Referati reja: Sugurtaning moxiyati va funksiyalari Sugurta turlari

3. Sugurta bozori va uning tarkibiy tuzilishi
Sugurta bozori - bu sugurta xoltlari ruy berganda jimoniy shaxslar va yuirdik shaxslarni mulkiy manvgfaatlarini sugurtalanuvchilarning pul mablaglari xisobidan ximoya kilishda aks etuvchi sugurta xizmatlari oldi-sotdisi buyicha iktsiodiy munosabatlari yigindisi.
Sugurta bozori amal kilishining asosiy sharti sugurta xizmatlariga extiyoj (talab) va bu ixtiyojlarni kondirishga layokatli sugurtalovchilarning mavujdligi.
Sugurta bozori tarkibiy jixatdan takshiliy-xukukiy va xududiy aspektlari buyicha bulinishi mumkin.
Tashkiliy-xukukiy jixatdan aksioner, birgalikdagi, xususiy va davlat sugurta tashkilotlaridan iborat buladi.
Xuduiy jixatdan esa milliy, mintakaviy va xalkaro sugurta bozorlariga bulinadi.
Milliy sugurta bozori biron bir mamlakat xududidagi sugurta muassasalarini va lurning faoliyatini kamrab oladi. Bunga Uzbekiston sugurta bozorini misol kilib olishimiz mumkin. Xozirgi kunda milliy sugurta bozorimizda yuzga yakin sugurta tashkilotlari faoliyat kursatmokda. Ulardan eng yiriklari davlat tmilki ishirokidagi sugurta kompaniyalari bulib, ular «Uzagrosugurta»» DASK, «Kafolat» DASK, «Uzbekinvest» EIMSK va «Madad» sugurta agentliklari. Bulardan tashkari bir nechta chet el kompaniyalari bilan xamkorlikda tashkil etilgan, xususiy sugurta kompaniyalari xam uz faoliyatlarini olib bormokdalar. Jaxondagi eng yirik sugurta bozori AKShnikidir. Iktisodiy jixatdan rivojlangan mamlakatlarda yigiladigan sugurta tushumlarining kariyb kirk foizdan ortigi AKSh xissasiga tugri keladi.
Mintakaviy sugurta bozori deganda savdo-iktisodiy va boshka jixatlardan uzaro yakin munosabatlarda bulgan bir nechta mamlakatlar xududlarini kamrab oluvchi bozor tushiniladi.
Xalkaro sugurta bozori sifatida dunyo mikiyosida sugurta faoliyatini olib boruvchi mamlakatlarning sugurta bozori tushiniladi.
Sugurta bozori bozor munosabatlari subyektlarining mustakilligini, ularning sugurta xizmatlari oldi-sotdisi buyicha teng xukuk xamkorligini kuzda tutadi.
Sugurta bozorining subyektlari kuyidagilardan iborat:

1. 
   Uz manfaatlaridan kelib chikib sugurta ximoyasi buyicha xizmatlarini sotib oluvchilar (sugurtalanuvchilar).
   
2. 
   Bunday xizmatlarni ishlab chikaruvilar va sotuvchilar (sugurtalovsilar).
   
3. 
   Mazkur shaxslar urtasidagi vositachilar (Sugurta agentlari va brokerlari).
   
4. 
   Sugurtalangan shaxslar.
   
5. 
   Manfaatdor shaxslar.
   
6. 
   Uchinchi shaxslar.
   

Ichki sugurta bozorini moliyagviy tarkibini sugurta tashkilotlarining moddiy va moliyaviy resruslarini tashkil kiladi.
Sugurta bozoriningg asosiy vazifasi sugurta xizmatlariga talabnishakllantirish (marketing, reklama), shartnomalar tuzish va sugurta polislarini sotish, maksadga muvofik va egiluvchan tarif siyosatini olib borish, uz infratuzilmasini tartibga solish xisoblanadi.
Bozorning tashki orami - bu bozorning ichki tizimini kamrab turuvchi va unga ta’sir utkazuvchi birgalikda xarakat kiluvchi kuchlr tizimi (davlatning iktisodiy siyosati, moliyaning inflyasion xolati, valyuta kursi va b.).
Sugurta tarifi yoki tarif stavkasi sugurtalanuvchilarining sugurta summasi yoki sugurta obyekti birligiga nisbatan pul tulovai, yoxud sugurta summalari yigindisiga nisbatan foiz stavkalar.
Sugurta tariflarini belgilashdagi asosiy maksad xar bir sugurtalanuvchi va sugurta summasi birligiga tugri kelishi mumkin bulgan zararlar summasini aniklash va koplash bilan boglikdir.
Agar tarif stavkasi kurilishi mumkin bulgan zararni xakkoniy aks ettirsa, u xolda zararni sugurtalanuuvchilar urtasida birgalikda koplash ta’minlanadi.
Jaxon amaliyotida sugurta badali asosida yotuvchi tarif stavkasi brutto-stavka deb nomlandi. Brutto-stavka ikki kismdan iborat buladi: netto-stavka va yuklma. Brutto-stavka netto-stavka va yuklamaga bulishning asosi shundan iboratki, netto-stavka sugurtalovchilarning sugurtalanuvchilar oldidagi majburiyatlarini bajarishga, yuklama esa sugurta tashkiloti faoliyatini moliyalashtirishga muljallangandir.
Tarif stavkasini ishlab chikish va asoslash jarayoni tarif siyosati deyiladi. Uning ostida sugurtalanuvchining sugurtani muvoffakiyatli va zararsiz rivojlantirish maksadida sugurta tariflarini urnatish, aniklashtirish va tartibga solish buyicha faoliyati tushiniladi.
Bu siyosat kuyidagi asosiy prinsiplarga tayanadi:

1.