Referat mavzulari ro’yxati

---

---

MUNDARIJA 
 
T.s 
Nomlanishi 
Sahifasi 
1 
Kirish 
2 
Ma’ruzalar matni 
3 
Labaratoriya mashg’ulotlarni o’tkazish bo’yicha uslubiy 
qo’llanma 
4 
Talabalar mustaqil ishlarini tashkil etish, nazorat qilish va 
baholashga doir uslubiy ko’rsatmalar 
5 
Referat mavzulari ro’yxati 
6 
Glossariy 
7 
Fanning o’quv dasturi 
8 
Fan bo’yicha ishchi o’quv dasturi 
9 
Tarqatma materiallar 
10 
Nazorat savollari 
11 
Test savollari 
12 
Baholash tartibi va mezonlari 
13 
Adabiyotlar ro’yxati 
14 
Muallif haqida ma’lumot 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

1-MA’RUZA 
KIRISH. QURILISH MATERIALLARI VA BUYUMLARINING UMUMIY 
ASOSLARI.
Reja: 
 
1. 
Qurilish materiallarining qurilishdagi ahamiyati va xom ashyo bazasi.
2. 
Qurilish materiallarining tasniflanishi, standartlash, sertifikatlash va sifat nazorati.
1. Qurilish materiallarining qurilishdagi ahamiyati va xom ashyo bazasi 
O‘zbekiston Respublikasida “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” qabul qilinishi ta’lim 
tizimini qayta isloh etishni taqozo etadi.
Respublikamiz qurilish kompleksiga yuqori malakali Yosh kadrlarni yetkazib berish shu 
kunning dolzarb masalasidir. Ma’lumki, qurilish industriyasini rivojlantirish, ya’ni yangi 
qurilish materiallari, buyumlari va konstruksiyalarni ishlab chiqarish bilan qurilish tizimini 
tubdan o‘zgartirish mumkin.
Qurilish tizimiga ajratilgan mablag‘ning 50% ortig‘i qurilish buyum va 
konstruksiyalarni ishlab chiqarishga sarflanadi. Zamonaviy qurilish bino va inshootlarini 
yangi turdagi qurilish materiallarisiz tasavvur etib bo‘lmaydi. Shu sababli bo‘lajak qurilish 
mutaxassisi qurilish materiallari va buyumlari to‘g‘risida to‘la-to‘kis bilimga ega bo‘lish 
zarur.
Qurilish materialshunosligi o‘ziga xos tarixga ega. Eng qadimgi va juda keng tarqalgan 
giltuproq asosidagi qurilish materiallari insoniyat tarixining ilk davridayoq ishlatilgan. 
Giltuproqdan pishirilgan g‘isht ishlab chiqarish tarixi 5-6 ming yilga teng.
Bino va inshootlarni tabiiy tosh materiallaridan qurish antik dunyo tarixi bilan 
bog‘langan. Misr Piramidalari, Buyuk Xitoy Devori, Rim Kolizeyi bunga yaqqol misol 
bo‘ladi.
Tabiiy toshlarni maydalab, pishirib ohak, ganch, gips va sh.k. mineral bog‘lovchilar 
ishlab chiqarish texnologiyasi bir necha ming yil avval yaratilgan.
Shaxrisabz, Samarqand, Buxoro, Xiva, Toshkent kabi tarixiy shaharlarimiz qurilishiga 
nazar tashlasak shoh saroylari, madrasa va masjidlar, qal’a devorlari, suv inshootlari tabiiy 
toshlardan, pishiq g‘ishtdan qorishmalar asosida terilib barpo etilganini ko‘ramiz. Bu 
shaharlardagi binolarda sirlangan sopol buyumlar X-XII asrlardan keyin ishlatilgan. 
Kulollar giltuproqdan turli o‘lchamdagi va shakldagi sirlangan va sirlanmagan plitkalar, 
terrakotalar, koshinlar, muqarnaslar, burmalar va sh.k. bezak materiallarni ishlab 
chiqarganlar va binolarni bezatishda ishlatganlar.
Toshtaroshlar granit, marmar, ohaktosh va xarsang toshlarni taroshlab shakl berib bino 
va inshootlarni bezatishda, suv va namlik ta’sir etadigan qismlarida ishlatganlar. qadimdan 
qurilishda Yog‘och materiallar sifatida eman, qarag‘ay, pixta, qayin, dub, buk, yasen, 
Markaziy Osiyoda esa terak, qayrag‘och, archa, Yong‘oq, tut, tol kabilar ishlatilgan. 
Yog‘och sinchli binolar zilzilaga bardoshliligi bilan ajralib turadi. Yog‘ochga o‘ymakorlik 
usulida ishlangan ustunlar, bag‘dodi eshiklar, muqarnaslar, karnizlar, pillapoyalar xozirga 
qadar arxitektura obidalarini bezatib turibdi.
Bino va inshootlarni bezashda lok-bo‘yoqlardan foydalanish tarixi miloddan avvalgi 
asrlarga tegishli. Rang beruvchi pigmentlar sifatida turli minerallar, o‘simliklar kuli, 
bog‘lovchi sifatida esa, tabiiy o‘simlik yog‘lari ishlatilgan. Qadimgi Afrosiyob, Varaxsha, 

---

Xolichayon kabi tarixiy Yodgorliklarimiz devorlariga ishlangan rasmlar bunga yaqqol 
misoldir.
Tarixiy binolarni bezashda ishlatilgan ganch o‘ymakorligi alohida e’tiborga sazovor. 
Ganch o‘ymakorligi asosida devor, ship, pillapoyalar, gumbazlar bezatilgan.
Qurilish materiallari tarixida portlandsement va u asosida yaratilgan og‘ir va yyengil 
betonlar alohida o‘rin tutadi. Bu materiallarni qurilish industriyasining asosiy mahsulotlari 
deb atash mumkin.
Mahalliy hom ashyodan qurilish materiallari ishlab chiqarish qurilish industriyasining 
asosiy vazifasi hisoblanadi. Bunda mahsulot tannarxi keskin pasayadi.
Qurilishni mukammallashtirish va tezlatish, zamonaviy qurilish materiallarini ko‘plab 
ishlab chiqarishni taqazo etadi. Polimerlar asosidagi materiallar, shisha buyumlar, lok-
bo‘yoqlar, kompozitsion materiallar shular jumlasidandir.
Qurilish materiallari va buyumlari ishlab chiqarishda sanoat va qishloq xo‘jaligi 
chiqindilarini ishlatish ularning tannarxini pasaytiradi va ekologik muhitni barpo etadi.
Qurilish 
materialshunosligi 
fanining 
rivojlanishiga 
A.Baykov, 
YU.Bajenov, 
P.Zemyatchenskiy, V.Kind, V.Solomatov, I.Rыbev, S.Baybolov, Y.SHtark, B.Skramtaev, 
A.Gluxovskiy, E.Qosimov kabi olimlar katta hissa qo‘shdilar.
O‘zbekiston qurilish va qurilish industriyasini rivojlantirishda chet ellar bilan 
mustahkam aloqa o‘rnatgan. Turkiyaning “Aysel” kompaniyasi, Germaniyaning “Knauf” 
korporatsiyasi, AQSHning “Armstrong” firmasi shular jumlasidandir.
Qurilish materialshunosligining dolzarb masalalariga yuqori sifatli, tannarxi arzon, 
mustahkam, uzoq muddat xizmat qiluvchi, mahalliy xom ashyo zaminida ishlab 
chiqarilgan buyumlar, qismlar, konstruksiyalarni tayyorlash va ishlatish sohalarini 
belgilash kiradi.
Yer yuzida energiya resurslarining kamayib borishi binolar qurilishida energiya 
samaradorligini keskin oshirishni taqozo etadi.
O‘zbekistonda ishlab chiqarilgan energiyaning deyarli 50 foizi Yoki yiliga 17 million 
tonna neft ekvivalenti aynan binolarning energiya iste’moliga to‘g‘ri keladi. Shunga 
mutanosib ravishda parnik gazlarining 40 foizi binolarga xos jarayonlardir. Bu soha O‘zR 
“Davarxitektqurilish” qo‘mitasi, Birlashgan millatlar tashkilotining rivojlantirish Dasturi 
va Global ekologik fond bilan hamkorlikda binolar energiya samaradorligi muammolari 
sohasida ustuvor Dasturlarni bajarmoqda. Jumladan, turar joy, jamoat (maktablar, 
bog‘chalar, shifoxonalar va sh.k.) binolarni energiya samaradorligi dasturlaridir. Ushbu 
Dasturlarni bajarish uchun Arxitektura qurilish sohasidagi Oliy ta’lim muassasalari, loyiha 
ilmiytadqiqot institutlari va qurilish tashkilotlari jalb etilgan.
Eneriya samaradorlikda asosiy mezon sifatida qurilish materiallari va buyumlarini 
binolar qurilishida ishlatilishini belgilash mumkin.
Ushbu muammoning asosiy yechimlaridan biri issiqlik izolyatsiyasi materiallarini 
mukammallashtirish, fizik-mexanik, issiqlik-fizik va eksputatsiya xossalarini keskin 
yaxshilar, yangi turlarini ishlab chiqarish talab etiladi.
Qurilish materiallari ishlab chiqishda kam energiya sarflash muammosi yechimi ham 
energiyani tejashning asosiy omili hisoblanadi.
Global muammoning yechimida bo‘lajak arxitektor va quruvchilarni talabalik davridan 
e’tiboran energiya samarador loyihalar yaratishga yo‘naltirish yaxshi natijalar beradi.

---

Binolar qurilishida va eskilarini qayta qurishda energoaudit institutini kiritish davr 
talabiga aylandi. O‘zbekiston Respublikasi Davlat arxitektura va qurilish qo‘mitasi, 
Birlashgan millatlar tashkilotining rivojlanish Dasturi va Global ekologik fondning 
“Sotsial ob’ektlarining energiya samaradorligini oshirish” mavzusidagi qo‘shma loyihasi 
asosida KMK 2.08.05-97, KMK
2.01.04-97, SHNK 2.08.02-09, KMK 2.01.18-2000, KMK 2.04.05-97, KMK 2.03.10-95 
va KMK 2.08.04-04 kabi meyoriy xujjatlarga energiyani tejash bo‘yicha majburiy talablar 
qo‘yildi.