Referati bajardi: SobirjonovHojimurod Tekshirdi: Oltinko’l 2023-y Mavzu: Biznesvaekologiya Reja

Foydalanilganadabiyotlarro’yxati
1. Rusinov F.M., Popova E.V. Iqtisodiyotningbeqarorholatinikorporativboshqarishnazariyasi. M.: Ros nashriyotuyi. iqtisodiyotakad., 1999 yil.
2. PrikhodinaYu.A., Korporativboshqaruvsifatidankompaniyalarninginvestitsionjozibadorligiga // Huquqvaiqtisod, 2003 yil 5-son.
3.Rossiyada korporativboshqaruv. Vestnik 2001. Moskva: 2001 yil.
4. Shixverdiev A.P., Gusyatnikov N.V., Belikov I.V. Korporativboshqaruv. M .: Ed. "Aksiyador" markazi, 2001 yil.
5. Ushbuishnitayyorlashuchun http://www.elitclub.ru/ saytimateriallaridanfoydalanilgan.

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI



ANDIJON FAKULTETI
Sirtqita’lim
“Buxgalteriyahisobiva audit”yo’nalishi
II bosqich2-guruhtalabasi
SobirjonovHojimurodning
“____________________________________”fanidantayyorlaganmustqilish
REFERATI

Bajardi: SobirjonovHojimurod

Tekshirdi: _____________
Oltinko’l – 2023-y
Mavzu: Demografikomillarvaularningbiznesgata’siri


Reja:

1. 
   Mehnatbozori, bandlikvadaromadlar
   
2. 
   Muhandislik-kommunikatsiyavauy-joy infratuzilmalari
   
3. 
   Demografikjarayonlarningmamlakatiqtisodiytaraqqiyotigata’siri
   

Xulosa
Foydalanilganadabiyotlarro’yxati

1. 
   Mehnatbozori, bandlikvadaromadlar
   

O datdaharqandaymamlakatdayuqoridemografiksur’at, aholisonivanikohlarningyuqoritezlikdaortibborishiuningiqtisodiyparametrlarigabosimnioshirishbilanbirga, ushbuyo‘nalishdaqatormuammolarnivujudgakeltirishimumkin. Avvalgibo‘limdademografikjarayonlarningijtimoiysohalargata’siritahlilqilinganda, ularningdeyarlibarchasidaO‘zbekistoniqtisodiyotiningrivojlanishibilanbog‘liqjihatlarishtiroketganini, ya’niharqandayijtimoiysohalardagiinfratuzilmalarniyaratish, yanadatakomillashtirishbirinchigaldaaholisoniortishidankelibchiqibamalgaoshirilsada, oxir-oqibatmamlakatiqtisodiyotgata’siriko‘zgatashlanadi. Dunyoningqatormamlakatlari, birinchigaldaiqtisodiyotisustrivojlangandavlatlaraholisoniningyuqorisur’atlardao‘sishi, bungateskariproporsionaltarzdaiqtisodiyotrivojlanishi past bo‘lganligibilanajralibturadi. Osiyoningjanubiy, AfrikaningSahroiKabirdanjanubdajoylashganqatormamlakatlarda ana shujihatlarniko‘rishmumkin. Lekinbularningbarchasigaqaramay, agar mamlakatto‘g‘rivasamaraliijtimoiy-iqtisodiysiyosatolibborsa, demografikjarayonlar, jumladan, aholisoniningortishidanijobiynatijabo‘lishi ham mumkin. Bunga misoltariqasidainsonkapitalidansamaralifoydalanishorqalidemografikbosimdanijobiynatijachiqarishmumkin. Ma’lumotuchun, Jahonbankining 192 mamlakatdao‘tkazgantadqiqotlarigako‘ra, zamonaviyiqtisodiyotdajismoniykapitalumumiyboylikning 16 foizini, tabiiykapital 20 foizni, insonkapitaliesa 64 foiznitashkiletadi. Yaponiya, GermaniyavaShvesiyadainsonkapitaliulushi 80 foizgayetadi, Rossiyadaesaatigi 14 foiznitashkiletadi. Yuqoridaqaydetilganiqtisodiyotisustrivojlanganmamlakatlardaesaundan ham past darajasaqlanibqolmoqda.
Shu o‘rindaVetnam (aholisisalkam 100 mln.kishi) vaFilippin (salkam 110 mln.kishi) singarimamlakatlarnimisoltariqasidakeltirishmumkinki, mamlakatlardaaholisonihamdao‘sishsur’atiyuqoriligisaqlanibqolgansharoitdainsonresurslaridansamaralifoydalanishborasidaijobiynatijalargaerishishgan. Asosiymexanizmlarsifatidachetelgamehnatresursi “eksport”inito‘g‘riyo‘lgaqo‘yganholdaboshlaganvetnamliklartezoradaishlabchiqarishvaiqtisodiyo‘sishsur’atiniyuqoridarajadaoshirishgaerishdi. HozirdaushbumamlakatlardajonboshigaYaIM 3,5-4 mingAQShdollarigachako‘tarilishigaerishishgan. Bunga birinchigaldainsonkapitalidanoqilonafoydalanish, ta’limtiziminimuvaffaqiyatliyo‘lgaqo‘yishvaengmuhimito‘g‘riiqtisodiyrivojlanishyo‘linitanlaganliklarisababchidir. Ushbubo‘limdademografikjarayonlarningmamlakatiqtisodiytaraqqiyotiga, ayrimtarmoqlargata’siritahlilqilinadi.
Jumladan, aholiningmehnatgalayoqatliqatlaminiqo‘llab-quvvatlashvamehnatbozoridagiislohotlar, ularningdaromadlarishakllanishi, uy-joy qurilishivaurbanizatsiyaningrivojlanishi, aholiningmuhandislik-infratuzilmaob’ektlarihamdaoziq-ovqatta’minotiborasidagitahlillarkeltiriladi. Garchiiqtisodiyotningbarchasohalariaholisonivao‘sishsur’atigabog‘liqbo‘lsa-da, davlatbudjetivaiqtisodiytaraqqiyotbilanbog‘liqyuqoridagiomillarbirlamchitahliletilishimaqsadgamuvofiqdir.
Ma’lumki, harbirmamlakatdamavjudmehnatbozorinafaqatmilliy, balkiboshqamamlakatlariqtisodiyotiningturlitarmoqlarinimehnatresurslaribilanta’minlaydiganalohidamexanizmdir. Ushbubozordaishtiroketuvchilar, ayniqsa, ishchikuchlarining professional sifatlari, moslashuvchanligihamdayuqorisifatgaegaligimuhimo‘rintutadi, chunkibubevositamamlakatvamintaqalarningijtimoiy-iqtisodiyrivojlanishigata’sirko‘rsatadiganomildir. Unda talab vataklifo‘rtasidao‘zigaxosqonunmavjudbo‘lib, iqtisodiyotningqaytartibdarivojlanishiyokio‘zgarishibozorishtirokchilariningdastavvalsifatko‘rsatkichlarigata’siretadi. O‘zbekistonmehnatbozori ham o‘zigaxosxususiyatlargaega. Undanisbatandemografik “yosh” aholimavjudligi, tug‘ilishlarsonivasur’atiortibborayotganvao‘limsur’atikamayishtendensiyasikuzatilayotganaholigaegaligisabablimehnatbozoridataklifmiqdoritalabganisbatanyuqoriligichaqolayotganibilantavsiflanadi. Har yilidemografiksiljishlartufaylimehnatbozoriga 500 mingdanortiqyangimehnatresurslarikiribkeladi.
A holiningpensiyayoshigayetishi, migratsiya, o‘limvaboshqaomillarsabablimehnatresurslarisafidanchiqayotganlarganisbatandeyarliikkibaravarkattabo‘lganyuqoridagiraqamlarmamlakatiqtisodiyotiga ham bosimnivujudgakeltiradi. Shu o‘rindahozirgimehnatbozorigakiribkelayotganyoshguruhlari 2000-yillar boshlaridatug‘ilganligini, budavresamustaqillikyillaridatug‘ilganlarsoniningnisbataneng past darajaga (yiliga 500-550 mingatrofida) egabo‘lgandavrekanligibilanajralibturadi. Taqqoslashuchun: oxirgi 2-3 yildayiliga 800 mingdanortiqtug‘ilishlarqaydetilmoqda. Bu holat agar amaldagidemografikjarayonlarsur’atisaqlanibqolsayokiboshqafors-major holatlarqaydetilmasa, 2030 yildankeyinmamlakatmehnatbozorigabo‘ladiganbosimhozirgiganisbatankamida 50 %ga yuqoribo‘lishigaolibkelishimumkin.
O‘zbekistondamehnatbozoriningasosiyindikatorlaridagio‘zgarishlargae’tiborqaratadiganbo‘lsak, o‘tgandavrmobaynidaaholisonio‘sishiga parallel ravishdamehnatresurslarisoni ham ortibborgan, biroqikkibaravarkamsur’atda, ya’niyiliga 1-1,2 %dan. Respublika mehnatbozoridagiasosiyo‘zgarishlarsifatidaxorijgaishlashuchunketayotganlarsonidakattao‘zgarishlar, shuningdek, ishsizlikningortibborishi (bundaishsizliknianiqlashmetodikasidaVazirlarMahkamasining 2017 yil 22 dekabrdagi №1011-son qaroritufaylio‘zgarishlarbo‘lganligini ham qaydetishlozim), aholiningiqtisodiyfaollikdarajasiortganiniqaydetishlozim. Hukumattomonidanso‘nggiyillardamehnatbozoriniislohqilish, ishsizaholiniqo‘llab-quvvatlashbo‘yichaqatorta’sirchanmexanizmlarishlabchiqilgan. Biroq 2020 yilgipandemiyanatijasidaqatorsohalarkabiushbuyo‘nalish ham salbiyta’sirlardanholibo‘lmadi. Isho‘rinlariningvaqtinchaqisqarishi, davlatchegaralariningyopilishihisobigamavsumiymigrantlarningfaoliyatito‘xtabqolishi, asosannorasmiysektorfaoliyatolibboradiganxizmatlarsohasiningqatoryo‘nalishlari (transport, savdo-ovqatlanishvah.k.) to‘xtabqolganligimamlakatdaishsizlarsoniningortishibilanbirgaaholidaromadlariqisqardi, umumanolgandaiqtisodiybarqarorlikxavfostidaqoldi.
O‘zvaqtidaamalgaoshirilganbirqatorijobiyislohotlar, birinchinavbatdaaholinimavsumiyvavaqtinchalikishlargajalbetish, qurilishsohalarinikengaytirishorqaliishlarniushbutarmoqxizmatlarigayo‘naltirish, aholinitadbirkorlikvakasb-hunargao‘qitish, o‘zinio‘zi band qilishgarag‘batlantirishkabichoralarmamlakatdaiqtisodiyo‘sishsur’atlariningmusbatko‘rsatkichbilanyakunlanishigaolibkeldi. Ya’niO‘zbekistonkamsonlimamlakatlarqatorida 2020 yilyakunibo‘yichaiqtisodiyretsessiyadanqutilib, ijobiydinamikanisaqlabqoldi. Mamlakatdayoshguruhlaridagisiljishlarnatijasidamehnatgalayoqatliyoshgao‘tayotganaholisonibuyuqoridata’kidlangandemografikbosimniifodalaydi. So‘nggiyillardagitug‘ilishsur’atiningortibborishi, mehnatgalayoqatliaholitarkibidao‘limvamigratsiyaningpasayishinatijasidaaholitarkibidagiushbuqatlammiqdori ham ortibbormoqda. Ayniqsa, mehnatgalayoqatlilarning ham quyidan (16 yoshdano‘tayotganlar) ham yuqoridan (ayollar – 55, erkaklar 60 yosh) ortibborishimehnatbozorigabosimniisho‘rinlariningyetishmasligi, xorijgaishgachiqibketuvchilarsoniortishigazaminhozirlaydi.

O‘zbekistonmehnatbozoridagiasosiyishtirokchilardanbiri, mamlakatvafuqarolarningshaxsiybudjetishakllanishigakattata’siretayotganqatlam – xorijdafaoliyatiniolibborayotganmehnatmigrantlaridir. Ularningsonivao‘sishsur’atifaqatginao‘tganyildaro‘yberganpandemiyasababqisqao‘zgarishnihisobgaolmagandamuttasilortibkelgan. Mehnatmigrantlarisoni 2016 yilda 1,1 mln. nafarnitashkiletganbo‘lsa, 2019 yilyakunlarigakelibburaqamsalkam 2,5 mln. nafarnitashkiletgan. Biroqpandemiyasababli 2020 yilyakunidaularnisoni 1,8 mln. kishigachakamaydi.

Shu o‘rinda, mehnatmigrantlarisonikeskinkamaysada, ulartomonidan, aniqrog‘ijismoniyshaxslarningcheteldanyuborayotganpulo‘tkazmalarisur’atidagio‘zgarishlarketma-ketortibkelganinita’kidlashlozim, hattokio‘tganyildagipandemiya ham busur’atningpasayishigasababbo‘lmadi. O‘zbekistondadavlatYaIMganisbatanbumiqdortoboraoshibborayotganligi, jamidaromadlartarkibidaesaundan ham yuqoriligi (2020 yildaYaIMning 10%, jamidaromadlartarkibida 14,5 % atrofida) mamlakatdaortiqchaishchikuchidanaynanushbuyo‘nalishdasamaralifoydalanishmumkinligini ko‘rsatadi. Mehnatmigrantlariningasosiyfaoliyatolibboradiganmamlakatlari Rossiya Federatsiyasi, Qozog‘istonRespublikalaribo‘libkelyotganbo‘lsa-da, bandlikkamas’ultashkilotlartomonidanushbumamlakatlargeogorafiyasitoborakengaytirilmoqda, KoreyaRespublikasi, Turkiya, BAA, Yaponiya, SharqiyYevropamamlakatlarimehnatbozorlarida ham o‘zbekmehnatresurslariga talab ortibbormoqda.
Umumanolganda, O‘zbekistonmehnatbozorinisbatan “ortiqcha” ishchikuchigava “yosh” mehnatresurslarigaegaligibilanajralibturadi. Bozordagimavjudmuammolarnibartarafetishuchunfaolbandliksiyosatiolibborilishi, buninguchunesaquyidagiyo‘nalishlargae’tiborqaratishtavsiyaetiladi.

• 
  yaratilayotganyangiisho‘rinlarisoniniemas, sifatinioshirishgae’tiborqaratishlozim. Bundan 5 yilavvalgibandlikdasturlarigae’tiborqaratsak, haryilideyarli 1 mln. isho‘rnitashkiletilishibelgilanar, biroqishsizlikpasaymas, isho‘rinlariga talab yuqoriligichaqolganedi;
  
• 
  mehnatmigrantlariniijtimoiy, huquqiyvapsixologikqo‘llab-quvvatlashtadbirlariniyanadakengaytirish, ularfaoliyatolibboradiganmamlakatlargeografiyasinikengaytirish, engmuhimi, o‘zoilasigakiritayotgandaromadlaridanto‘g‘rivaoqilonafoydalanishigatavsiyalarberishchoralariniko‘rishlozim;
  
• 
  mamlakatdaishsizlar, ayniqsa, xotin-qizlarvayoshlarbandligidarajasinioshirishbo‘yichayangimexanizmlarniko‘chaytirishkerak. Misoluchun, amaldagiishsizlargaberiladigansubsidiyavagrantlarajratishtiziminiulargaajratiladiganpulmiqdorinioshirishorqaliyanadarivojlantirish, ishsizliknafaqasiajratilayotganfuqarolarningushbunafaqagabog‘lanibqolishiningoldiniolishvaularnio‘zdoimiyisho‘rninitopshigako‘maklashishchoralariniko‘rishmaqsadgamuvofiqdir;
  
• 
  aholiningnorasmiysektordaishlovchiqatlaminirasmiysektorgako‘proqjalbetish, yashiriniqtisodiyotulushiniqisqartirishchoralariniko‘rishtavsiyaetiladi. Bundao‘zinio‘zi band qilishmexanizmiyuqori samara berishiniunutmasliklozim;
  
• 
  bandliksohasidaamalgaoshiriladiganbarchadasturlar, normativhujjatlardaaholisonio‘sishi, demografik “to‘lqinlar”, yoshguruhlaridagio‘zgarishlarvaboshqaomillarnito‘liqinobatgaolishlozim.