanı ushın puqtalıǵı sebepli basqa tapologiyaga salıstırǵanda joqarı bolıp tabıladı. Oraylıq kompyuter isten shıqqan jaǵdayda basqarilayotgan sistema da óz wazıypasın
orınlawdan toqtaydı. «Shina» tarmaǵına jańa abonent qosıw talay ápiwayı bolıp tabıladı hám onı tarmaq islep turǵan waqıtta da qosıw múmkin. Basqa tapologiyadagi tarmaqlarǵa salıstırǵanda «Shina»de eń kem uzınlıqta kabellar isletiledi. Sonı esapqa alıw kerek, hár bir kompyuterge (eki shettegi kompyuterden tısqarı ) ekinen kabel jalǵanadı, bul bolsa mudamı da qolay emes.
Múmkin bolǵan konfliktlerdi sheshiw hár bir abonenttiń tarmaq apparatı moynına túsedi.

«Shina» tapologiyasida tarmaq adapteriniń apparatı basqa tapologiyadagi adapter apparatına

salıstırǵanda quramalılaw bolıp tabıladı. Lekin «Shina» tapologiyasida jergilikli tarmaqlardıń (Ethernet, Arcnet) keń tarqalǵanlıǵı ushın tarmaq apparatlarınıń bahası onsha qımbat emes. «Shina» dagi kompyuterlerdiń biri isten shıqsa, tarmaqtaǵı qalǵan kompyuterler biymálel informaciya almasınıwın dawam ettiriwi múmkin. Kabellarning úzilisi da qorqınıshlı emes sıyaqlı tuyiladi, sebebi biz úzilis bolǵanda,

eki jumısqa uqıplı bólek shinaga iye bólemiz. Lekin elektr signallardıń uzın baylanıs jolınan tarqalıw ózgeshelikinen kelip shıqqan halda «Shina» aqırlarına arnawlı maslastırılǵan apparatlar, yaǵnıy terminator jalǵanıwı kerek (1. 1-suwretde tórtmuyush formada kórsetilgen). Terminatorsiz jalǵanǵanda signal baylanıs jolınıń aqırınan jańǵırıq tarqaladı hám jılısıw payda bolıwı nátiyjesinde tarmaqta baylanıs ámelge asıwı múmkin bolmay qaladı. Sonday etip, kabel ziyan - langanda yamasa úzilis payda bolǵanda, baylanıs jolınıń kelisiwi buz'ladı hám hátte, óz-ara jalǵanǵan kompyuterler ortasında da informaciya almasinuvi toqtaydı.
«Shina» kabelining qálegen bóleginde júz bergen qısqa dúgilisiw nátiyjesinde pútkil tarmaqtıń jumıs iskerligi toqtaydı. «Shina»dagi tarmaq apparatlarınan qandayda birsi buzılǵan táǵdirde, onı ajıratıp qoyıw qıyın, sebebi hámme adapterler parallel jalǵanǵanlıǵı sebepli olardıń qay-qaysısı isten shıqqanlıǵın anıqlaw ańsat emes.«Shina» tapologiyali tarmaqtıń baylanıs jolınan informaciya signalları ótiw dawamında sóniw júzege keledi hám ol qayta tiklenmeydi, sonıń ushın kabelning ulıwma uzınlıǵına shegara qóyıladı. Bunnan
tısqarı, abonent tarmaqtan túrli amplitudali signal aladı, óytkeni informaciya uzatayotgan kompyuter hám informaciya qabıl qılıp atırǵan kompyuterler arasındaǵı aralıqqa baylanıslı. Bunday jaǵday tarmaqtıń informaciyanı qabıllaw apparatlarına qoyılatuǵın qosımsha talaplardı asıradı. «Shina» tapologiyasida tarmaq uzınlıǵın asırıw ushın kóbinese bir neshe segmentler isletiledi (hár bir segment bólek shinani quraydı ), bul segmentler óz-ara arnawlı signallardı tiklovchi apparat—repiterlar yamasa tak- rorlovchi apparatlar arqalı jalǵanadı. Lekin bul usılda tarmaqtıń uzınlıǵın sheksiz asırıp bolmaydı, sebebi baylanıs jolında signal

tarqalıw tezliginiń shegarası bar bolıp tabıladı.

3. «Juldız» tapologiyasi