Referati bajaruvchi: To’rayev Shuhrat Toirovich Ilmiy raxbar: Jizzax-2023

А     (5. 4)
bu yerda  - yo’tilish hisobiga shovqining kamayishi, dB.
 - ixotalash hisobiga shovqinning kamayishi, dB.
Yo’tilish hisobiga shovqinning kamayishi tovush yo’tuvchi materialning zichligiga boglik bulib, uni kuyidagi orqali hisoblanadi:

=13,51 lg R+13 dB;	R<200 kg/m^3 bo’lganda	(5.5.)
=23 lg -9 dB;	R>200 kg/m^3 bo’lganda	(5.6.)

Bunda R - tovush yo’tuvchi materialning zichligi, kg/m³. Tovushni ixotalash hisobiga shovqinning kamayishi esa kuyidagi formula orqali hisoblanadi:

  101 lg
^S22 , dB (5.7.)
S₁₁

bu yerda S₁ - kobik devorlari yuzasining maydoni, m²;
S₂ - tovush yo’tuvchi koplama devlrlari yuzasining maydoni, m²;
₁- tovushni ixotalash koeffitsiyenti (₁=0,01)
₂- tovushni yo’tilish koeffitsitsenti (bu koplamaning materialariga boglikdir, texnik namat uchun (₂=0,3).
To’siqlarning (qurilish konstruksiyalari) urtacha orqali hisoblanadi:
n n _S
R  101g_Si  101g_^1 , _{dB (5.8.)}

у

i
j 1
_{i 1 10}0,1 _R

bu yerda R_i - shu qurilish konstruksiyasidagi xar bir elementning tovushni ixotalash kobiliyati. Masalan, konstruksiyadagi teshiklar (deraza yoki eshik o’rinlari) uchun R_i=0.
S_i- qurilish konstruksiyadagi xar bir elementining maydoni, m².
Misol. Proborlash uchastkasi tukuv sexidan umumiy yuzasi S₁=50 m² bo’lgan devor bilan tusilgan. Uning ikki darazasi va eshik urni (ochik) kabi konstruktiv elementlari mavjud. Bunda devorning tovushni ixotalash kobiliyati 500 Gs chastotada R₁=50 dB, derazaning yuzasi S₂=3,0 m², R₂=38 dB va eshik o’rining yuzasi esa S₃=5,0 m² R₃=0.
Shu tsikning tovushni ixotalash kobiliyatini aniqlang.
R_ur=10 lg (50+3+5)-10 lg (5010^-5+310^-3,8+510⁰)=11 dB.

Shovqinni sundirish.

To’qimachilik korxonalarida shovqinni bugish niyatida sex binosi elementlariga shovqin yo’tuvchi panellar ishlatiladi. Ayrim xollarda sexlarning orasi vatin bilan tuldirilgan yogoch ramalariga joylashgan govaklashtirilgan pulat koplamalar bilan koplanadi.
Sankt-Peterburg mexnatni muxofaza qilish ilmiy-tadkikot instito’tining tadkikotlari shovqin yo’tuvchi koplamalarning keng diapazonida (4000-6000 Gs) shovqin yo’tish koeffitsiyenti yukoriligini (0,5-0,65) ko’rsatadi. Ma’lumki, 4000 Gs atrofidagi chastotalarda sanitariya normalaridan ortuvchi shovqinlar eng zararlar hisoblanadi.
Bulardan tashkari, ayrim korxonalarda sex devorlari va shiftlarini shovqin yo’tuvchi materiallar bilan pardozlash joriy qilinadi. Bunda sexning balandligi juda xam yukori bo’lmagan xollarda (4-6 m) yukori samaraga erishishi mumkin. Sex shiftlari baland bo’lgan xollarda bunga kushimcha ravishda shovqin manbai bilan ish joylari oralariga govaklashtirilgan shovqin yo’tuvchi materiallar hamda koplangan shovqin ekranlar (ular metaldan, oyna, yogoch, plastmassa va boshka materiallardan tayyorlanishi mumkin) o’rnatiladi.
Yukorida aytib o’tilgan pardozlash materiallarining shovqin yo’tish hisobiga umumiy shovqin kuchining kamayishi kuyidagicha hisoblanadi (dB).

L  101

_ 2 S₂
lg _{ S}

dB (5.9.)

bu yerda  ₂ S₂ - xonalarda pardozlash hisobiga shovqin yo’tilish ekvivalentining yigindisi, dB;
 ₂ S₁ - xonalarda shovqin yo’tuvchi pardozlash kulmagandagi shovqin yo’tilishi ekvivalentinig yigindisi, dB;
₁₂ - devor, shift yoki panellarning tovush yo’tish koeffitsiyeti; S₁;S₂ - devor, shift yoki panellarning yuzalari, m².
Kupincha to’qimachilik korxonalarida aerodinamik shovqinlar, ya’ni kuchli havo okimi hisobiga ajralib chiqadigan shovqinlar uchraydi. Bu xollarda shovqinni

kamaytirish maksadida xar xil konstruksiyali glushitellar ishlatiladi. Bular, naysimon ( rasm), ari iniga uxshash govak ( rasm) plastinkali, kamerali va boshka shakllarda bo’lishi mumkin. Bularning umumiy xususiyati shundaki, ichki devorlari tovush yo’tuvchi materiallar bilan koplagan bo’ladi.
Naysimon sundirgichlar uchun tovushni sundirish kobiliyati kuyidagicha hisoblanadi:
L  10 lg ^{ p} , dB (5.11.)
bu yerda D - nayning diametri, m.
_r - tovush yo’tish koeffitsiyentining hisoblash uchun ishlatiladigan kiymati, dB m^0,5.
Naysimon sundirgichlarda doira shaklidagilar, turtburchak shakldagilarga nisbatan shovqinni kamrok sundiradi.
Sundirgichlar tovushni bugib, uning spektral tarkibini keskin uzgartiradi. Ayniksa odam kulogiga yokimsiz bo’lgan urta va yukori chastotali tovushlarni intensiv ravishda bugadi.
Tovush yo’tuvchi plastinkalar - orasi tovush yo’tuvchi materiallar bilan tuldirilgan, tur bilan koplangan yogoch yoki metall govlardir. Bunda tovush yo’tuvchi materiallar sifatida, paxta va lub tolasi, gisht kukuni va shunga uxshash materiallar qo’llanishi mumkin.
Jadval.

Tovush yo’tish koeffitsiyentining hisoblash uchun ishlatiladigan kiymatlari.

Materiallar	Sundirgichlardagi tovush yo’tish koeffitsiyentlarining hisoblash uchun ishlatiladigan urta geometrik chastotalardagi kiymatlari, Gs.
	63	125	250	500	1000	2000	4000	8000
Lub, kapron tolalari, paxta, shisha tolasi

	0,22	0,30	0,51	0,61	0,70	0,72	0,60	0,50
Gisht kukuni	0,20	0,26	0,42	0,50	0,53	0,52	0,50	0,48

Shovqinni sundirish uchun sexlarda bundan tashkari labirintlar ( rasm) qo’llaniladi.

Aerodinamik shovqinlarda sundirgichlarning turlari va ulchamlari ulardan o’tayotgan havoning hajmi, tezligi va shovqinning talab qilinadigan darajasi va boshka sharoitlar boglik.
Bundan sundirgichning kundalang kesim yuzasi kuyidagi formula bo’yicha hisoblanadi: