Referat jumısı Tema: Kishi biznes hám jeke isbilermenlikti rawajlandırıwdı qollap-quwatlaw

Tiykarǵı bólim
1. Ózbekstanda kishi biznes hám jeke isbilermenlik
Ózbekstanda social jóneltirilgen bazar ekonomikasın dúziwdiń tiykarǵı maqsetlerinen biri mámlekette kishi biznes hám jeke isbilermenlik formaların ústin turatuǵın rawajlandırıwdan ibarat. Bul maqsetti ámelge asırıw ushın ekonomikalıq reformalar ótkerildi, onıń rolin asırıw ushın iri institustional tiykarlar jaratıldı. Isbilermenlik iskerligin shólkemlestiriw jáne onı kepillikleytuǵın huqıqıy -normativ hújjetler, isbilermenlerge kómeklashuvchi mámleketlik emes shólkemler, kárxanalar usılar turine kiredi. Ózbekstanda jeke isbilermenlik hám kishi biznes kárxanaları kompleksin shólkemlestiriw tabıslı barıp atır. Kishi biznes iskerligi menen shuǵıllanatuǵın kárxanalar mámleketke baylanıslı bolmaǵan halda, yaǵnıy úlken kapital aqshalarsız ózleri jumıs jayların engiziwleri, waqtınshalıq ámeldegi bolǵan tovarlar tańsıqlıǵın kemeytiwleri hám, hátte, bul tańsıqlıqtı pútkilley joytıwları múmkin. Házirgi jámiyetimizde kishi kárxanalar iskerligin ayırım adamlardıń mútajliklerin qandırıw tárepke báǵdarlaw zárúr. Bul zat xojalıq xizmet kórsetiw hám de xalıq tutınıwı tovarları islep shıǵarıw tarawlarında ayqın kórinip atır. Kishi kárxanalar texnologiya jańalıqların engiziwde de oǵada úlken áhmiyetke iye. Isbilermenlik iskerligin huqıqıy tártipke salıw tarawına tiyisli dáslepki ilimiy izertlewler jumıslar yurist alım B.Ibratov tárepinen alıp barıldı. Ol isbilermendiń barlıq háreketleri tiykarlanıp bazar múmkinshiliklerin analiz qılıw, odan paydala -ósindi, novatorlik ideyaların ámelge asırıwdan ibarat ekenligin tiykarlab, dıń kapitalıstik ekspluatatorlıq mánisine alıp keliwshi dástúriy isbilermensinfiy tariypi emes, bálki, onı insan iskerliginiń sol tarawdaǵı funksiyası bolıp, onıń jámiyettegi tutqan ornı jáne social áhmiyetine itibardı qaratıw kerekligin tushunti-radi. Sonıń menen birge, isbilermen bazar ekonomikasınıń bólek buwınlarında tákirarishlab shıǵarıw boyınsha xızmet kórsetiwshi shólkemlestirilgen, ekonomikalıq, finanslıq, huqıqıy hám basqa xojalıq munasábetleriniń kompleksi bolıp tabıladı dep tariyplaydi. Kishi biznes hám jeke isbilermenlik ekonomikanı rawajlandırıw, xalıq bandligi hám dáramatların asırıwda zárúrli omil bolıp tabıladı. Bul tarawdıń wákillerin hár tárepleme qollapquvvatlash maqsetinde aqırǵı eki yarım jılda Prezidenttiń ellikten artıq párman hám qararları qabıllandı. Atap aytqanda, isbilermenlik iskerligin mámleket diziminen ótkeriw, túrli ruxsatnamalar alıw hám basqa kóplegen www.scientificprogress.uz xızmetler tártip-qaǵıydaları ápiwayılastırıldı. Buǵan baylanıslı qolaylıq jaratıw ushın Mámleket xızmetlerin agentligi jáne onıń orınlardaǵı orayları dúzildi. Isbilermenlik subektleriniń huqıqları hám nızamlı máplerin qorǵaw boyınsha wákil (Biznes-ombudsman) lawazımı engizildi. Barlıq aymaqlarda isbilermenler shaqırıwların qabıl etip, sheshiwge kómeklesetuǵın Bas ministr qabılxonalari dúzildi. ministrler Mákemesi janında Isbilermenlik iskerligin rawajlandırıwdı qollap-quwatlaw mámleket fondı iskerligi jolǵa qóyılıp, oǵan 200 milliard swm hám 50 million dollar aqsha ajıratıldı. Usınıń menen bir qatarda kommerciya bankleri tárepinen isbilermenlerge ajratilayotgan kreditler kólemi asdı. Bunday ámeliy sharalar óz nátiyjesin berip atır. Kishi biznes mámleketimiz jalpı ishki óniminiń derlik 60 %, sanaat ónimleri kóleminiń úshten birin, awıl xojalıǵı óniminiń 98 %, investitsiyalardıń yarımın támiyinlamoqda. Kóplegen wálayatlarda eksporttiń 70-90 % áyne kishi bizneske tuwrı keledi. (4) Ózbekstan ekonomikalıq reformalardıń bas maqseti ashıq sırtqı siyasatlı, turaqlı social jóneltirilgen bazar ekonomikasın kúshli demokratiyalıq huqıqıy mámleketti hám puqaralar jámiyetin qurıw esaplanadı. Respublikada bazar qayta ózgertiwleri qatań hám izbe-iz ámelge asırılıp atır. Usınıń sebepinen de, Respublikmizda kishi biznes hám jeke isbilermenlikti rawajlandırıw ushın tómendegi sharayatlar jaratılǵan:
1. Kishi biznes subektleriniń dizimnen ótiw waqtı 30 minutanı quraydı. Jalǵız tártip degi isbilermen retinde dizimnen ótiw ushın tek bir dana, yuridikalıq shaxs retinde kishi kárxananı dizimge alıwda bolsa - eki dana hújjet talap etiledi.
2. Derlik barlıq tarmaqtaǵı kishi kárxanalar kishi biznesti rawajlandırıw ushın qolay shárt-shárayatlar jaratıwdıń zárúrli faktorı esaplanatuǵın birden-bir salıq tólemi stavkası, realizatsiya etilgen tovarlar hám xızmetler kóleminiń 5% ni quraydı. Usınıń menen bir qatarda kishi biznes subektleri ushın birden-bir social tólewdiń ámeldegi stavkası 15% ni quraydı.
3. Jańa islengen sırt el investitsiyası qatnasıwındaǵı islep shıǵarıw kárxanalarǵa bes jıl dawamında olar dizimnen ótken kúnindegi salıq hám májburiy tólewler stavkasın qóllaw huqıqı beriledi. 2018-jıldan baslap 1 gektardan kóbirek jer maydanına iye bolǵan kishi kárxanalar birden-bir jer salıǵı tólewi belgilep qoyıldı.
4. Kishi biznesti finanslıq qollap-quwatlaw tómendegi jollar arqalı ámelge asırılıp atır :bankler tárepinen jeńillikli stavkalar boyınsha kreditler beriw; isbilermenlikti qollap-quwatlaw mámleket fondınıń isbilermenlik iskerligine berilgen kredit qarjlarınıń 50% muǵdarı daǵı kepil adamlıq hám kommerciya bankleri kreditleri boyınsha esaplanǵan procent ǵárejetlerin oraw.
5. Isbilermenlik subektleriniń huqıqların hám nızamlı máplerin qorǵawǵa juwapker institut tárepilen biznes mápleri qorǵawlanǵan. Ózbekstanda kishi biznes subektleri iskerligin rejeden tısqarı tekseriw biykar etildi, sonıń menen birge birinshi ret ámelge asırılǵan finanslıq -xojalıq huqıqbuzarlik ushın isbilermenlik subektleri basqarıw járiymalardıń barlıq túrlerinen azat etilgen.
6. Respublikanıń barlıq aymaqlarında isbilermenlik subektlerine mámleket xızmetlerin kórsetiwshi “bir ayna” principi astında iskerlik kórsetetuǵın oraylarda isbilermenlikti qollap -quwatlaytuǵın oraylar tashkil etilgen. Isbilermenlik iskerligin endi baslawshı subyektlar ushın ózleriniń rejelerin dúziw, huqıqıy hám ámeliy kómek beriw, sonıń menen birge xızmetleri ushın zárúr maǵlıwmatlardı alıwları ushın “biznes-inkubatorlar” islengen.
7. Respublika boyınsha isbilermenlerge biznes júrgiziw boyınsha oqıw kursları, menshiklilestirilgen obiektler bazasında joybarlar ámelge asırıw, 5 jıl múddetke nol stavkada ijara tiykarında jer maydanları ajıratıw arqalı jas isbilermenler ushın klasterler dúzildi. Usınıń menen bir qatarda kishi biznes potencialın tolıq ámelge asırıwına tosqınlıq etetuǵın mashqalalardi aytıp ótiwimiz kerek. Kishi biznesde bántlerdiń 62 %nen kóplegeni jalǵız tártip degi isbilermenlikte bánt bolsa, tek 16 % kishi kárxana hám mikrofirmalarga tuwrı kelip atır. Kishi kárxanalardıń bántliktegi tómen dárejeleri Nawayı (11, 3 %), Qashqadárya (12, 4 %) hám Tashkent wálayatına (13, 2%) tuwrı kelip atır. Kishi biznesde bántlerdiń 34, 2 % awıl xojalıǵında, 12, 7 % - sanaatda, 11, 6 % qurılısda, sawdada 13, 4 % hám 28, 1 % xızmetler salasında bánt. Joqarıdaǵı bántlerdiń tarmaqlar kesimindegi analizinen kórinip turıptı, olda, basqa tarmaqlarǵa salıstırǵanda jaratılıp atırǵan jumıs orınların natiyjeliligi joqarı bolǵan sanaat tarmaǵında kishi biznestiń salıstırǵanda tómen dárejedegi ornın kóriwimiz múmkin [2527]. Bul kórsetkishni házirgi ósiw dárejesiniń saqlanıp qalıwı kelesinde xalıqtıń mıynet haqı hám isbilermenlik iskerliginen alatuǵın real dáramatlarınıń asıwı menen baylanıslı mashqalalardi keltirip shıǵarıwı múmkin. Bul jaǵday mámlekettiń xalıqqa ajratatuǵın social kepilliklerin sheklewine alıp keliwi múmkin. Qosımsha etiletuǵın bolsa, kishi bisnes subektleri sanınıń sawda daǵı úlesi joqarı dárejede saqlanıp qalıp atır. Usaqlap satıw sawda tavar aylanbasında bolsa, 20, 2% ni kishi bisnes hám mikrofirmalarning úlesi shólkemlesken bolsa, jalǵız tártip degi isbilermenlerdiń úlesi 69, 4% ni quraǵanın kóriwimiz múmkin, bul bank sektorına pul tushumiga unamsız tásir kórsetedi hám kishi biznes subektleriniń salıq salınatuǵın bazasında saykes emesliklerdi keltirip shıǵaradı. Isbilermenlerdi qollap-quwatlaw hám biznes ortalıǵın jaqsılaw boyınsha ámelge asırılıp atırǵan túpkilikli reformalar nátiyjesinde, Jáhán bankiniń “Biznes júrgiziw - 2020” esabatında Ózbekstan 7 tekshege kóterilip, 69-orındı iyeledi hám dúnyanıń eń jaqsı 20 ta reformashı mámleketi qatarından jay aldı. Jańa kárxana ashıw qolaylıǵı boyınsha jurtımız dáslepki bar dúnyada segizinshi orınǵa kóterildi. Bunday múmkinshilikler nátiyjesinde sol jıldıń ótken 10 ayında 91 mıń yamasa 2018-jılǵa salıstırǵanda 2 ese kóp jańa isbilermenlik subyekti dúzildi. (8) Lekin ele tarawdıń rawajlanıwı jolında etiletuǵın jumıslar da kópligin atap ótiw joiz bolıp tabıladı. Atap aytqanda, “Biznes júrgiziw - 2020” esabatında kórsetilgen kemshiliklerdi saplastırıw, atap aytqanda, jer ajıratıw, qurılıs hám buyım-mulkni dizimge alıw boyınsha qolaylıqlar jaratıw kerek. Sol sebepli de isbilermenlerge yerni onlayn auksion arqalı beriw, mulkni dizimnen ótkeriw boyınsha keńseleraro elektron informaciya almasınıwın támiyinlew zárúr bolıp tabıladı. Shet el tájiriybe tiykarında, mulkka bolǵan huqıqtı mámleket diziminen ǵárezsiz ótkeriwge juwapker bólek struktura shólkemlestiriw de zárúrli áhmiyetke iye boladı.
Ózbekstanda 2023-jıldıń 1-sentyabr jaǵdayına jámi iskerlik kórsetip atırǵan isbilermenlik subektleri sanı 414 927 (fermer hám dıyxan xojalıqlarısız ) bolıp, sonnan kishi isbilermenlik subektleri sanı 411 306 teńi shólkemlesken. Iskerlik kórsetip atırǵan kishi isbilermenlik subektleri sanı aymaqlar kesiminde tómendegishe:
Tashkent qalasında - 84 199
Tashkent wálayatında - 38 276
Samarqand wálayatında - 36 931
Ferǵana wálayatında - 35 649
Qashqadárya wálayatında - 28 929
Buxara wálayatında - 26 823
Andijan wálayatında - 24 149
Xorezm wálayatında - 23 496
Namangan wálayatında - 22 992
Surxondaryo wálayatında - 20 829
Qaraqalpaqstan Respublikasında - 21 125
Nawayı wálayatında - 19 877
Jizzax wálayatında - 16 880
Sirdárya wálayatında - 11 151