Referat orınlaǵan: Sernazarova Elyanora Qabıllaǵan: Madreymova Nasiba Nókis 2023 Joba

JOQARÍ HÁM ORTA ARNAWLÍ BILIMLENDIRIW MINISTIRLIGI. ÓZBEKSTAN MÁMLEKETLIK KÓRKEM ÓNER HÁM MÁDENIYAT INSTITUTI NÓKIS FILIALÍ MADENIYAT MEKEMELERIN SHÓLKEMLESTIRIW HÁM BASQARÍW QÁNIYGELIGI SIRTQÍ BÓLIM 1-KURS QARAQALPAQ TOPARÍ STUDENTI SERNAZAROVA ELYANORANIŃ MÁDENIYAT HÁM KÓRKEM ÓNER TARAWÍ ISKERLIGIN SHÓLKEMLESTIRIW PÁNINEN «HUQUQIY MENEJMENT» TEMASINDA TAYARLANǴAN

REFERAT

Orınlaǵan: Sernazarova Elyanora
Qabıllaǵan: Madreymova Nasiba

Nókis_2023

Joba:

1. Menejment haqqında qısqasha

2. Basqarıwdıń xuquqiy máseleleri.
3. Kárxanada xuquqiy basqarıw.
4. Kárxana finansların xuquqiy basqarıw.

Menejment haqqında qısqasha

Menejment (anglichan: management) — basqarıw, shólkemlestiriw) — arnawlı basqarıw iskerligi; basqarıw tuwrısındaǵı pán. Menejmenttiń jaǵdayı islep shıǵarıw natiyjeliligine, texnika hám texnologiya dárejesi hám de jumısshı kúshiniń sapasına tásir kórsetedi. Menejment pániniń mazmunı basqarıw sisteması hám basqarıw obyekti arasındaǵı óz-ara munasábet bolıp, onıń tiykarǵı waziypası basqarıwdıń zamanagóy usılların, basshılıq kórkem óneri sırların úyreniwden ibarat. Basqarıw — tańlaw, qarar qabıllaw jáne onıń atqarılıwın qadaǵalaw etiw procesi bolıp tabıladı. Onıń tiykarǵı maqseti bazar munasábetleri sharayatında barlıq buwınlarda isley alatuǵın joqarı maman basqarıwshılardı tayarlawdan ibarat. Menejment sociallıq-ekonomikalıq, social -huqıqıy, kibernetika hám basqa pánler menen baylanıslı bolıp tabıladı. Menejment barinen burın ekonomikalıq teoriya páni menen jaqınnan baylanıslı. Ol ekonomikalıq nızamlardı bilip alıwǵa hám olarǵa uyqas túrde basqarıw processinde ekonomikalıq usıllardı qóllawǵa, hár bir xızmetkerge hám jámáátke tásir kórsetiwge tiykarlanadı. Bir qansha ekonomikalıq pánler: makroekonomika, mikroekonomika, statistika, miynet ekonomikası sıyaqlılar da Menejment páni menen bekkem baylanıslı. Ózbekstanda Menejmenttiń teoriyalıq tiykarları jáne onıń tiykarǵı principlerı XIV-XV ásirlerde Ámir Temur dáwirinde qáliplese baslaǵan. Ullı serkerda "Temur áneydeyleri" shıǵarmasında mámleket, ásker hám basqalardı basqarıw kórkem óneri tuwrısında óz qarawların aytıp, anıqlama berb bergen. Menejment pániniń teoriyalıq tiykarın bir neshe júz jıllar dawamında tóplanǵan ámeliy tájiriybe nátiyjeleri quraydı, olardı teoriyalıq tárepten tiykarlab hár qıylı konsepsiyalar, teoriyalıq ideyalar, jumıs principleri hám usılları islep shıǵılǵan. Biraq bólek pán tarawı retinde menejment XIX asrga kelip qáliplese basladı. Basqarıw pániniń tiykarlawshisi — amerikalıq injener hám izertlewshi F.Teylor esaplanadı. Basqarıw principlerıni Teylordiń zamanlası fransuz alımı Anri Fayol islep shıqtı. Kárxanada ámelge asırılıp atırǵan barlıq operatsiyalardı ol altı gruppa (texnika, kommerciya, finans, buyım-múlk hám shaxslardı qorǵaw, esap kitap, basqarıw) ǵa bolıp, basqarıwdı 6 -gruppaǵa kiritedi. Menejment yamasa basqarıwdıń obyekti kárxana iskerligi, onıń sub'yekti bolsa basqarıw jumısın orınlawshı keńseler hám olardıń xızmetkerleri bolıp tabıladı. Menejment menen arnawlı tayarlıq kórgen, basqarıwdıń nızam -qaǵıydaların tereń biletuǵın maman qánigeler — jallanba basqarıwshılar — menejerler shuǵıllanadılar. Olar xalıqtıń bólek social qatlamın quraydı. Menejmenttiń joqarı (firma strategiyasın islep shıǵıw ), orta (islep shıǵarıw, satıw, baha belgilew, miynetti shólkemlestiriw), tómen (sex, bólim sheńberinde jumıstı shólkemlestiriw, kúnlik, háptelik, aylıq jumıs tapsırmaları atqarılıwın basqarıw ) buwınları bar. Soǵan muwapıq halda menejerler joqarı mártebeli, orta taypa daǵı hám tómen taypa daǵı menejerlerge bólinedi.

Ayırım izertlewler menejment kisilerden nafli nátiyjeler alıw kórkem óneri, dep esaplaydilar. Jetilisken menejmenttiń tán belgileri: iskerlikke, izertlewge tárepdarlıq; ápiwayı struktura hám kamsonli xızmetkerler; qarıydarǵa jaqınlıq; ónimlilikti támiyinlewde insannıń sheshiwshi ornı; isbilermenlikti xoshametlentiretuǵın ǵárezsiz mekeme qılıw huqıqı; tiykarǵı iskerlik túrine baslanǵısh itibar; hámmeden kóre jaqsılaw tanıs bolǵan tarawǵa kirisiw; erkinlik hám kúshli qadaǵalawdı birgelikte qóllaw.
Firmalardıń menejment sisteması ulıwma menejment, funksional menejment, finanslıq menejment, marketing jumısı, xızmetkerler jumısın basqarıw, islep shıǵarıw menejmenti, ilimiy-texnika jumısların basqarıw hám basqalardı óz ishine aladı.
Menejment teoriyası hám ámeliyatı evolyusiyasi hár qıylı qarawlarda óz ańlatpasın taptı. Mısalı, XX ásirdiń 50—60 -jıllarında tiykarǵı itibar basqarıwdıń shólkemlestirilgen dúzilisine qaratılǵan bolsa, 60—70-jıllarda strategiyalıq joybarlawdan strategiyalıq basqarıwǵa ótiw dáwiri boldı.
XX ásirdiń ortalarına kelip menejment Ózbekstanda tez pát penen rawajlandi. 1966-jılda Ózbekstan Respublikası Pánler akademiyası Kibernetika institutınıń tashkil etiliwi, akademikalıq V.K.Qobulov basshılıǵında alıp barılǵan teoriyalıq, stilistik, ámeliy ilimiy izertlew jumısları respublikada M.pániniń rawajlanıwına tiykar boldı.
XX ásir aqırı XXI ásir baslarında menejment Ózbekstanda arnawlı pán retinde joqarı oqıw orınlarında oqıtila basladı, menejmentke tiyisli izertlewler jolǵa qoyıldı, sabaqlıqlar jazıldı.