Реферат мавзу: "этник ва этниклик. Асосий назарий тушунчалар. Примордиализм, конструктвизм ва инструментализм"

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ ЖУРНАЛИСТИКА ВА ОММАВИЙ КОММУНИКАЦИЯЛАР УНИВЕРСИТЕТИ


РЕФЕРАТ

МАВЗУ: “ЭТНИК ВА ЭТНИКЛИК. АСОСИЙ НАЗАРИЙ ТУШУНЧАЛАР. ПРИМОРДИАЛИЗМ, КОНСТРУКТВИЗМ ВА ИНСТРУМЕНТАЛИЗМ”

Мутахассислик: 5А220101
Сиёсий-ҳуқуқий журналистика
OMOHOВА ЧАРОС
ТОШКЕНТ – 2023


МАВЗУ: “ЭТНИК ВА ЭТНИКЛИК. АСОСИЙ НАЗАРИЙ ТУШУНЧАЛАР. ПРИМОРДИАЛИЗМ, КОНСТРУКТВИЗМ ВА ИНСТРУМЕНТАЛИЗМ”
Sayyoramizda yashovchi odamlar turli xil jamoalarni tashkil qiladi. Ular orasida madaniyatdagi ahamiyati jihatidan ham, tarixdagi barqarorlik nuqtai nazaridan ham kundalik rus tilida xalqlar deb ataladigan jamoalar, ilmiy adabiyotlarda etnik guruhlar alohida o'rin tutadi. O'z-o'zidan "etnos" atamasi etnologik adabiyotda ancha vaqtdan beri qo'llanilgan, ammo uni odamlarning alohida jamiyatini belgilash uchun maxsus tushuncha sifatida ilmiy tushunish mohiyatan so'nggi o'n yilliklarda paydo bo'ldi. Zamonaviy etnologiyada bu tushuncha etniklik tushunchasi bilan uzviy bog‘liqdir. 60-90-yillarda dunyoda ushbu muammo bo'yicha juda ko'p ilmiy nashrlar paydo bo'ldi. Ularning sharofati bilan “etnik” tushunchasi siyosatshunoslik, tarix, etnologiya, sotsiologiya va boshqa ijtimoiy fanlarning kategorik apparatida mustahkam o‘rin oldi.
Etnos va etnik muammolarga qiziqish ortishining asosiy sabablaridan biri etnik munosabatlarning ko'plab davlatlar va xalqlarning ijtimoiy hayotida juda muhim rol o'ynay boshlaganligi edi, shuning uchun ularni e'tiborsiz qoldirib bo'lmaydi. Shunday qilib, XX asr boshidan beri jahon jamoatchiligi va etnologiya fanida hukm surayotgan modernizatsiya, sanoatlashtirish, demokratlashtirish va rivojlanish jarayonlari tufayli etnik omil insonlar hayotida asta-sekin o‘z ahamiyatini yo‘qotadi, degan fikrni hayotning o‘zi inkor etdi. fuqarolik jamiyatini rivojlantirish. Mahalliy ijtimoiy fanda ham xuddi shunday nuqtai nazar hukmron edi. Biroq, tarixiy amaliyot shuni ko'rsatadiki, etniklik, shuningdek, etnosentrizmning turli shakllari va hatto u bilan bog'liq bo'lgan millatchilik nafaqat, shuningdek, ularning zamonaviy ijtimoiy, siyosiy va madaniy hayotidagi rolini sezilarli darajada kuchaytirdi. Hozirgi vaqtda ko'plab mintaqalarda etnik muammolar juda keskin.
Biroq, etnik jarayonlarning og'irligiga va turli fanlar vakillari tomonidan mahalliy va jahon etnologiyasida ularga eng jiddiy e'tibor qaratilishiga qaramay, etnos va etniklikning mohiyati haqida umumiy qabul qilingan tushuncha haligacha mavjud emas.
Har qanday fanning, jumladan, etnologiyaning asoslarini o‘zlashtirish uning asosiy tushunchalarini sinchiklab o‘rganishni nazarda tutadi. Etnologiyada bunday tushunchalar aynan “etnos” va “etniklik” tushunchalaridir.
"Etnos" (erbpos) atamasi qadimgi yunon tilida paydo bo'lib, u erda bir nechta ma'nolarga ega bo'lib, ular orasida asosiylari: xalq, qabila, odamlar guruhi, begona qabila, butparastlar, podalar, urug'lar va boshqalar. Taxminan VI-V asrlar. Miloddan avvalgi. bu soʻzning asosiy maʼnosi “qabila, asli yunon boʻlmagan xalq” (“non-grek qabila”). Shu ma'noda u Rim madaniyati va lotin tiliga kirdi. Uning lotinlashtirilishi munosabati bilan Injil matnlarida "butparast", "nasroniy bo'lmagan" ma'nolarida qo'llaniladigan "etnik" (enemikos) sifatlari paydo bo'ladi.
XVIII asr oxirigacha. etnos atamasidan foydalanish juda cheklangan edi. Va faqat XIX asrda. bu atama ilmiy adabiyotlarda "xalq" ma'nosida qo'llanila boshlandi. Bu ko‘p jihatdan mashhur nemis etnologi A.Bastinning xizmatlari bo‘lib, u “xalq” va “etnik” tushunchalarini sinonim deb hisoblagan, “etnik” tushunchasi esa xalqning madaniy jihatdan o‘ziga xos qiyofasini bildirgan.
Asrimizning 20-yillarida etnos nazariyasi rivojiga rus etnografi S.M.Shirokogorov salmoqli hissa qo‘shib, etnos insoniyat taraqqiyoti va mavjudligi shaklidir, deb hisoblagan. Uning ta'rifiga ko'ra, "etnos - bu bir tilda so'zlashadigan, o'zlarining umumiy kelib chiqishini tan oladigan, urf-odatlar, turmush tarzi majmuasiga ega bo'lgan, an'analar bilan saqlanib qolgan va muqaddaslangan va uni boshqa guruhlardan ajratib turadigan odamlar guruhi" ( Shirokogorov S. M. Etnik va etnografik hodisalarning o'zgarishining asosiy tamoyillarini o'rganish, Shanxay, 1923, 13-bet).
Etnik muammolarga keng murojaat qilish asrimizning 60-yillarida sodir bo'ldi. O'sha vaqtga kelib ilmiy qo'llanishda ko'plab etnologik atamalar paydo bo'ldi. Aynan o'sha paytda ingliz tilidagi adabiyotda "etnik" (ruscha tarjimasi - "etnik") atamasi keng tarqaldi. Bu atama bilan bir qatorda xorijda shaxsni ma'lum bir etnik guruh vakili sifatida belgilash uchun "eShshs" tushunchasi qo'llanila boshlandi.
83
Rus etnologiyasida "etnos" atamasi qo'llanilishining boshidanoq uning orqasida "xalq" ma'nosi o'rnatildi. Shu bilan birga, bu so'zdan olingan atamalar ilmiy adabiyotlarda etnik jamoalar va munosabatlarning turli shakllarini belgilash uchun ham qo'llaniladi. Ular orasida "etnik" tushunchasi ko'pincha etnik guruhlar yoki o'ziga xosliklarning o'ziga xos belgilarining mavjudligini bildiruvchi kategoriya sifatida qo'llaniladi. Bu atama, birinchi navbatda, aksariyat zamonaviy jamiyatlarning ko'p millatli tabiatiga qaratilgan. Ushbu tushunchaning mazmunini aniqlashda etnologlar o'rtasida ham birlik yo'q. Faqat "etnik" atamasi rus etnologiyasiga G'arb etnologiya fanidan kelgan, bu erda u taxminan etnik guruhning o'ziga xos madaniy xususiyatlari to'plami sifatida ta'riflanganligini ta'kidlash mumkin.
Rossiya etnologiya fanining o'ziga xos xususiyati shundaki, unda etnik jamoalar har qanday biosotsiomadaniy tizimlar singari qat'iy ketma-ket bosqichma-bosqich rivojlanish bilan ajralib turadigan real hayot ob'ektlari sifatidagi nazariy qarashlar doimo hukmronlik qilgan: tug'ilish, faoliyat ko'rsatish, o'zaro ta'sir, evolyutsiya, o'lim yoki transformatsiya.