Referat Mavzu: Logopsixologiya va psixologik korreksiya metodlari fanining rivojlanish tarixi

O’zbekiston Respublikasi Oliy Ta’lim Fan va Innovatsiya Vazirligi


Jizzax Davlat Pedagogika Universiteti
Pedagogika va Psixologiya Fakulteti


Fan: Logopsixologiya va psixologik korreksiya metodlari


Referat

Mavzu: Logopsixologiya va psixologik korreksiya metodlari fanining rivojlanish tarixi

Tekshirdi: Normatova Maftuna
Bajardi: Abdusattorova Mahliyo

Mavzu: Logopsixologiya va psixologik korreksiya metodlari fanining rivojlanish tarixi

Reja:
1 Logopsixologiya fanining rivojlanish tarixi
2Logopsixologiya fanining maqsad vazifasi

Logopsixologiyaning boshqa fanlar bilan aloqasi.

Logopsixologiya boshqa fanlar bilan chambarchas bog'liq. Nutqiy buzilishl
korreksiyalash va oldini olish bilan shug'ullanishda nutq buzilishlari
simptomatikasini bilish, nutqiy faoliyat tizimida nutqiy bo'lmagan
belgilar aloqasini o'rganish uchun logopsixologiya boshqa fanlar bi­
lan o'zaro aloqada faoliyat ko'rsatadi.
Bolalarning rivojlanish bosqichlarini psixiktomondan o'rganishda
bolalar psixologiyasi, pedagogik psixologiya va logopediya fanlari
o'zaro hamkorlikda ish olib borishi kerak. Bolalar psixologiyasi bo­
lalarda kechadigan ruhiy jarayonlarni o'rganadi. Bolalar psixologi­
yasi bolani boshqa shaxslar bilan muloqotga kirisha oladigan, meh­
nat qila oladigan shaxsga qay tarzda aylanishini ko'rsatib beradi.
Pedagog bolalar psixik rivojlanishining o'ziga xos xususiyatlarini
aniqlashda va farqlashda yuqorida bayon etilgan bilimlarga tayani-
shi lozim.
Logopsixologiya — maxsus psixologiyaning bir bo‘limi, maxsus
psixologiya esa umumiy psixologiyaning bir yo‘nalishidir. Umumiy
psixologiya psixikaning tarkib topishi va rivojlanishi qonuniyat-
larini me’yorida o‘rgansa, logopsixologiya ana shu qonuniyatlarni
nutq nuqsoniga ega bo‘lgan bolalarda o‘rganadi. Shuningdek, um u­
miy psixologiyada qoilanadigan tadqiqot metodlari, tamoyillar,
o‘rganilayotgan holatlarning tushunchalari, atamalari logopsixo-
logiyada ham qoilanadi.
1970-yilda A.R.Luriya tashabbusi bilan bolalar neyropsixologi-
yasi rivojlana boshladi. Logopsixologiya logopediya bilan bog‘liq.
Ma’lumki, logopediya nutqida kamchiligi boigan bolalarning
taiim -tarbiya tizim ini tashkil etishda logopsixologiya tomonidan
o‘rganiladigan bolalarning guruhli, yosh va individual psixologik -
xususiyatlari haqidagi bilimlarga tayanadi.
Logopsixologiya tibbiy fanlar bilan aloqada rivojlanadi. Bu fan-
lar bir xil o‘rganish obyektiga ega. Lekin bu fanlar o‘rganish pred-
metiga ko‘ra farqlanadi. Logopsixologiya nevrologiya, psixiatriya,
fiziologiya fanlari bilan bogiiq. Logopsixologiya nevrologiya, fi-
ziologiya fanlarini integratsiyalash natijasida nutq nuqsoniga ega
boigan bolalarning psixik rivojlanish holatini yangi sifat nuqtayi
nazaridan baholash imkonini beradi. Funksional tizimlar nazari-
yasining yaratilishi, bosh miya qobigi funksiyalarining joylashishi
(lokalizatsiyasi) haqidagi nazariyaning ishlab chiqilishi, alohida
ehtiyojlarga ega bolalarda oliy psixik funksiyalarning shakllanishi
va rivojlanishi nutq kamchiliklarini tahlil etishning yangicha usul-
larini keltirib chiqardi.
Logopsixologiya — otoloringologiya, nevropatologiya, psixopa-
tologiya, oligofreniyaklinikasi,pediatriya fanlari bilanham bogiiqdir.
Bu fanlarning m aium otlari ovoz buzilishlarini o'rganishda muhim
ahamiyatga ega. Bu holatda ovoz buzilishlari halqum nuqsonlari
asosida yuzaga kelgan boiishi mumkin.
Ko‘p buzilishlar markaziy asab tizimi buzilishlari bilan bogiiq
boiib, uning tashxisi logoped va vrach-nevropatologning o^zaro
faoliyati asosida amalga oshiriladi.
Nutq buzilishlarida ruhiy rivojlanishning turli holatlari — emot-
sional-irodaviy, diqqat, xotira, aqliy mehnat faoliyati hamda shaxs-
ning psixik rivojlanishi orqada qoladi. Bu ma’lumotlar nutq buzi-
lishini aniqlash va unga kerakli yordam ko‘rsatishda muhimdir.
Nutqiy buzilishlar miya faoliyatining rivojlanishi bilan bog‘liqdir.
Bunday holatlarda logopedik ish bilan bir qatorda markaziy asab
tizimi faoliyatini faollashtiruvchi dori-darmon orqali ham davolash
olib boriladi.
Logopsixologiya lingvistika va psixolingvistika bilan o‘zaro
bog‘liqdir. Logoped lingvistika fanida berilgan til birliklari va qoi-
dalarini yaxshi bilsa, bu unga aniq tashxis qo‘yishi, to‘g‘ri korrek-
siyalashga yordam beradi va logopedik ish samaradorligining oshi-
shiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Logopsixologiya umumiy va maxsus psixologiya, psixodiagnos-
tika fanlari bilan bogliqdir. Logoped bolaning psixik rivojlanish
qonuniyatlarini bilishi, psixologik-pedagogik tekshiruv metodlarini
qollay olishi lozim.
Shunday qilib, logoped nutq buzilishlarining turli shakllarini
farqlashi, intellektual, emotsional va xulqiy buzilishlar bilan bog'liq
nutqiy buzilishlarga tashxis qo‘yish malakasiga ega bo'lishi kerak.
Psixologiyaga oid bilimlarni bilish logopedga faqat nutqiy bu-
zilishni emas, balki nutqiy buzilishni ruhiy buzilishlar bilan
bog'liqligini to'g'ri tushunish imkoniyatini beradi. Bunday bilim
turli yoshdagi nutq nuqsoni mavjud bolalar bilan muloqotga kiri-
shishga imkon beradi.
Shunday qilib, maxsus psixologiyaning bir bo'limi bo'lgan
logopsixologiya maxsus psixologiyaning asosiy tarkibiy qismi si­
fatida logopediya va psixologiyaning zamonaviy yutuqlari asosida
takomillashib bormoqda.

L.S. Vigotskiy, R.A. Luriya, Elkonin, Y.M. Mastyukova va boshqa

bir qator olimlarning bolalarda uchraydigan nuqsonlar etimologiyasi, tavsifi,
tasnifiga bag‘ishlangan ilmiy tadqiqotlari, rivojlanishida
nuqsoni bor bolalarni tashxislash, ular bilan korreksion-logopedik
ish olib borish metodikalari, Sharq mutafakkirlarining ta’lim-tarbiya haqidagi
fikrlari logopsixologiyaning ilmiy-nazariy va metodologik asoslari sifatida
xizmat qiladi. Xorijiy va mamlakatimiz
defektologlarining rivojlanishida nuqsoni bor bolalarning ta’limtarbiyasi,
ularni ijtimoiy moslashtirish masalalariga bag‘ishlangan
tadqiqotlarida ilgari surilgan g‘oyalar respublikamizda logopsixologiya
fanining rivojlanishida katta ahamiyat kasb etadi.
Ma’lumki, Sharq mutafakkirlarining pedagogik qarashlarida
ta’lim masalasiga jiddiy e’tibor qaratilgan. Al-Xorazmiy, Abu Nasr
Forobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sinolarning bola tarbiyasi
haqidagi fikrlari, g‘oyalari, bolani jismonan va aqlan soglom
o‘stirish borasidagi o‘gitlari, o‘zlari amal qilgan didaktik metodlar
hozirga qadar o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan.
Muhammad ibn Muso al-Xorazmiyning nomi matematika fanining
amaliy ahamiyatini yuksak cho‘qqilarga ko‘tara olgan mutafakkir sifatida
tarixda abadiy qoldi. Uning buyuk ixtirolaridan
biri — «0» (nol) sonini yaratishi va bu orqali uning fanga kiritgan
buyuk kashfiyoti o‘nli pozitsion sanoq sistemasining iste’molga kiritilishidir.
Uning «Al-Jabr val-muqobola», «Hind arifmetikasi haqida kitob»,
«Sinus Zijlari», «Kitob suratard», «Yer sathini oichash»,
«Quyosh soati to‘g‘risida», «Yahudiylar tarixi va ularning bayramlarini
belgilash», «Vasiyatlar kitobi» kabi asarlari jahon matematika
fanini va amaliy matematikani boyitdi.

«Logopsixologiya» kursi defektolog bakalavrlarni tayyorlash tizimida

asosiy o'rinlardan birini egallaydi, chunki talabalar o‘zlarining
keyingi ish faoliyatlari davomida maxsus ta’lim-tarbiya tizimida
rivojlanishida kamchiligi bo‘lgan bolalar nutqidagi kamchiliklarni aniqlash,
nutq kamchiliklarini bartaraf etish, ularning oldini
olish bilan shug‘ullanadilar. Ma’lumki, nutq nuqsonlariga ega bolalar bilan
olib boriladigan korreksion ishlarning samaradorligini
oshirishda defektolog maxsus psixologik bilimlar tizimini egallagan
bo‘lishi, nutqida kamchiligi bor bolalarning psixologik rivojlanish
qonuniyatlari, ularning shaxsini shakllantirish omillari haqida bilimlarga
ega bo‘lishi va ana shu bilimlarga tayangan holda faol psixokorreksion
(tuzatish) ishlarini olib borishi zarur. Shuningdek, mazkur kurs davomida
talabalar nazariy bilimlarni amaliyotda qo‘llash
ko'nikmalarini egallab boradilar, har bir nutq kamchiligida bola
hissiy-irodaviy doirada, psixik jarayonda o‘ziga xos, alohida xususiyatlarga
ega ekanligi haqida to‘liq ma’lumotlarga ega bo‘ladilar.
Kursning asosiy vazifasi talabalarga logopsixologiya fanining
barcha bo‘limlarini, logopsixologiya fani bilan uzviy bog‘liq bo‘lgan
(maxsus pedagogika, logopediya, psixologiya, maxsus psixologiya,
psixolingvistika va h.k.) fanlarning yangi ilmiy yutuqlarini hisobga
olgan holda umumiy va maxsus bilimlarni berishdan iborat.

Logopsixologiya fanining o'rganish obyekti tug‘ma yoki orttirilgan nutq

nuqsoniga ega bo'lgan bolalardir.
Logopsixologiya fanining predmeti doirasiga nutq nuqsoniga ega
bo‘lgan bolalarning psixik xususiyatlarini o‘rganish va psixokorreksion
ishlarni tashkil etish jarayoni kiradi.
Logopsixologiya fanining vazifalari:
— turli nutq nuqsoniga ega bo'lgan shaxslarning psixik rivojlanish
xususiyatlarini o'rganish;
— nutq nuqsonlarining differensial diagnostika metodlarini ishlab chiqish;
— nutq nuqsoniga ega bo'lgan bolalarning bilish faoliyatidagi
kamchiliklarini o'rganish va bartaraf etish;
— nutq nuqsoniga ega bo'lgan bolalarda hissiy-irodaviy sohani
va shaxslararo raunosabatlardagi kamchiliklarni bartaraf etish metodlarini
ishlab chiqish;
— nutq nuqsoniga ega bolalarning bilish faoliyatidagi va hissiyirodaviy
sohasidagi kamchiliklarning oldini olish va bartaraf etishga
qaratilgan chora-tadbirlarni ishlab chiqish.
Logopsixologiya fanining tamoyillari va metodlari
Determinizm tamoyili. Bu tamoyil psixik holatlarni keltirib
chiqaruvchi sabablarni o'rganishni nazarda tutadi.
Determinizm narsa va hodisalarning sababiy bog'lanishlari
haqidagi ta’limot. Real hayotda yuzaga kelgan sabablardan keyin
oqibatlar darhol yuzaga kelmadi, balki ma’lum vaqt o'tganidan
keyin namoyon bo'ladi. Ma’lum bir holatlarni keltirib chiqaruvchi
sabablar natijasida, ma’lum hodisa va omillar ta’sirida aniq oqibatlar, asoratlar
kelib chiqadi. Masalan, asfiksiya bilan tug'ilgan bolada nutq kech rivojlanadi,
ya’ni asfiksiyaning oqibati nutqning o'z
vaqtida rivojlanmaganida ma’lum bo'ladi.
Birgina sabab, ma’lum bir sharoitda bir xil oqibat-natijalarga olib
kelsa, boshqa sharoitda umuman boshqacha natijalar keltirib chiqarishi mumkin. Patologik rivojlanishni ta’riflovchi barcha holatlarning sababiy bog'lanishi
turli patologik omillar bilan bog'liq. Ushbu
omillarni aniqlash bolaning rivojlanishi va ta’lim-tarbiya
jarayonidagi qiyinchiliklarni tashxis qilishning asosiy vazifalaridan biri.
128
Diagnostika va korreksiyaning birligi tamoyili. Korreksion ishning vazifalari
bola rivojlanishining to iiq psixologik diagnostikasiga asoslanganidagina
to‘g‘ri belgilanishi mumkin. Psixologik diagnostika va korreksiya bir-birini
to'ldir
adigan jarayonlardir. Shuning
uchun bolaga psixologik korreksiya kerakmi yoki yo'q degan savolga
javob berishdan oldin, bolaning psixologik rivojlanish xususiyatlarini,
muayyan yangi psixologik hosilalarning shakllanganlik
darajasini, malakalar, bilimlar, ko‘nikmalar, shaxsiy va shaxslararo
aloqalarning rivojlanganlik darajasining bola yoshi bosqichlariga
muvofiqligini aniqlab olish zarur.
Alohida individuumning barcha psixik xarakteristikalarini bir
butun (yaxlit) o‘rganish tamoyili determinizm va tizimlilikning
umummetodologik tamoyillarini yanada aniqlashtiradi. Bu tamoyil
L.S. Vigotskiyning biron buzilishning tizimli tahlilini amalga oshirish
imkonini beradigan nuqson tuzilishi haqidagi konsepsiyasining
asosini tashkil qiladi. Bu tamoyilning mohiyatini faoliyatli psixologiya
doirasida ko'proq ochib berish mumkin. Unga ko'ra inson
o'zini predmetli-manipulyativ, o'yin, o'qish va mehnat faoliyatida
imkon darajada to‘liq namoyon etadi. Bunday yondashuv sinalayotgan s
haxs psixikasining barcha sohalarini — shaxsi, intellekti, xulqalvorini
ochish imkonini beradi.
Insonga shaxs sifatida yondashish tamoyili nutq kamchiligiga
ega shaxslarni tekshirishda g'oyat muhimdir. Bolaning emotsionalirodaviy
holatini belgilab beradigan xulq-atvor yo‘nalishini hisobga
olmasdan turib, psixologik yordam samarali bo‘la olmaydi. Psixolog
liar bir bolani va uning ota-onasini nodir, avtonom individlar sifatida qabul
qilishi hamda ularning erkin tanlash, o‘zini-o‘zi belgilash
huquqini, o‘z hayoti bilan yashash huquqini tan olishi va hurmat
qilishi lozim.
Faoliyat orqali yondashuv tamoyili. Tekshiruv bolaning
yetakchi faoliyati hisobga olingan holda amalga oshirilishi
lozim. Agar bu maktabgacha yoshdagi bola bo'lsa, o'yin feoliyati
kontekstida, maktab bolasi bo'lsa, o'quv faoliyatida. Ayrim
hollarda, agar rivojlanishda, shu jum ladan nutq rivojlanishida
orqada qolish kuzatilsa, o‘yin metodikalari maktab yoshida ham
o'z ahamiyatini saqlab qoladi. Bundan tashqari bola va o'smir
129
uchun shaxsan tanish bo'lgan faoliyat turlarini tanlash tavsiya
etiladi.
Bolani dinamikada o‘rganish tamoyili. U bolalarning mavjud
imkoniyatlarinigina emas, balki ularning kelgusida bilimlari va
ko'nikmalarini rivojlantirish imkoniyatlarini o'rganishga
yo'naltirilgan. L.S. Vigotskiyning ta’lim va rivojlanish nisbatlari
haqidagi konsepsiyasi shu tamoyilga asoslanadi. Unga ko'ra bola
o'zi mustaqil hal qiladigan masalalar bilan belgilanadigan aktual rivojlanish
zonasi va bola kattalar yordamida hal qiladigan
masalalar belgilab beradigan eng yaqin rivojlanish zonasi farqlanadi.
Individual va kollegial tekshirish shakllarini birga qo'shib olib
borish tamoyili kam kuch sarflab, eng yuqori natijalarga erishish
imkonini beradi. Tekshirishning kollegial shaklida bir mutaxassis
ikkinchisining yordamchisi sifatida ish olib borishi va o'z o'rnida
sinovdan o'tuvchining xatti-harakatlarini tashkil qilishi, ijobiy
emotsional fon yaratishi va, ayniqsa, olingan diagnostika natijalarini tahlil
qilishda faol qatnashishi mumkin. Bunda bir xil faktlarga
har xil nuqtayi nazar bilan qarash va optimal xulosaga kelish imkoni bo'ladi.
Rivojlanish tamoyili. Ushbu tamoyilga ko'ra, nuqsonning yuzaga
kelish jarayonini (sababini) tahlil qilish bilan birga, aynan shu nuqsonni
bolaning rivojlanishiga qanday ta’sir etishini o'rganish nazarda tutiladi.
Ruhiy holatlarning to'g'ri tavsifnomasi nuqsonning
kelib chiqish sabablari, aynan hozirgi vaqtdagi holati va kelajakda
ro'y berishi mumkin bo'lgan o'zgarishlarni inobatga olgan holda
tuziladi. Masalan, noaniq artikulatsiya so'zni, tovushni tahlil —
sintez qilish malakasini egallashda qiyinchiliklar, yozma nutqda
agramatizmlarni keltirib chiqarishi mumkin. Shuningdek, noaniq
talaffuz nutqiy faollikning susayishiga, muloqotga kirishishda
ehtiyojning kamayishiga olib keladi. Bola atrofdagilarning
masxaralashlaridan uyalib muloqotga kirishmaydi, natijada esa, bolaning
faol va passiv lug'ati kamayadi.
Rivojlanish tamoyiliga ko'ra, nuqsonni statistik jihatdan
ta’riflashga emas, balki uning rivojlanish dinamikasini aniqlashga
alohida urg'u beriladi.
130
Ong va faoliyat birligi tamoyili. Bu tamoyilga ko'ra, ong inson
xulq-atvori va xatti-harakatining boshqaruvchisidir.
Ma’lumki, biologik nasldan naslga o'tuvchi xususiyatlar psixik
funksiyalar shakllanishining shartlaridan birinigina tashkil etadi.
Insonga insoniyat tomonidan yaratilgan predmetlar dunyosi va
hodisalarni egallashga boigan intilishlar xos. Faoliyat esa inson
ongining shakllanish omilini yuzaga keltiruvchi shartlaridan biri
sanaladi. Faoliyat doimo organizm bilan muhitning ifodasidir. Inson
o‘zining faoliyatini ilk yoshidanoq butun insoniyat tajribasi va
jamiyat talablariga yo'naltirib boradi. Inson faoliyatiga xos boigan
xususiyatlardan yana biri shundaki, uning bilish jarayonlari iroda bilan
bog‘liq boiadi, ularga tayanadi, ya’ni faoliyat bilish va
iroda jarayonlarisiz yuz berishi mumkin emas. Nuqsonli bolalarni
o‘rganishda ushbu tamoyil nuqsonli bolalar faoliyati ana shu bolalarning
rivojlanish darajasini aniqlovchi asosiy parametr ekanligini
nazarda tutadi.
Psixik rivojlanishning nutq bilan bogiiqligi tamoyili. Nutqiy faoliyat bola
psixikasi, turli ruhiy jarayonlar (sensor, intellektual, hissiy
iroda sohasi) bilan bogiiq holda shakllanadi. Bolada kechayotgan
ruhiy jarayonlarning o'ziga xos xususiyatlarini individual o‘rganish
natijasida bola nutqining nuqsonli rivojlanishini aniqlash mumkin.
Olingan ma’lumotlarning tahlilida sifat-son jihatdan yondashish
tamoyili, bir tomondan, son ko‘rsatkichlari asosida sifat birliklari
yotishi lozimligiga asoslansa, ikkinchi tomondan, tekshirish natijalari mana
shu rasmiy ko‘rsatkichlardan iborat boimay, vazifalarning bajarilish
jarayoni (operatsiyalarning mantiqiy ketma-ketligi,
maqsadga erishishda sobitlik va h.k.) ham tahlil qilinishini talab
etadi.
Logopsixologiyaning metodlari
Kuzatish metodi. Bu metodga ko'ra kuzatish aniq reja asosida
olib borilishi va natijalar qayd varag'iga yozib borilishi kerak. Bola
kuzatilayotganini bilmasligi lozim. Agar bola bu holatdan xabardor bo'lsa, bu
metod tabiiyligini, haqqoniyligini yo'qotadi. Kuzatish
jarayonida tekshiruvchi faqat bolaning tashqi holatlarini ko'rishi
mumkin: bolaning amaliy faoliyati, ma’noga ega xarakterlari va h.k.
Biroq psixolog tashqi" holatlarni kuzatish bilan cheklanmay, mana
131
shu tashqi holatlar zamirida yashiringan psixik jarayonlar sifat va
holatlarini to‘g‘ri aniqlay bilishi lozim. Kuzatish metodida asosiy
urg‘u tashqi holatlarni ta’riflashga emas, ulardan to'g'ri xulosalar
chiqarishga qaratiladi.
Produktiv faoliyatni tahlil qilish metodi. Bola faoliyati mahsuliga bolalar
chizgan rasmlar, applikatsiya, qurish-yasash, turli
o'yinchoqlar, yasagan narsalari, ular tomonidan yozilgan she’r va
ertaklar kiradi. Bunda bolalarning o'z ixtiyorlariga ko'ra mustaqil
bajargan faoliyat mahsuli alohida ahamiyatga ega. Masalan: bola
rasmda aks ettirgan predmet bilan bolaning tasavvuri o'rtasidagi
aloqani aniqlash mumkin.
Laborator va tabiiy eksperiment metodi. Laborator eksperiment
laboratoriya sharoitida, maxsus qo'llanma va vositalar yordamida amalga
oshiriladi. Bunda tekshiriluvchi o'zining tekshirilayotganligini biladi.
Notanish sharoit, ayniqsa, apparaturalardan
foydalanish bolaga o'zgacha ta’sir etib, uning xulq-atvorida,
o'zini tutishida o'zgarishlarga olib kelishi mumkin. Bola hatto
topshiriqlarni bajarishdan bosh tortishi mumkin. Shuning uchun
eksperiment jarayonida qiziqarli o'yinlardan foydalanish tavsiya
etiladi.
Tabiiy eksperiment kundalik tabiiy sharoitda (dars, muloqot,
o'yin) olib boriladi. Bunda bolalar ularga tavsiya etilayotgan o'yinlar,
topshiriqlar ma’lum bir maqsadda berilayotganini bilmaydilar.
Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarga nisbatan qo'llaniladigan
tabiiy va laborator eksperiment metodlarida keskin farqlar kuzatilmaydi, chunki
har ikkalasida ham bolalar o'zlari uchun qiziqarli
bo'lgan faoliyat turi bilan mashg'ul bo'ladilar.
Psixologik-pedagogik tadqiqot vazifalarini bajaruvchi eksperiment
psixologik-pedagogik eksperiment deb nomlanadi.
Suhbat metodi. Bu metoddan bolaning atrof-muhit haqidagi bilimlarini,
xulq-atvori, oila va ta’lim muassasasiga munosabatini aniqlash uchun
foydalaniladi. Bolalarga beriladigan savollar tushunarli va
qiziqarli bo'lishi kerak. Suhbatga alohida tayyorgarlik ko'riladi, ya’ni
mavzu, savollar oldindan o'ylangan bo'ladi. Ko'p hollarda bolalarning
javobi savollarning mazmuni bilan bir qatorda, bolalarning tekshiruvchiga
nisbatan munosabatiga ham bog'liq.

Test metodi. Test inglizcha so‘z bolib, tekshirish, sinash

ma’nolarini anglatadi. Bu usulning afzalligi shundaki, qisqa
vaqt ichida, ommaviy tarzda ko‘p tekshiruvchilarni tekshiruvdan
o‘tkazish mumkin. Testlar mazmuniga, tuzilish shakliga ko'ra: individual,
guruhli, harakat, intellektual, psixologik va boshqa turlarga ajratiladi. Test —
bu bolalarga qat’iy aniq sharoitda tavsiya etiladigan, maxsus tanlangan vazifalar tizimi. Bolaning har bir to'g'ri
javobi uchun baho qo'yiladi. Test javoblari bir necha variantlarda
beriladi. Vazifa bir xil yoshdagi bolalar guruhiga beriladi va ularning o'rtacha o‘zlashtirish ballari hisoblab chiqiladi.
Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarga tavsiya etiladigan testlar birlamchi faoliyat (o'yin, qurish-yasash) tarzida tavsiya etiladi.
Testlar yordamida bolalarni maktabda taiim olishga tayyorgarlik
darajasini aniqlash mumkin. Shuningdek, testlardan foydalanib,
rivojlanishida orqada qolishlar kuzatiladigan bolalarni aniqlash
mumkin. Lekin testlar bolalarning rivojlanishidagi kamchiliklarni
keltirib chiqaruvchi sabablarni aniqlash imkonini bermaydi. Shuning uchun test metodini boshqa metodlar bilan birgalikda qo'llash
tavsiya etiladi.
Sotsiometriya metodi. Bu metod shaxslararo munosabatlarni,
shuningdek, bolalarning guruhdagi o‘rnini o‘rganish imkonini beradi. Bunda asosan quyidagicha savollardan iborat anketalar tarqatiladi: «Sen kim bilan ]sayrga borishni xohlaysan?», «Sayrda kim bilan
o'ynashni xohlaysan?», «Tug'ilgan kuningga kimni taklif etasan?»,
«Kim bilan bir partada o‘tirishni xohlaysan?» va h.k.
Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarga bunday savollar berish tavsiya] etilmaydi. Bunda bolaga o'ziga yoqqan 3 ta o'yinchoqni
tanlab olish taklif etiladi. So‘ng bolaga «maxfiy tarzda» shu
o'yinchoqlarni o'ziga yoqqan bolalar shkafchasiga solib qo'yish tavsiya etiladi. Olingan natijalar sotsiogramma jadvalida aks ettiriladi.
Jadvalda aks etgan natijalar yordamida guruh «yulduzlari», lider
bolalar guruhi aniqlanadi. Shuningdek, bu metod yordamida bolalarning kirnlar bilan do'stligi yoki do'stlashishga intilishlari haqida
maiumot olinadi.