Referati bajaruvchi: To’rayev Shuhrat Toirovich Ilmiy raxbar: Jizzax-2023

S  ^{Q V}йкб

(5.13)

Bu yerda Q - sundirgichdan o’tadigan havoning hajmi, m³/s;
V_ykb - sundirgichda havoning yo’l kuysa bo’ladigan tezligi, m/s; jamoat va ma’muriy binolarda V_ykb=4-10 m/s va to’qimachilik sanoati korxonasi binolarida - 12 m/s gacha kabul kilingan (tezlik 12 m/s bo’lganda glushitelning uzunligi 1 m qilib olinadi).
Umuman sundirgichning uzunligi kuyidagicha hisoblanadi:

^Lу р
 ^Lтд , m (5.14)
L

bu yerda  L_td - sundirgichda shovqinning talab qilinadigan darajadagi kamayishi, dB;
 L - sundirgichda shovqinning xar bir metriga to’g’ri keladigan kamayishi,
dB.
Ma’lumki, sexlardagi shovqin darajasi fakatgina manbalardan to’g’ridan-
to’g’ri kelayotgan tovushlar hisobigagina emas, balki aks-sado (ya’ni, kaytgan

tovushlar) hisobiga xam oshishi mumkin. Bunday xollarla, manba shovqinini kamaytirish imkoni bo’lmasa, kaytgan tovushlar energiyasini sundirish sexning ichki devor va shiftlari tovush yo’tuvchi koplamalar bilan koplanadi hamda shiftlarga kub, konus va boshka shakllarda tovush yo’tuvchi materiallar osib kuyiladi. YA’ni xonalarga akustik ishlov beriladi.
Odatda xamma qurilish materiallari tovush yo’tish xususiyatiga ega, lekin ularning tovush yo’tish koeffitsiyentlari () xar xil. Gisht, beton va shunga uxshash qurilish materiallarida =0,01-0,05 bulib, bu juda kamdir. Xonalarga akustik ishlov berishda  urta chastotalarda 0,2 dan yukori bo’lgan materiallar ishlatiladi.
Kupincha xonlarga akustik ishlov berishda rasmda ko’rsatilgan materiallar va shakllar qo’llaniladi. Akustik plitalar (4) shiftlarga to’g’ridan-to’g’ri yoki ma’lum masofa koldirib biriktiriladi. Bu plitalar, shisha, kapron, minearl tollardan hamda xar xil biriktiruvchi moddalar bilan korishtirilgan yogoch kipiklari, polivinilxlorid va shunga uxshash govak materiallardan yasalib, ularni buyab yoki ma’lum formalarda ishlab chiqariladi.
Bu plitallarning tovush yo’tish xususiyatlari govak materiallarning kalinligiga, tovushning chastotasiga va plita bilan devor orasida havo katlami bor yoki yukligiga boglikdir.
Ayni paytda bu koplama 20-200 mm ni tashkil kiladi, bunda asosan urta va yukori chastotalardagi tovushlar yo’tiladi.
Ishchilarni shovqindan saqlashning samarali turlaridan yana biri, shovqin manbalari bilan ish joylari orasiga o’rnatiladigan ekranlar. Ekranlarning akustik afzaligi ularning orqasida tovush to’lqinlari qisman o’ta oladigan zona xosil qilishdan iboratdir. Shovqinning ekrandan ktish darajasi ekranning ulchamiga va tovushning to’lqin uzunligiga boglikdir eKranning bir xil ulchamida tovush to’lqin uzunligi qancha katta bulsa, ekran ortida tovush o’ta oladigan zona shuncha kichik bo’ladi. Shuning uchun ekranlar asosan urta va yukori chastotali shovqinlardan tusish uchun ishlatiladi. Past chastotalarda ekranlar kam samaralidir. Shovqin darajasi yukori bo’lgan ayrim sexlaridagi ish joylari, masalan, operatorlarning boshkarish pultlari shovqindan himoyalangan kabinalarga joylashtiriladi.
Shovqinning zararli ta’siridan himoyalanish uchun kuyidagi tadbirlar amalga oshiriladi:
-shovqinli uskunalar past shovqinli uskunalar bilan almashtiriladi;
-shovqinli uskunalar sexda eng kam odam ishlaydigan vaqtda ishlatiladi;
-korxona xududi kukalamzorlashtiriladi;
-shovqin manbaidan chiqadigan shovqin pasaytiriladi;
-shovqinning tarkalishini cheklash choralari quriladi;
-shovqin sundirgichlardan foydalaniladi;
-shovqinni tusadigan dastgoxlar (ekranlar) qo’llaniladi;
-tovush o’tkazmaydigan gifloflar yordamida shovqinning atrofga tarkalish kamaytiriladi;
-shovqin ta’sirlaridan himoyaladigan yakka tartibdagi himoya vositalaridan foydaniladi.
Ishlab chiqarishda shovqinni pasaytirishga shovqin manbaining uzidayok shovqin sabablarini bartaraf etish va uning tarkalish darajasini kamaytirish yo’li bilan erishish mumkin.
Shovqinga qarshi kurash maksadida tovush yo’tadigan hamda tovush o’tkazmaydigan ashyolar va konstruksiyalarda foydalaniladi. Havo yo’llari buylab tarkaladigan aerodinamik shovqin xar xil tuzilishdagi sundirgichlar yordamida paysaytiriladi. Rasmda shovqin sundirgichlarning eng kup tarkalgan sxemalari keltirilgan.
Naychasimon shovqin sundirgichlari kvadrat yoki turtburchak kesimli qilib tayyorlanadi. Tovush yo’tadigan katlamning kalinligi 700 mm. Shovqin sundirgich turi havo sarfiga, ruxsat etilgan tezliklarga karib tanlanadi.
Shovqinga qarshi kurashning asosiy usuli kushni xonadagi shovqin darajasini pasaytirdigan tovush o’tkazmaydigan uskunalar o’rnatishdir. Devor va pardevorlarning tovush o’tkazmaslik xossasi oshirish yoki ularning ogirligini kamaytirish uchun oraligida havo tirkishi bo’lgan xar xil to’siqlarni qo’llash tavsiya etiladi.
Zichlovchi ashyolar sifatida yushmok rezanilar, toshpaxta (asbest) chilviridan, bitum shimdirlagan losdan, ruberoid foydalanish mumkin.

jadval

Shovqin analizatorlarining asosiy texnik ko’rsatkichlari.

Turi	Polosaning eni, oktava	Ish chastotalari doirasi, kGs	Tashki ulchamlari, sm	Ogirligi, kg
ASH-2M	13	0,040-10	34x21x16	7,5
SI-1	11;13	0,002-45	45x54x26	120 komplektda
2123 (Bryo’l va Kyer)	11;13	0,002-45	38x35,5x20	17,5
1613 (bryo’l va Kyer)	11	0,032-31,5	15,5x11,5x8	2,5
OG-101 (Germaniya)	11	0,032-16	26x6, 2x17,5	2,9
TOG-101 (Germaniya)	11;13	0,025-40	54x44x27,5	28,3

Shovqinni susaytirish uchun tovushni yaxshi yo’tadigan va bu bilan tovush to’lqinlari jadalligini pasaytiradigan tovush yo’tuvchi ashyolarda foydaniladi.

Tovush energiyasini yo’tish prinsipiga kura xamma ashyo va konstruksiyalar uch guruxga: govakli, rezonans va donali tovush yo’tkichlarga bulinadi.
Govakli tovush yuritgichlarga yogoch tolasidan, mineral paxtadan, shisha toladan kilingan plitalar, sementli fibralit, ftoroplast, kapron va minearl tolalardan yasalgan tushaklar, shisha tola kiradi.
Tovush yo’tadigan ashyolarning tovushni yo’tish koeffitsinti ularning xossalariga, kalinligiga va joylashtirilish usuliga boglik. Jadvalda tovush yo’tuvchi koplamalarning texnik ko’rsatkichlari keltirilagn.
Rezonans tovush yo’tkichlar ikala tomoniga mato yopishtiririlib, shovqin manbaidan ma’lum masofada joylashtirilshan teshik-teshik ekrandan iborat. Ekran sifatida yogoch kipigidan va toshpaxatadan ishlangan plitalar, faner ishlatiladi. Donali tovush yo’tkichlar tovush hajmiy jismlarda iborat bulib, ular xonaga bir- biridan 1500-2000 mm oralikda osib kuyiladi. Ular asosan govakdor ashyolardan tayyorlanadi. Donali tovush yo’tkichlarning afzalligi shundaki, ularni shovqin manbaining yong’inasiga o’rnatish mumkin.

jadval

Tovush yo’tadigan koplamalarning texnik ko’rsatkichlari

Nomi, GOST, TU	Tashki ulchamlari, mm	Zichligi, kg/m^3	Namga chidamlik darajasi	O’tga chidamlik darajasi
Mineral paxtadan ishlangan akustik PA/O plitasi, TU 21.24.16-63 Akmirang, TUMBI	300x300x20	300	Namga chidamsiz	Yonmaydi
1.368-67 PPM- 80 plitasi TU 21.24.8-68	500x500x60	80	Namga chidamsiz	Yonmaydi
PPM-80 plitasi Tu 21.24,8-68	“	“	“	“

(shisha mato bilan birga)
E-O (GOST 8481-61), stellit, TU 81- 63	500x500x700	150	Yarim namga chidamli	Yarim yonmaydigan
Gipsdan yasalgan plita, IV 283-67	500x500x10	-	-	-
Tikma mineral paxtalar, TV 21.24.10-68	500x500x100	100	Namga chidamli	Kiyinlik bilan yonadi
Shisha tola, TV 21.01.224-69	500x500x10	15	Namga chidamsiz	Yonmaydi