Referat orınlaǵan: Sernazarova Elyanora Qabıllaǵan: Bektursinova Gulmira Nókis 2023 Joba

Genderdıń social xarakteristikası

Rásmiy kommunistlik ideologiya toqtatıw tapqannan keyin, onıń ornida payda bolǵan basshın ananaviy qádiriyatlar, úrp-ádetler iyeledi. Áyyemgi mádeniyat hám hayal-qızlarǵa olardı ananaviy túrde ana hám hayal dep qaraw ámeliyatı barlıq dárejelerde ústinlik ete basladı. Bunday ámeliyat hayal-qızlardıń, ásirese, awıl hayallarınıń jaǵdayı, tańlaw múmkinshiligine saldamlı tasir korsatdi. Hayal-qızlardı kamsituvchi qarawlar hám úrp-ádetler, isenimler bazan ushırasıp turadı. Buǵan baylanıslıǵı kemshiliklerge toqtatıw beriw, hayal-qızlardı úshek mániste jańa, demokratiyalıq principlerge tiykarlanǵan puqaralıq jámiyetiniń teń haqılı qurılısshıına aylandırıw yolida insaniyat mınawyati ǵáziynesine, anıqrogi, Garbdagi hayal-qızlardıń háreketi nátiyjesinde gender teoriyası payda boldı. Gender teoriyasınıń payda bolıwında búgingi kúnde social materiallıq rawajlanıwdıń alternativ teoriyasına aynalǵan feminizm sheshiwshi rol aynaydı.

XX ásirdiń 70-jıllarında Z. Freyd hám P. Parsonning goyalari menen sugorilgan ananaviy sociallıq pándan qaniqmagan feminizm teoretikleri azlarınıń Garb bilimine salıstırǵanda teoriyalıq etirozlarini hám de mádeniyat analizine tiyisli jańa teoriyalıq -stilistik jantasıwlardı ańlatpalay basladı. Feministik goyalar mádeniyat túrli tarawlarına kirip barıwı asa jedel pát menen dawam etdi: 70-jıllardıń basında hámmeni tańlanıwǵa salǵan tartıslar hám xis-tınıshsızlanıwlardıń tofonini qozgotgan ananaviy mádeniyat jınıslıq konsepsiyası (jınıslıq degende jinsiga kora muqatıw ańǵarıwıladi) keleside materiallıq Garb kisisi sanasına ajıralmaytuǵın bir túsinik bolib kirdi. Ámelde jınıslıqqa qarsı gúres BMTning Hayal-qızlardı muqatıwdıń barlıq formalarına toqtatıw beriw togrisidagi konvensiya sida (1979) da elon etilgen. Bul mashqalanıń dúzilisi, mazmunı hám áhmiyeti togrisida sóylewden aldın, gender túsiniginiń oziga toxtash zárúr.

Gender anglichan gender zot sazınan alınǵan bolib, jınıs túsinigin fiziologikalıq haqıyqatlıq ústki qabatı bolǵan social apparat retinde belgileydi. Jınıs er adamlar hám hayallar ortasidagi universal biologiyalıq parq bolib, anatomik hám fiziologikalıq mánisti, yaǵniy individdiń biologiyalıq jinsga er adam yamasa hayal jinsiga tiyisliligin anıqlaw ushın tiykar balatuǵın biologiyalıq belgiler birligi bolıp tabıladı. Er adamlar hám hayallar ortasidagi saldamlı bolmagan ayırmashılıqlar olardıń biologiyalıq qásiyetlerine tiyisli bolıp tabıladı. Biraq er adamlar hám hayallar ortasidagi biologiyalıq ayırmashılıqlardan tısqarı, az tábiyaatına kora biologiyalıq sebeplerge tiykarlanıwshı koplab ayırmashılıqlar bar, yaǵniy social rol, iskerlik formalarınıń bolinishi, minez-qulıq hám individlerdiń psixologiyalıq xarakteristikalarında koplab ayırmashılıqlar bar. Takidlanganidek, er adamlar hám hayallar ortasidagi biologiyalıq tábiy ayırmashılıqlar menen er adamlar hám hayallar minez-qulqın, social hám materiallıq xarakteristikaların anıqlaw parıqlaw ushın gender termini qabıl etilgen. Gender túsiniginiń kiritiliwi eń ulıwma mániste eki túsinik biologiyalıq jáne social jınıs túsiniklerin parıqlawǵa járdem beredi. Kúndelik turmısımızdıńda jınıs menen boglanmagan koplab túsinikler er adamlarǵa tán yamasa hayallarǵa tán dep esaplanadı. Er adamlarǵa tán yamasa hayallarǵa tán túsiniklerdi anıqlaw parıqlaw ushın feminlik (hayallıq) hám maskulinlik (er adamlıq) túsinikleri qabıl etilgen.