Referat orınlaǵan: Sernazarova Elyanora Qabıllaǵan: Madreymova Nasiba Nókis 2023 Joba

Kárxanada xuquqiy basqarıw

Kárxanada xuquqiy basqarıw degende basqarıwdıń xuquqly munasábetlerin tártipke salıw túsiniledi. Bul kárxananıń basqarıw hám xijalik iskerligi nızamlar hám tiyisli xuquqly shujjatlarga tiykarınan ámelge asırılıwı zárúr degeni bolıp tabıladı.

Xuquqiy basqarıw shólkeminde xuquqni keri maqsette paydalanıw voluntarizm hám basqarıwdıń administratorly-buyrıqpazlıq usılları payda bolıwı ushın obiektiv sharayatlar jaratılıwmasın shisobga alıw kerek. Ókiniw menen aytamız, kárxanalar daǵı kipgina Atqarıwshılarǵa minnetlemeler qálegenshe juklenedi-yu, biraq shech qanday xuquqlar berilmaydi. Barlıq xuquqlari rashbarlariz qıllarına aladılar. Bul xızmetkerlerdiń basqarıw shólkemine tásirin shegaralaydı, olardıń máplerin kamsitadi. Xuquqiy basqarıw shólkemi shar qanday lawazımlı shaxs hám basqarıw organl belgilengen nızam -qaǵıydalar hám normalami bo'zganlik ushın juwap beriwin názerde tutadı.
Basqarıw meshnat xuquqi, basqarıw hám xijalik xuquqi, puqaralıq xuquqini tereń biliw, normativ hám nızam hújjetleri sisteması tiykarına qurılısı kerek.


Kárxana finansların xuquqiy basqarıwı

Kárxana finansı bul óz-ózin basqarıw principine tiykarlanǵan xojalıq iskerliginiń ekonomikalıq hasası. Sol sebepli kárxana finansın basqarıwda belgilengen taribiga onıń jixatdan ǵárezsiz dárejesi baylanıslı boladı. Bazar munosabtlariga utish xo'jaliu esabindegi kárxanalarnin bekkem finanslıq bazasın jaratıw. Material hám finanslıq resurslardan paydalanıw natiyjeliligin asırıwshı ekonomikalıq qóllawdı talap etedi. Bul bolsa óz náwbette finansni basqarıw tarawinde vujudga kiyatırǵan xuquqiy tártipke salıw baylanıslridiń ózgeriwge alıp keledi. Bul ózgerisler direqtiv kurstmalami hám oraylastırılǵan kárxana finanslıq resurslardan foyd lanishi yunalishlari hám rejimin belgileytuǵın kórsetpeler sheńberinin kiskartirdi. Joqarı basqarıw orgnalari tárepinen kárxana finanslıq resurslardan paydalanıwı máselelerine aralasıw múmkinshilikleri shegaralanǵan. Kárxana óz finanslıq resurlaridan paydalanıwı xuquqlari kengaymoqda. Joqarı keltirilgen yunalishdagi xojalıq nızamshılıqlarnig rawajlanıwı dawam etpekte jáne onı tártipke salıw boyınsha normativ aqtlami islep shıǵıw boyınsha kóp islerdi ámelge asırıwı názerde tutılmaqta. Sonıń menen birge kárxanaǵa berilgen xukularni ámelge asırıwda tusik buluvchi bir úlken faktorlar bar. Bul faktorlar qatarına tómendegiler kiredi:-mollyani basqarıw rejimin reglamentlaytuǵın xuquqiy normalarinig óz-ara sáykesligi hám ayırım qallarda kerekli baylanıslılıqtıń yukligi amalag olshirilayotgan solik salıw tártibi xali jetilisken emes hám qayta qurıwın talap etedi;

-paydanı bólistiriw ishki sistemanıń obiektiv kriteryaların yukligi finanslıq joybarlawda subyekivizmga, joqarı yuoshqaruv shólkemlering kárxana finanslıq iskerligine aralasıwına tiykar boladı hám sistemanıń túrli buwınları urtasida finansni anıq bólistiriwge tusik boladı;
-basqarıw shólkemlering ásirese (basqarıwnin urta buwınları bazar sharayatında nátiyjeli basqarıwdı ámelge asırwǵa múmkinshilik jaratıwshı keń hám bekkem jeke finanslıq bazasın yukligi; ámeldegi nızamshılıqta korxolardan mablaglarni nızamlı alıp quyılıw amally múmkinshiligin xuquqiy bazasın bar ekenligi.
Xuquqiy tártipke salıwdı bul hám basqa kemshiliklaming sheshiw kárxananıń move onlylashish hám korona finansların basqarıw processinde kárxana hám joqarı basqarıw shólkemleri urtasida yo'zaga kiyatırǵan xuquqiy munasábetlerdi tártipke salıwǵa múmkinshilik beredi. Bul máselelerdiń sheshimi ekonomikasıshılar hám yuristlardiń birgeliktegi xamkorligiga baylanıslı. Paydanı bólistiriw optimal proporsiyalari hám formaları máselelerinde sungi sóz ekonomikalıq teoriya kórinetuǵındalariga tiyiwi. Bul máseleniń yuridikalıq asperti kárxanada ekonomikalıq mexanizmin aktivitini xuquqiy qurallar menen támiyinlew xojalıǵı sistemasıng túri buwınları urtasida finansni basqarıw boyınsha kompetensiyalari anıq shegaralaw jáne bul saxada olardı xuquqlarini ámelge asırıw bolıp tabıladı.