Referat mavzulari ro’yxati

 QUM TARKIBIDAGI ORGANIK ARALASHMALARNI ANIQLASH 

---

Umumiy tushunchalar. Organik aralashmalardan (chiqindilardan) organik 
kislotalar ajralib chiqadi, ular sementtoshni emirib, betonning mustahkamligini 
pasaytiradi. 
Ishlash tartibi. Organik aralashmalar miqdorini, qumga rang berish yo‘li 
bilan aniqlanadi. Tabiiy namlik darajasi o‘zgarmagan qumdan 250 g olinadi. U 
250 ml hajmli shisha silindrga solinadi. Qumning sathi o‘lchangan silindrning 130 
ml bilan ko‘rsatib qo‘yilgan belgisiga etib turishi lozim, so‘ngra silindrga, uning 
200 ml belgisiga etib turadigan qilib o‘yuvchi natriyning 3% li eritmasi (NaOH) 
quyiladi. Qum shisha tayoqcha yordamida aralashtiriladi va 24 soat tindirib 
qo‘yiladi. SHu muddatdan so‘ng qumning tepasidagi eritma rangi etalon eritma 
rangiga solishtiriladi. Etalon eritma rangi achchiq qilib damlangan choy rangidan 
farq qilmaydi. Qum tepasidagi suyuqlik hech qanday rang tus olmagan bo‘lsa yoki 
rangi etalon eritma rangidan to‘qroq bo‘lmasa bunday qum betonga ishlatishga 
yaroqli hisoblanadi.
menzurkaning hajmi - ........ml (sm
3
) reaktiv turi- 
Etalon tarkibi- 1% li etil spirti, 2% li eritmasidan 2,5 ml olinadi, unga o‘lchovli 
natriyning 3% li eritmasidan 97,5 ml aralashtiriladi, aralashma 250 ml sig‘imli 
idishda 24 soat saqlanadi, 24 soat saqlangandan keyin tayyor bo‘lgan etil 
eritmasidan foydalanish mumkin. 
qumning hajmi- reaktivning hajmi- 
saqlash muddati- qum ustidagi eritmaning rangi- 
 
LABORATORIYA №12 
12-ISH. QUM TARKIBIDAGI MAYDA-YIRIK ZARRACHALAR 
MIQDORI VA YIRIKLIK MODULINI ANIQLASH 
Yiriklik moduli bo‘yicha qumning turlari. Qum yirik-maydalik moduli 
bo‘yicha quyidagi turlarga bo‘linadi: 1,0–1,5 mm gacha juda mayda qum, 1,5–2,0 
mm gacha mayda qum, 2,0–2,5 mm gacha o‘rtacha qum, 2,5–5 mm gacha yirik 
qum hisoblanadi.
Asbob va uskunalar. Elaklar, tarozi. 
Ishlash tartibi. Qumning zarraviy tarkibini bilish uchun uni elab ko‘rish 
kerak. Massasi 2 kg keladigan o‘rtacha namuna avval quritiladi, so‘ngra dumaloq 
ko‘zli va ko‘zining diametri 5 hamda 10 mm bo‘lgan g‘alvirda elanadi. 
G‘alvirlardagi qoldiklar tarozida tortiladi, yirikligi 5-10 mm bo‘lgan (Gr
5
) va 10 
mm dan yirikroq zarralar miqdori (Gr
10
) quyidagi formula bo‘yicha 0,1% gacha 
aniqlikda hisoblab chiqariladi: 
;
100
5
5
m
m
Гр


;
100
10
10
m
m
Гр


bu erda: Gr
5
 - 5 va 10 mm yiriklikdagi qum zarralari miqdori, %;
Gr
10
 – 10 mm dan yirik qum zarralari miqdori, %;
t - namunannng massasi, g;
t
5
, t
10
 - ko‘zining diametri 5 mm va 10 mm bo‘lgan g‘alvirdagi qoldiq, g. 
 

---

Ko‘zlari 5 mm diametrli g‘alvirdan o‘tgan namunadan 1000 g tortib olinadi 
va ko‘zlarini o‘lchami kamaya borishiga qarab muayyan izchillikda ustma-ust 
o‘rnatilgan g‘alvirlardan o‘tkaziladi. Bunda ko‘zlari dumaloq va diametri 2,5 mm 
bo‘lgan g‘alvir eng ustida bo‘lishi, ko‘zlari kvadrat, o‘lchami 1,25; 0,63; 0,315 va 
0,14 mm li g‘alvirlar birin-ketin joylashishi lozim. G‘alvirdan toza qog‘ozga 1 minut 
mobaynida tushgan qum miqdori namuna umumiy massasining 0,1% idan oshmasa, 
elash jarayoni nihoyasiga etgan hisoblanadi. G‘alvirlardagi qoldiqlar tarozida 
tortiladi va har bir g‘alvirdagi xususiy qoldiq quyidagi formula yordamida 0,1% 
aniqlikda hisoblanadi: 
;
100
m
m
а
i
i


bu erda: a
1
-g‘alvirdagi xususiy qoldiq, %;
t
i
-berilgan g‘alvirdagi qoldiqning massasi, g;
t-elangan namuna qumning massasi, g. 
So‘ngra har bir g‘alvirdagi to‘la qoldiq 0,1% gacha aniqlikda hisoblab 
topiladi. To‘la qoldiq A
i
ko‘zlari katta diametrli hamma g‘alvirlardagi xususiy 
qoldiqlar bilan belgilangan g‘alvirdagi qoldiqning umumiy yig‘indisi sifatida 
quyidagi formuda yordamida aniqlanadi: 
i
i
a
a
A



....
5
,
2
 
bu erda: a
2,5
+..+a
i
- ko‘zlari 2,5mm diametrli g‘alvirdan boshlab barcha 
g‘alvirlardagi xususiy qoldiqlar, %;
 a
i 
 - belgilangan g‘alvirdagi xususiy qoldiq %. 
ajratilgan o‘rtacha qum – ......kg 5 va 10mm zarrachalar miqdori -
.......g. 
sinash uchun olingan qumning massasi -.......kg 
Elaklar ko‘zining 
o‘lchami, mm 
Elakdagi ayrim qoldiq, 
«a» 
Elakdagi to‘la 
qoldiq,«A» 
Texnikaviy talablar 
bo‘yicha to‘la 
qoldiq, % 
g 
% 
2,5 
0-20 
1,25 
15-45 
0,63 
35-70 
0,315 
70-90 
0,14 
90-100 
0,14mm 
elakdan 
o‘tgani 
Jami: 
1-rasm. Qumning mayda-yirikligini ifodalovchi grafik.