Referat mavzu: klassik maktab vakillarining iqtisodiy qarashlari guruh


Download 35.92 Kb.
bet4/5
Sana11.05.2023
Hajmi35.92 Kb.
#1454554
TuriReferat
1   2   3   4   5
Bog'liq
KLASSIK MAKTAB VAKILLARINING IQTISODIY QARASHLARI

David Rikardo
Rikardoning butun iqtisodiy tizimi Smit nazariyasining davomi, rivojlanishi va tanqidi sifatida vujudga keldi. Rikardo davrida sanoat inqilobi boshlang'ich bosqichida edi, kapitalizmning mohiyati to'liq namoyon bo'lishdan yiroq edi. Shuning uchun Rikardo ta'limoti klassik maktab taraqqiyotining yuksalish chizig'ini davom ettiradi.
Rikardo pozitsiyasining o'ziga xos xususiyati shundaki, u uchun siyosiy iqtisodning predmeti taqsimot sohasini o'rganishdir. Rikardo oʻzining asosiy nazariy asarida “Siyosiy iqtisod va soliqqa tortish asoslari”da ijtimoiy mahsulot taqsimotiga toʻxtalib, shunday yozadi: “Bu taqsimotni tartibga soluvchi qonuniyatlarni aniqlash siyosiy iqtisodning asosiy vazifasidir”. Rikardo bu masalada A.Smitga nisbatan bir qadam orqaga ketadi, degan taassurot paydo bo'lishi mumkin, chunki u taqsimot sohasini siyosiy iqtisodning sub'ekti sifatida ilgari suradi. Biroq, aslida bu umuman emas. Avvalo, Rikardo ishlab chiqarish sohasini o'z tahlili ob'ektidan hech qachon chiqarib tashlamaydi. Shu bilan birga, Rikardoning taqsimot sohasiga e'tibor qaratishi ishlab chiqarishning ijtimoiy shaklini siyosiy iqtisodning o'ziga xos sub'ekti sifatida ajratib ko'rsatishga qaratilgan. Garchi Rikardo muammoni to'liq ilmiy hal qilishga olib kelmagan bo'lsa-da, klassik maktab finalchisi asarlarida savolning bunday shakllantirilishining ahamiyatini ortiqcha baholab bo'lmaydi.
Rikardoning asarlarida, aslida, jamiyatning ishlab chiqaruvchi kuchlaridan farqli o'laroq, odamlarning ishlab chiqarish munosabatlarini ajratib ko'rsatishga va bu munosabatlarni siyosiy iqtisodning o'ziga xos predmeti deb e'lon qilishga urinish tasvirlangan. Rikardo aslida taqsimot munosabatlari bilan ishlab chiqarish munosabatlarining butun majmuasini aniqlaydi va shu bilan siyosiy iqtisod doirasini sezilarli darajada cheklaydi. Shunga qaramay, Rikardo siyosiy iqtisod predmetini chuqur talqin qildi, kapitalistik iqtisodiyotning ijtimoiy mexanizmi sirlariga yaqinlashdi. U siyosiy iqtisod tarixida birinchi boʻlib kapitalizmning iqtisodiy nazariyasini kapitalizmga eng xos boʻlgan umumiy munosabatlarni, yaʼni tovar munosabatlarini aks ettiruvchi qiymatning mehnat nazariyasiga asosladi.
Rikardoning mehnat qiymat nazariyasiga kiritgan yangiligi, eng avvalo, tarixiy vaziyatning o‘zgarishi, manufaktura kapitalizmining mashina darajasidagi kapitalizmga o‘tishi bilan bog‘liq. Rikardoning muhim xizmati shundaki, u qiymatning mehnat nazariyasiga tayanib, barcha kapitalistik daromadlarning yagona asosini - foyda, er rentasi, foizni tushunishga yaqinlashdi. Garchi u qo'shimcha qiymat va qo'shimcha qiymat qonunini kashf qilmagan bo'lsa-da, lekin Rikardo mehnat qiymatning yagona manbai ekanligini va shuning uchun ishlab chiqarishda qatnashmaydigan sinflar va ijtimoiy guruhlarning daromadlari aslida o'zlashtirish natijasi ekanligini aniq ko'rdi. boshqa birovning to'lanmagan mehnatidan.
Rikardoning foyda nazariyasi ikkita asosiy qarama-qarshilikka ega:
- qiymat qonuni va qo‘shimcha qiymat qonuni o‘rtasidagi ziddiyat, natijada Rikardo qo‘shimcha qiymatning kelib chiqishini qiymat qonuni nuqtai nazaridan tushuntira olmagan;
- qiymat qonuni va o'rtacha foyda qonuni o'rtasidagi ziddiyat, u o'rtacha foyda va ishlab chiqarish narxini mehnat qiymati nazariyasi nuqtai nazaridan tushuntira olmaganligida ifodalangan.
D.Rikardo nazariyasining asosiy kamchiligi uning ish kuchini tovar sifatida, uning vazifasi – mehnat bilan belgilashidir. Shunday qilib, u kapitalistik ekspluatatsiyaning mohiyati va mexanizmini oydinlashtirish muammosidan qochadi. Ammo, shunga qaramay, Rikardo mehnat narxini, aslida, ishchi kuchi qiymatini to'g'ri miqdoriy aniqlashga juda yaqin keladi. U mehnatning tabiiy va bozor narxlarini chegaralab, talab va taklif ta'sirida mehnatning tabiiy narxi pasayadi, deb hisoblaydi. Xia nafaqat ishchilarni ta'minlash va ularning irqini davom ettirish uchun, balki ma'lum darajada rivojlanish uchun zarur bo'lgan ma'lum miqdordagi yashash vositalarining narxiga. Binobarin, mehnatning tabiiy bahosi qiymat kategoriyasidir.
Rikardoning fikricha, mehnatning bozor bahosi mehnatga layoqatli aholining tabiiy harakati ta’sirida tabiiy narx atrofida o’zgarib turadi. Agar mehnatning bozor bahosi tabiiy narxdan oshsa, ishchilar soni sezilarli darajada oshadi, ishchi kuchi taklifi oshadi, ma'lum bir bosqichda unga bo'lgan talab ortadi. Bu holatlar tufayli ishsizlik vujudga keladi, mehnatning bozor narxi pasaya boshlaydi. Uning pasayishi mehnatga layoqatli aholi soni kamayguncha davom etadi, ishchi kuchi taklifi unga bo'lgan talabning kattaligiga mos ravishda kamayadi. Shu bilan birga, mehnatning bozor narxi tabiiyga nisbatan pasayadi. Shunday qilib, D.Rikardoning mehnatning tabiiy bahosi haqidagi talqini ancha qarama-qarshidir.
David Rikardo burjua siyosiy iqtisodining tamomlovchisi edi, chunki u ochib bergan ilmiy haqiqatlar hukmron sinfning siyosiy va iqtisodiy pozitsiyalari uchun tobora ijtimoiy xavfli bo'lib bordi.

Download 35.92 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling