Reja : Kirish Asosiy qism

Radioaktiv fonning odamlarga ta'siri

Radioaktiv fon inson salomatligiga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin, ayniqsa ular bilan uzoq vaqt aloqada bo'lganda. Radiatsiyaning yuqori darajasi saraton va boshqa kasalliklarga olib kelishi mumkin. Ammo nurlanishning past darajasi odatda inson salomatligi uchun jiddiy xavf tug'dirmaydi.

Shuningdek, "doza" tushunchasi mavjud - bu inson tomonidan olinishi mumkin bo'lgan nurlanish miqdori. Dozani o'lchash birligi mavjud-kulrang (Gy). Doza nafaqat radiatsiya miqdori, balki u bilan aloqa qilish vaqti bilan ham belgilanadi. Biror kishi radiatsiya manbai yaqinida qancha ko'p vaqt sarflasa, uning dozasi shunchalik yuqori bo'ladi.
Kundalik hayotimizda nurlanish, radioaktivlik atamalariga tez-tez duch kelamiz. Ko‘pchilik ularning inson uchun zararli ekanligini bilsa-da, asl mohiyatini yaxshi anglab yetmaydi. Holbuki, atrofimizni o‘rab turgan oddiy jismlar, kundalik turmushda keng foydalaniladigan materiallarda ham radioaktivlik xususiyati mavjud bo‘lishi mumkin.
Aholi yashaydigan binolarning asosiy qurilish materiallarining tarkibida tabiiy va sun’iy radioaktiv elementlarning yemirilishi natijasida radioaktiv gaz radon-222 izotopi hosil bo‘ladi, - deydi tadqiqotchi Mohichehra Fayzullayeva. Bu izotop suvda yaxshi eriydi hamda havo va suv orqali odamning ichki organizmiga tushib turli xil patologik o‘zgarishlarga olib keladi. Shu sababli hozirgi kunda radon-222 radioaktiv gazini o‘rganish dolzarbdir.
  Tabiiy radioaktiv izotoplarning tarqalishi turli hududlarda hududning geografik joylashuviga bog‘liq ravishda turlicha bo‘ladi. Radioaktiv izotoplar kishilar organizmiga havo, suv, iste’mol mahsulotlari biologik zanjiri orqali o‘tadi va kishilarning organlarini ichkaridan nurlantiradigan ichki nurlanish manbai bo‘lib qoladi. Radionuklidlarning organizmda chiqarilishi, radionuklidlarning fizikaviy-kimyoviy xossalariga, yarim yemirilish davrlariga bog‘liq bo‘lib, to‘liq chiqarilmasdan organizmdagi turli organlarda (suyakda, mushaklarda, o‘pkada va boshqalarda) to‘planadi. Kishilar organizmiga o‘tgan radioaktiv izotoplarning xavfsiz deb belgilangan chegaraviy miqdoridan ortib ketishi kishilarning ortiqcha nurlanish olishiga olib keladi. Ortiqcha nurlanish esa sog‘lom hujayralar atomlarini ionlashtirib, hujayralarni yemiradi, qon tarkibini o‘zgartiradi, hayot uchun xavfli bo‘lgan turli patalogik jarayonlar (saraton, nasl kasalligi, bepushtlik, teri, qon kasalliklari) kelib chiqishiga sabab bo‘lishi mumkin. Shuning uchun ham atrof-muhit namunalarining tarkibidagi radionuklidlar miqdorini, o‘zgarishini, migratsiyasini nazorat qilish, radionuklidlarning to‘planishini kamaytirish chora-tadbirlarini izlash kishilarning radiatsion xavfsizligini ta’minlashda tabiiy fanlar oldida turgan dolzarb muammolardan biri hisoblanadi.

Xulosa
Radioatsion fon tabiy hodisa bo’lib, tabiatdagi har bir jism, obeyekt tashkil qilgan atomlar nirlashi natijasida pado bo’adi ekan. Radioaktiv fonning asosiy manbalaridan biri kosmik nurlardir. Bu yerga kosmosdan keladigan yuqori energiyali zarralar. Shu jumladan kosmik nurlarniyam radiaktiv fonning bir qismi deb qarashimiz mumkun. Kosmik nurlar protonlar, elektronlar va alfa zarralarini o'z ichiga olgan turli xil bo'lishi mumkin. Protonlar yuqori energiyaga ega bo'lgan musbat zaryadlangan zarralardir. Ular narsalarga kirib, materiyada yadro reaktsiyalarini keltirib chiqarishi mumkin.
Elektronlar manfiy zaryadlangan zarralar bo'lib, ular ham yuqori energiyaga ega. Ular materiallarga kirib, moddaning ionlanishiga olib kelishi mumkin.
Alfa zarralari-bu ikkita proton va ikkita neytrondan tashkil topgan zarralar. Ular katta massa va zaryadga ega, shuning uchun ular qattiq narsalarga kira olmaydi. Biroq, ular boshqa atomlar bilan aloqa qilganda yadro reaktsiyalarini keltirib chiqarishi mumkin.
Kosmik nurlar bizni hamma joyda o'rab turgan tabiiy nurlanish manbai. Ular yer atmosferasidan o'tib, yer qobig'i bilan to'qnashib, radiatsiya fonini keltirib chiqaradi.

Yer qobig'I haqida hulasa. Nurlanishning yana bir tabiiy manbai yer qobig'idir. Yerda uran, seziy, torium va kaliy kabi turli xil radioaktiv elementlar mavjud. Ushbu elementlar parchalanganda ular alfa, beta va gamma nurlanish shaklida radioaktiv energiyani chiqaradilar.Uran yerdagi eng keng tarqalgan radioaktiv elementlardan biridir. Uni er qobig'ida topish mumkin va atom energetikasida ishlatiladi.Torium-bu er qobig'ida topilishi mumkin bo'lgan yana bir radioaktiv element. U atom energetikasida ham qo'llaniladi.Kaliy-40 kaliyning radioaktiv izotopi bo'lib, uni tuproq va o'simliklarda topish mumkin. Shuningdek, u nurlanishning tabiiy manbai hisoblanadi.
Yer qobig'i bizni hamma joyda o'rab turgan nurlanishning asosiy manbalaridan biridir. Er yuzidagi ba'zi joylar boshqalarga qaraganda ko'proq radioaktiv elementlarni o'z ichiga oladi, bu esa turli darajadagi radiatsiyaga olib kelishi mumkin.‌‌

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   B.S.Yuldashev ; S.R. Polvonov «AMALIY YADRO FIZIKASI» 2020
   
2. 
   Wikipedia
   
3. 
   Q.T.Teshaboyev «YADRO VA ELEMENTAR ZARRALAR FIZIKASI» 1992
   
4. 
   T.M. Mo`minov ; A. B. Xoliqulov «ATOM YADROSI VA ZARRALAR FIZIKASI » 2009