Referati bajardi: SobirjonovHojimurod Tekshirdi: Oltinko’l 2023-y Mavzu: Biznesvaekologiya Reja

Muhandislik-kommunikatsiyavauy-joy infratuzilmalari
Aholisonivatarkibiningo‘zgarishigauy-joy bilanta’minlanishdantashqari, kommunalxizmatlarholati ham qismanta’siretadi. Bu boradaquyidagiprinsiplarniesdanchiqarmasliklozim. Chunkiularsohanirivojlantirishningo‘zigaxosqonuniyatlaridir:

• 
  uy-joy kommunalxizmatlarsohasiningasosiy “mijozi” buaholidir;
  
• 
  kommunalxizmatlarfaqataholidoimiyistiqomatqiladiganaholipunktlaridatashkiletilsavaxizmatko‘rsatilsamaqsadgamuvofiqdir;
  
• 
  uy-joy kommunalxizmatko‘rsatuvchitashkilotlaravtonomboshqaruvxususiyatigaegabo‘lishivabir-birlaribilanishlabchiqaruvchimahsulotlarivaxizmatko‘rsatishsohalaribo‘yichachambarchasbog‘langanbo‘lishlarizarur. Biroq yagona boshqaruvapparativamahalliyqonunlargato‘labo‘ysunishilozim;
  
• 
  kommunalxizmatlarasosanshaharlardarivojlanganhamdasohadaishlabchiqarishvaxizmatlardanfoydalanishko‘rsatkichlarishaharjoylardanisbatanustundir. Faqatshaharlargayaqinjoylashganqishloqaholipunktlarida ham qismanrivojlangan;
  
• 
  uy-joy kommunalxizmatko‘rsatishsifatinioshirishvauniayniqsa, qishloqaholipunktlaridashakllantirishharbir hudud ijtimoiy-iqtisodiyrivojlanishiningasosiyyo‘nalishlaridanbo‘lmog‘ilozim.
  

Biroqushbuqonuniyatlarningba’zilarinihozirgipaytdasohaningasosiyprinsiplaridan deb bo‘lmaydi. Ayniqsa, kommunalxo‘jaliklarningtuzilishivaularniboshqarish, shaharlarhududivaaholisiningortibborishi, qishloqlarningkengayibshaharchavashaharmaqomigaegabo‘lishisohaningqatortalablarigao‘zgartirishkiritishgamajburqiladi.
Shu o‘rindauy-joy kommunalxizmatko‘rsatishningasosiyko‘rinishlaritasnifigae’tiborqaratishmaqsadgamuvofiq. Qatorxorijvamahalliyolimlarilmiyishlaridasohadaxizmatko‘rsatuvchi tarmoqlarniquyidagi 4 ta guruhgaajratgan:

• 
  uyxo‘jaliklari (uy-joy fondi, xususiyuy-joy mulkdorlarishirkatlarivauy-joylarniboshqarish, qurilish-ta’mirlashxizmatlariko‘rsatuvchitashkilotlar);
  
• 
  sanitar-texnikxizmatko‘rsatuvchitashkilotlar (ichimliksuvivakanalizatsiyatarmog‘i, uy-joylardanchiqindilarniolibchiqibketish (maxsustrans), uy-joy binolarinidizenfeksiyalashvatozalash, hammomlarhamdakiryuvishxizmatlarivah.k.);
  
• 
  energetikata’minotitashkilotlari (elektr, tabiiygaz, issiqlikquvvatibilanta’minlashkorxonalari);
  
• 
  transport xizmatitashkilotlari (shaharjamoat transport turlari: avtobus, metro vaboshqalar).
  

Yuqoridagiguruhlargaajratilgankommunalxizmatlaryaxlitlashtirilganholdatahlilqilinadi. Ularbirgalikdabirbutuntizimyokitarmoqni: uy-joy kommunalxizmatko‘rsatishtiziminitashkiletadi. Biroqbuguruhlarningharbiribirnechtabir-biridanalohidaxizmatko‘rsatishyo‘nalishlarinitashkiletadiki, ularnialohidasanabo‘tilsamaqsadgamuvofiqbo‘lardi:

• 
  suvta’minoti, oqavasuvvaunitozalash;
  
• 
  issiqlikta’minoti;
  
• 
  gazta’minoti;
  
• 
  elektrta’minoti;
  
• 
  aholipunktlariniko‘kalamzorlashtirishvaobodonlashtirish;
  
• 
  aholipunktlarivauy-joylarnichiqindilardantozalash;
  
• 
  yo‘llarvako‘priklarnita’mirlash, kanalvadaryolarqirg‘oqlarinimuhofazaqilishvaboshqalar.
  

O‘zbekistondahukumattomonidanaholiturmushfarovonli, uy-joy vakommunalxizmatlardanfoydalanishholatiniyanadayaxshilashmaqsadidaqatordasturlar, strategiyavakonsepsiyalare’lonqilingan. Ulardaesaaholiningo‘sishsur’ativaboshqaba’zidemografikko‘rsatkichlar, shuningdek, infratuzilmalargabo‘ladiganbosimnihisobgaolganoldamaqsadliko‘rsatkichlarbelgilabolingan. Shu bilanbirgaushbuko‘rsatkichlarmamlakatvauninghududlariiqtisodiyholati, budjetvaboshqaomillarni ham hisobgaolganholdahisoblangan. Ana shuko‘rsatkichlaridanba’zilarinitahlilqiladiganbo‘lsak, birinchinavbatda, ichimliksuvivaelektrenergiyasita’minotigae’tiborqaratishlozim. So‘nggiyillardaiqlimo‘zgarishlari, global isishvaboshqatabiiyomillarnatijasidaqo‘shnimamlakatlarhududlaridanboshlanuvchi, mamlakatimizningasosiysuvta’minotihisoblangandaryolarisathiningpasayishiga, pirovardidaesasuvresurslaribilanbog‘liqmuammolarnipaydobo‘lishigasababbo‘lmoqda. Hozirgipaytdaaholining 65 foizisuvtarmoqlariorqaliichimliksuvibilanta’minlanganbo‘lsa, 2030 yilgaboribmamlakataholisiningdeyarli 90 foizidaichimliksuvibilanbog‘liqmuammolarbartarafetilishikutilmoqda. Biroqo‘shapaytdaaholisonihozirgigaqaraganda 5 mln. kishiko‘pbo‘lishimumkinligini ham inobatgaolsak, tarmoqqabo‘ladiganbosimningholatinitaxminqilishmumkin. Bu muammonibartarafetishuchunsohagatejamkorvasuvsarfiniqisqartiradigan, zamonaviytexnologiyalarkiritish, suvdanoqilonafoydalanish, ayniqsaqishloqxo‘jaligidasuvsarfimiqdorinikeskinpasaytirishkabichoralarko‘rish talab etildi. Shuningdek, ichimliksuviyetkazibberish, hisobgaolishvositalariniyangilashkabimuhimtadbirlar ham ushbutizimnitakomillashtirishmexanizmlaridanhisoblanadi.

TabiiygazvaelektrenergiyasimahsulotlariuchunsarflanadiganasosiyxomashyogarchiO‘zbekistondayetarlidarajadamavjudbo‘lsa-da, ularniqaytaishlashhamdaiste’molchihisoblanganaholigayetkazibberishvasotishborasida ham qatormuammolarmavjud. Aholinitabiiygazbilanta’minlashdaasosangazballonlaridayetkazibberishorqalitalabniqondirishga harakat qilinayotganbo‘lsa, elektrenergiyasidagiyetishmovchiliknikelajakdamuqobilenergiya, birinchinavbatdaquyoshissiqligidanelektrtokiolishorqalibartarafetishmumkin. Umumanolganda, demografikvaziyathamdakelajakdakutiladiganholatlardankelibchiqibmamlakatdaaholiniuy-joy vasifatliijtimoiyinfratuzilmabilanta’minlashmamlakatiqtisodiy-ijtimoiyrivojlanishdasturlaridamuhimrolo‘ynaydi. Har yiliqabulqilinadigandavlatbudjetidaushbumasalalaruchunajratilayotganmablag‘laryildan-yilgaoshiribborilmoqda. Bu esatahlillardako‘rilayotgan masala – aholisonioshishivatarkibiyo‘zgarishlaritezlashishigayanadaturtkibo‘lishimumkin. Mamlakatdademografikjarayonlarbilanhamohangtarzdarivojlantirilishilozimbo‘lganiqtisodiyotningyanabirtarmog‘iborki, bunga ham alohidae’tiborqaratishtavsiyaetiladi. Bu – oziq-ovqatmahsulotlariishlabchiqarishvaaholinita’minlash. Chunki, aholiortibborgani sari nafaqatoziq-ovqatmahsulotlariga, balkiboshqakundalikbuyumlarvaxizmatlarga ham birdek talab ortibboraverishitasdiqlanmaydiganaksiomadekholatdir.
Oxirgiyillardaqatoroziq-ovqatmahsulotlarigaaholisonivatakribio‘zgarishidankelibchiqib talab ortibbormoqda. Jumladan, birlamchimahsulotlar – un va un mahsulotlari, o‘simlikyog‘i, go‘sht, sutvaboshqmahsulotlarniishlabchiqarishhamdaaholitalabiniqondirishustuvorvazifalardanbo‘libqolmoqda. Mamlakathukumatitomonidanoziq-ovqatxavfsizliginita’minlashvaichkibozordanarx-navobarqarorliginisaqlash, dunyobozoridato‘xtovsiznarxioshibborayotganmahsulotlarniichkibozordayetarlizahirasiniyaratishgaalohidae’tiborqaratibkelinmoqda. Buninguchunba’zimahsulotlar (o‘simlikyog‘i, go‘shtvaboshq.)ningmamlakatimizgaolibkirilishgaturliimtiyozlarqo‘llab, bojxonavaboshqato‘lovlardanozodqilish, ta’minotchikompaniyalarniqo‘llab-quvvatlashkabita’sirchanchoralarko‘rilmoqda. So‘nggiyillardaaholiningbirlamchioziq-ovqatmahsulotlarigabo‘lgantalabiyuqoridarajadaortibborayotganligisababliqishloqxo‘jaligimahsulotlariniyetishtirishvaularnimamlakatdaqaytaishlash, shuningdek, ichkiiste’moldayetarlibo‘lmaganmahsulotlarimportiniyanadaoshirishbo‘yichaqatorishlaramalgaoshirilmoqda. O‘zbekistonRespublikasiVazirlarMahkamasining 2018 yil 20 oktabrdagi 841-son qaroribilantasdiqlangan 2030 yilgachabo‘lgandavrdaBarqarorrivojlanishsohasidagimilliymaqsadvavazifalardabelgilangan 2-maqsad, ya’ni “oziq-ovqatxavfsizliginimustahkamlash, ovqatlanishratsioniniyaxshilashhamdaqishloqxo‘jaliginingbarqarorrivojlanishigako‘maklashish” bo‘yichategishlivazirlikvaidoralartomonidanqatorvazifavaindikatorlarnita’minlashko‘zdatutilgan. Ushbuvazifalardaayniqsa, 2.1- va 2.2-vazifalarni alohidata’kidlashlozim. Chunkiulardato‘g‘ridanto‘g‘riaholiningsonivayoshguruhlarigatug‘ilishvao‘limko‘rsatkichlarigata’siretishimumkinbo‘lganmasalalaro‘rinegallagan. Aholiningto‘yibovqatlanmasligi, sifatlivabalanslashganoziq-ovqatlarniiste’molqilmasligiuning, ayniqsabolalar, o‘smirlarvahomiladorayollarningjismoniyholatigasalbiyta’siretishiniunutmasliklozim. Hujjatning 2.2-vazifasida 2030 yilgachato‘yibovqatyemaslikningbarchashakllarigabarhamberish, jumladan, 2025 yilgachabeshyoshgachabo‘lganbolalarningfiziologikholativavaznidagisalbiyholatlargaqarshikurashishgaoidxalqarodarajadakelishilganmaqsadliko‘rsatkichlargaerishishhamdao‘smirqizlar, homiladorvaemizikliayollar, keksaodamlarningovqatlanishgabo‘lganehtiyojlariniqondirishbelgilanganbo‘lib, buyuqoridata’kidlangandemografikjarayonlargabirlamchita’siretuvchiomillardansanaladi.