Reja: 1 Biologik faol moddalar

Mavzu:Biologik faol moddalar.Vitaminlar.Ularning

vazifasi va klassifikatsiyasi.

Reja:

1)Biologik faol moddalar.

2)Vitaminlar.

3)Ularning vazifasi va klassifikatsiyasi.

Biologik faol moddalar

Biologik faol moddalarni bioorganik kimyo, farmatsevtik kimyо,

biologik kimyo va boshqa fanlar o’rganadi. Bu yo’nalishning

intensiv rivojlanishiga sabab hozirgi zamon tekshirish usullari

bunda konformasion strukturalarni, molekulyararo ta’sirlarni,

murakkab aralashmalardan moddallar ajratilishi, endogen

biologik faol moddalar xossalari va ksenobiotiklar xossalari

ko’pgina muhim fizik-kimyoviy hayot faoliyatini o’rganishga

sababchi bo’lmоqdа. Eng muhimi, molekulyar, xujayra va tizimlar

darajasida biologik faol moddalar ta’sir mexanizmlari tadqiq

qilinmoqda. Izlanish natijasida rejalashtirilgan xossalarni

namoyon qiladigan moddalar ham sintez qilindi. Kombinator

kimyo robotlashtirilgan skrining bilan birgalikda yangi dorivor

moddalar olish uchun muhim ahamiyat topmoqda. Supromolekulyar komplekslar sintez qilinmoqda, yangi fizik va fizik-kimyoviy usullarning kashf etilishi (rentgenostruktur analiz va boshqa.)

Biologik faol moddalar organizmda barcha hayotiy jarajonlar

normal kechishida muhim rol o'ynaydi.Biologik faol maddalarning

eng katta qismini vitaminlar o'rin oladi.Inson organizmida muhim

biologik moddalar bor.Inson organizmning o'sishiga uglevod,lipid

va mineral moddalarning almashnuvida bevosita ishtirok

etadi.yana bir biologik faol moddalardan biri siklik nukleotidlar

hisoblanadi.Ular tashqaridan hujayraga keladigan

xabarlar(gormon,neyromediatorlar va boshqalar)uchunvositachilik rolini bajaradi.Ular siklaza

fermentlari yordamida sintezlanib faolliklari esa har xil effektorlar

jumladan gormonlar orqali boshqariladi.Biologik faol moddalar

oqsillar,nuklein kislotalar,gormonlar,vitaminlar va boshqalar

tarkibiga kiradi.Biologik faol maddalar organizm hayotida muhim

ahamiyatga ega.

Vitaminlar

Vitaminlar-tirik organizmning hayot faoliyati va normal

moddalar almashinuvi uchun zarur bo'lgan muhim organik

birikmalardir.Ular turli xil kimyoviy tuzilishga ega.Oziq moddalar

tarkibida qandaydirmoddalar yetishmasligi natijasida odamlar

kasal bolishi togrisida gi malumotlar qadimgi Xitoy

kitoblarida,keyinchalik esa Gippokrat asarlarida qayd

etilgan.Vitaminlarni ilmiy nuqtai nazardan organish XVIII

asrlardan boshlangan.Vitaminlarni organishga ingliz vrachi Lind,fransuz fiziologi Majandi,rus vrachi Lunin,Eykman,Funk va

boshqalar katta hissa qoshdilar.Organizm ozi vitamin sintez qilmaydi,zarur vitaminni tashqi muhit yani oziq ovaqlardan

oladi.Organizmda vitamin yetishmasa gipovitaminoz,umunan

yetishmaganda esa avitaminoz kasalligi kelib chiqadi.Vitaminlaming umumiy xossalari

XIX asrning oxiriga kelib odam va hayvon organizmiga

doimo ovqat bilan oqsil, yog1, karbonsuv va mineral tuzlar

tushib turishi aniqlandi. Shu bilan birga moddalar almashinuvida kamchiliklar va kasalliklar paydo bo'lishi m a’lum edi. Demak, ovqat bilan organizmga tushadigan asosiy ovqat mahsulotlaridan boshqa yana bir narsa yetishmasligi aniq bo'lib qoldi. Ana shu ovqat mahsulotlarining tarkibida yetishmaydigan moddani 1880-yilda rus olimi N.I. Lunin eksperiment orqali ko'rsatib berdi.

Polyak olimi K.Funk esa unga "vitamin"lar, ya’ni "hayot aminlari" deb nom berdi.

Vitaminlar — bular organizmning hayotiy faoliyati, ko'­

payishi, o'sishi uchun kerakli, kimyoviy tarkibi jihatidan har

xil past molekulali moddalar guruhidir.

Vitaminlar uchun xarakterli belgilar quyidagilar:

— vitaminlar odam organizmida sintezlanmaydi, shuning

uchun ular ovqatlar bilan organizmga tushishi kerak. Ayrimlari

(B6, B 12, pantoten va folein kislotasi) ichak mikroflorasi

yordamida sintezlanadi, boshqalari organizmda (masalan, nikotin

kislota triptofandan) sintezlanadi. Ammo bu jarayonlar

organizmning bu vitaminlarga bo'lgan ehtiyojini qondira olmaydi;

— bular plastik materiallar yoki energiya manbayi bo'lib

xizmat qila olmaydi. Bularga organizmning ehtiyoji uncha katta

emas, bir kecha-kunduzda mg larda (masalan, С — 0,07 g; B,

- 0,002 g; B12 - 0,000003 g) bo'ladi;

— vitaminlar organizmga juda kam miqdorda ovqat bilan

tushib, biokimyoviy jarayonlarga ta ’sir qiladi. Ko'pginavitaminlar

fermentlarning faol guruhiga (koferment) kirib,

ularning ta’sir qilishini aniqlaydi;

— vitaminlaming ovqatlar bilan kam miqdorda (yoki yomon

hazm bo'lishi) organizmga tushishi moddalar almashinuvini

va fiziologik funksiyalami buzadi, hatto kasalliklarni (avitaminoz

va gipovitaminoz) keltirib chiqaradi.Vitaminning asosiy manbai

osimliklar hisoblanadi.Vitaminlarning hosil bolishida

mikroorganizmlar katta rol oynaydi.Viyaminning biologik

ahamiyati moddalar almashinuvida rostlovchi tasir etishdan

iborat.Vitamin organizmda bolayotgan kimyoviy reaksiyalarni

kuchaytiradi,organizmning oziq moddalarni ozlashtirishiga tasir

korsatadi,hujayralarning normal osishida va butun organizmning

rivojlanishiga yordam beradi,organizmda fermentlar tarkibiga

kirib,ularning noalligi va funksiyasini taminlaydi.Organizmda

vitaminlar barcha jarayonlar normal kechishida muhim

ahamiyatga ega.Masalan,K vitaminini olaylik bu vitamin qonning

ivishida ishtirok etadi.Agar K vitamini yetishmasa qonning ivishi

buziladi va gemofiliya kasalligi kelib chiqadi.A vitamini shiliq

qavatlar,teri,koz otkirligini taminlashda ishtirok etadi.A vitamini

yetshmasa shapkorlik,ichki organlar yalliglanishi,terilarning qurib

yorilishi kabi holatlar yuzaga keladi.Hamma vitaminlarning

organizmda oz ahamiyati va vazifasi bor.Vitaminlar organizmda

katta ahamiyatga ega.

Vitaminlarning vazifasi va klassifikatsiyasi

Vitaminlarning vazifasi organizmda juda katta ahamiyatga

ega. Vitaminlarning klassifikatsiyasi

Vitaminlar 2 katta guruhga bo'linadi:

1) suvda eriydigan vitaminlar;

2) yog‘da eriydigan vitaminlar.

Bunday klassifikatsiya fiziologo-biokimyoviy ahamiyatga

ega: yog'da eruvchi vitaminlar odam organizmida yig'ilishi

mumkin, shuning uchun qisqa vaqtli (defitsit) yetishmaslik

qandaydir yaxshi bo'lmagan hodisaga olib kelmaydi. Ovqatlar

bilan yog'da eruvchi vitaminlarni ko'proq qabul qilish ularning

konsentratsiyasi organizmdagi lipidlarni m e’yoridan orttirib,

ayrim hollarda yaxshi bo'lmagan o'zgarishlarga yoki

funksional buzilishlarga (gipervitaminoz) olib kelishi mumkin.

Organizmda suvda eruvchi vitaminlar amalda yig'ilmaydi,

shuning uchun ularning ta ’siri katta emas. Suvda eruvchi

vitaminlaming ratsionda kam miqdorda bo'lishi yoki bo'lmasligi

moddalar almashinuvida maxsus buzilishlarni juda tez keltirib

chiqaradi.Qator moddalar (orot, pangamat

kislota, xolin, karnitin, U vitamin) organizm uchun katta

ahamiyatga ega bo'lsa-da, lekin barcha vitaminlarga xos bo'lgan

xarakterli xossalarga ega emas, shuning uchun ular vitamin-

larga o'xshash moddalarga kiritiladi.

Organizm hayotiy faoliyatida barcha vitaminlar bir xil rol

o'ynamaydi. Bir xil vitaminlar yetishmasligiga moddalar

almashinuvining buzilishi sabab bo'lsa, boshqasining yetish-

masligi faqatgina almashinuvga ta’sir qilib qolmasdan, fiziologik

funksiyani chetlashi mumkin; ko'proq vaqt yetishmasligi —

sog'liqning buzilishiga va o'limga olib kelishi mumkin.Vitaminlar

meva va sabzovotlarda,oziq ovqat mahsulotlarida kop miqdorda

boladi.Agarda oziq ovqatni notogri pishrilsa tarkibida vitaminlar

kamayadi.

Vitaminlar organizmni normal osishi,rivojlanishi,kopayishi uchun ham hizmat qiladi.E vitaminini olsak u jinsiy kayishni normal kechishi uchun xizmat qiladi.

Suvda eruvchi vitaminlar

Tiamin — B1 vitamini. Bu toza ajratib olingan vitaminlardan

birinchisi hisoblanadi. Kimyoviy tarkibi bo'yicha murakkab

birikmalar hisoblanib, pirimidin va tiazol halqasini tashkil

qiladi:Tarkibida oltingugurt va aminoguruhning bo'lishi

vita￾minning atalishiga asos bo'ldi. O rganizm da B ] vitamini

pirofosfor

efiri shakli — tiamindifosfat (kokarboksilaza) holida barcha organ

va to'qimalarda uchraydi:

В, vitamini pirofosfor efiri sifatida ko'proq jigarda, buyrakda,

yurakda, miyada va muskulda uchraydi. U ketokislota

dekarboksillanishini katalizlovchi koferment hisoblanadi

(pirouzum, a-ketoglutarat). Organizmda B, vitaminining

yetishmasligida karbonsuvlarning m e’yoriy almashinuvi,

ketokislota yuqori darajada yig‘ilishi kuzatiladi. Tiamin biosintez

jarayonida juda muhim rol o ‘ynaydi. U tiamindifosfat shaklida

boshqa ferment tarkibiga kirib, transketolaza bo‘lib pentozalar

yo'lida karbonsuvlar oksidlanishida qatnashadi.

Hosil bo‘lgan pentoza nuklein kislotalar, bir qator ferment￾lar va

boshqa birikmalar biosintezida ishtirok etib, besh atomli

karbonsuvlar tarkibiga kiradi.

Riboflavin — B 2 vitamini. Bu vitaminlar rang beruvchi

vitaminlarga (flavinlar) kiradi. Riboflavin kimyoviy tarkibi

bo‘yicha izoalloksazin hosilasi hisoblanadi va besh atomli spirt

ribitolniga ega (uning nomi shundan olingan).

Riboflavin hayvon organizmining barcha organ va to'qima￾larida

aniqlangan. U erkin holatda ham oqsillar bilan birikkan

holda uchraydi. Jigar riboflavinga ancha boy bo'lib, buyrak,

muskul va miyada jigarga nisbatan 8—10 marta kamdir.

Riboflavinning juda keng tarqalganligi ham uning moddalar

almashinuvida muhim rol o'ynashidan dalolat beradi.

FAD (flavinadenindinukleotid) shaklida riboflavin ferment￾lari

prostetik guruhi bo'lib, nafas olish zanjirida vodorod

tashiydi. Boshqa fermentlar tarkibiga kiruvchi riboflavin oqsillar

almashinuvida qatnashib, organizm o'sishida va oqsillarning

sarf bo'lishi da yaxshi ta’sir ko'rsatadi.

Piridoksin — B 6 vitamini. Piridoksin hidsiz, nordon mazali,

kristall modda. Kimyoviy tabiatiga ko'ra piridinning hosilasi:

pirimidin hosilasining 3 ta yaqin tuzilishini tashkil etadi. Tirik

organizmda moddalar almashinuvi jarayonida ular bir-biriga

o ‘tishi mumkin, ammo odamda esa 2 ta oxirgisi aniqlangan.

Piridoksal va piridoksamin fosforlanib piridoksalfosfat yoki

piridoksaminfosfatga aylanadi va bir qator fermentlarning asosiy

koferm entlariga o ‘tib, oqsil alm ashinuvini boshqarishda qatnashadi.Bularning ichida eng muhimi aminotransforaza hisoblanib, aminokislotalarning aminguruhini ketonkislotaga olib o ‘tishda qatnashadi va almashtirib bo'lmaydigan aminokislotalar, ketokislotalarni hosil qiladi.Piridoksin boshqa fermentlar tarkibiga kirib, aminokislotalarni dekarboksillaydi. Uning ishtirokida aminokislotalardan aminlar hosil bo'ladi, ularning ko‘pchiligi (serotonin, gistamin, yаminomoy kislotasi) asab tizimida va boshqa organlarda muhim rol o ‘ynab, moddalar almashinuvini boshqaradi.Piridoksinkarbonsuvlar almashinuvida ishtirok etibr fosforilaza fermcnti tarkibiga kirib, glikogenning parchalanishida qatnashadi

Pantoten kislotasi — B3 vitamini. Pantoten kislotasi tarkibiga

alanin va pantolin kislotasi kiradi:

biroz murakkab hisoblanadi. Uning molekular massasi — 1356.

Sianokobalamin molekulasi tarkibida halqa bo'lib, gemoglobin

porfiriniga o'xshash, ammo markazda temir bo'lmasdan, kobalt

va sianoguruh bo'ladi. Uning formulasidan ko'rinib turibdiki,

B 12 vitam ini ikki qism dan iborat: porfiringa o'xshash va
nukleotidli. U toza holda kristalli modda bo'lib, qora-qizg'ish

rangda bo'ladi.

B12 vitam inining biokim yoviy roli k o 'p qirralidir. U

koferment tarkibiga kiradi (kobamid kofermenti). Kobamid

kofermentini saqlovchi fermentlar asetillanish reaksiyasi

(asetil-koenzim A ning hosil bo'lishi)ga ta’sir qilib, sirka va

pirouzum kislotalarining biologik oksidlanish jarayonlarini

tezlashtiradi.

B12 vitam inining purin va pirimidin asoslari sintezida

ishtiroki RNK va D N K hosil bo'lishida katta ahamiyatga ega.

Kobamid fermentlari oqsil sinteziga ta ’sir qilib, ularni

quwatlab turadi va anabolik effekt kou ko'rinishida bo'ladi. B|2

vitamini metionin almashinuvida, metil guruhini olib o'tishda

qatnashadi va uning yog'lar almashinuvida yaxshi tomonga

ta’sir qilishini ko'rsatadi (lipotrop holida ta’siri).

Folein kislota — Bc vitamini. Uning shpinat bargida ko'p

miqdorda uchrashi kislota nomi bilan bog'liqligini ko'rsatadi

(lotincha folium — barg dem akdir). Folein kislotasi 3 ta

komponentdan tuzilgan bo'lib, pteridin, paraaminobenzol va

glutamin kislotasidan tashkil topgan:

Askorbin kislota — С vitamini. Bu to'yinmagan birikma

o'zida karboksil guruhiga ega emas. Ikkita enol gidrooksili bo'lishi uni nordon xarakterli birikma ekanini aniqlaydi.Askorbin kislota degidroaskorbin kislotasiga tezda qaytar oksidlash yo'li bilan aylanishi (degidridlanish) va o'ziga vodorod atomini biriktirib (qayta tiklanish), yana askorbin kislotasiga aylanishi mumkin.

Yog'da eruvchi vitaminlar

Retinol — A vitam ini. Bu vitaminning faqat hayvon

mahsulotlarida borligi aniqlangan: dengiz hayvonlari jigarida,

baliqda, sutda, sariyog1 va boshqalarda. Kimyoviy tarkibi

bo‘yicha u davriy (siklik) birikmalar b o ‘lib, o ‘zida (3-ionli

halqa, izoprenning ikkita qoldig‘i va birlamchi spirt guruhiga ega.

Kalsiferol — D vitamini. D vitamini — antiraxit faollikka

ega steroidlar guruhi bo‘lib, ulardan eng muhimlari D 2 vitamini (ergokalsiferol) va D 3 vitamini (xolekalsiferollar)dir. D3 vitamini

terida 7-degidro-xolesterindan quyosh nuri ostida va ultrabinafsha nurlanishda hosil bo‘ladi.ultrabinafsha nurlanishda hosil bo‘ladi. Shunga asoslangan holda u ltrab in afsh a n u rlarin in g raxitga qarshi t a ’sirini tushuntirish mumkin.D vitaminining preparatlari ergosterinni nurlash orqali olinadi, ular rangsiz kristall ko‘rinishida b o ‘lib, yog'lar va organik erituvchilarda yaxshi eriydi. Havo kislorodi bilan qizdirganda yaxshi oksidlanadi:0 ‘simlik mahsulotlarida D vitaminining miqdori ko‘p emas. Hayvon mahsulotlaridan jigarning yog‘i 10000—500000 ME (1 g mahsulotda), baliq jigarining yog‘i — 250, tovuq tuxumi— 2—4, cho‘chqa va mol jigari — 0,2—2, sigir suti — 0,01—0,2, sariyog1 — 0,2—0,8.Keltirilganlardan ko‘rinib turibdiki, keng tarqalgan oziqalar bilan ovqatlanish organizmning D vitaminiga talabini to ‘la qondira olmaydi. D vitaminining yetishmasligiga, asosan, bolalar organizmi juda sezgir bo'ladi.D vitamini ingichka ichakdan o ‘t kislotalari ishtirokida so'riladi, keyin jigarga tashiladi va u yerda N A D N 2 hamda molekular kislorod ishtirokida ishlovchi mitoxondriyalar tizimi t a ’sirida 25-O ksikalsiferolga aylanadi. 25-O ksikalsiferol buyraklarda gidroksillanadi, natijada gormonal xususiyatga ega bo'lgan 1,25-Degidrokalsiferol hosil bo'ladi. Bu reaksiya paratgormonlar bilan boshqariladi. 1,25 Degidrokalsiferol ichakda C a2+ tashilishini kuchaytiradi. Uning ta ’sirida ichakshilliq qavati hujayralarining tegishli oqsillari kalsiy biriktirgan oqsilga aylanadi, bu birikma ichak mikrovorsinkalarida faoliyat ko‘rsatadi. Yuqoridagi oqsil Ca2+ ga bog'liq ATF￾aza ichakda C a2+ tashilishida qatnashadi va jarayon N a + ga ham bog'liq.D vitamini suyak to'qimalarida fosforli-kalsiyli tuzlar hosil

bo'lishida, uning mustahkamligini oshirishda, organizmning oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarida va shuningdek, limon

kislotasini chiqindiga chiqarishni boshqarishda qatnashadi. Bundan tashqari, D vitamini buqoq va juftbuqoq bezlarining funksional tuzilishiga ta’sir ko'rsatadi. D vitamini yetishma￾ganda faqat suyak to'qimasi emas, balki butun organizm zarar

ko'radi, qon bilan a ’zolarga Ca2+ yetarli bormasligi natijasida ikkilamchi o'zgarishlar yuzaga chiqadi.D vitamini tanqisligida ingichka ichakning shilliq qavatida distrofik o'zgarishlar yuz beradi, bu esa ichakning faoliyatini, ayniqsa, so'rish (aminokislotalar, vitaminlar va boshqalarni) qobiliyatini susaytiradi. Aminokislotalarning hujayra ichidagi miqdori o'zgaradi, bu bilan azot balansi siljiydi, sisproteinemiya

yuzaga chiqadi, jigar, buyrak, timus, taloq va boshqa a ’zolarda oqsil sintezi buziladi.D-gipovitaminozda lipidlar almashinuvi buziladi (qonda umumiy xolesterin, erkin yog' kislotalari va fosfotidileta￾nolaminlarning miqdori jigardagi lipidlar almashinuvi buzilishi natijasida ortadi). D-gipovitaminozda organizmdagi oqsil almashinuvida o'zgarishlar kuzatilgan. Taloqda va timusda oqsil parchalanishi ortishi bilan uning sintezi pasaygan. Shunday hollarda bolalar va kattalarda suyaklarning demineralizatsiyasi yuz beradi, unga kuchli bo'lmagan ta’sirlar suyaklar sinishiga olib keladi. Qon zardobida Ca2+ va P miqdori ortishi hisobiga yumshoq to'qimalarda Ca2+ yig'iladi va buyraklarda tosh hosil bo'ladi.

ToKoferollar — E vitamini. E vitamini bir-biridan aromatik

yadrosidagi metil guruhlari soni va joylashishi bilan farq qiluvchi

tokoferolning hosilalari a, (3 va y-tokoferollardir. a-tokoferol

eng yuqori biologik faollikka ega bo'lib, u tabiatda ham ko'p tarqalgandir.Vitamin-hayot degani.Organizmda vitaminlar juda katta ahamiyatga ega.Har bir vitaminning alohida ahamiyati va orni bor.Е vitamini sariq rangli moy ko‘rinishiga ega, organik erituv￾chilarda yaxshi eriydi, kislota va ishqorlar qizdirilishining ta’si￾riga chidamli, lekin oksidlovchilarga ancha chidamsiz. Shu bilan birga havo kislorodi va ultrabinafsha nurlarga ham chidamsiz.Tokoferollar faqat o ‘simliklarning yashil qismida, ayniqsa boshoqlarning maysalarida hosil bo'ladi. Ular o'simlik

moylarida ko‘p bo'ladi: kungaboqar moyida o'rtacha 60 mg%,

bundan 100% ini a-tokoferol tashkil qiladi, paxta moyida

tegishlicha 90 mg% va 65%, soya moyida 120 mg% va 10%.

Hayvon mahsulotlarida ham tokoferollar bo'ladi.Odam va hayvonlarda tokoferollar ingichka ichakda oddiy diffuziya yo'li bilan so'riladi. Ovqatda yog'lar bo'lganda va o't

kislotalari ishtirokida, iste’mol qilingan tokoferollarning 50% i so'riladi. a-tokoferol yaxshi so'riladi. Tokoferollar a ’zo va

to'qimalarga lipoproteidlar tarkibida tashiladi.Hujayra ichidagi E vitamini faqatgina biomembranalar bilan bog'langan holda ularning tarkibiy qismi hisoblanadi. U membranalarning lipidlari va lipoprotein tabiatli retseptorlarga bog'langan holatda bo'ladi.Evitaminining organizmdagi biokimyoviy roli ko'p qirralidir.Muskullar to'qimasida moddalar almashinuviga katta ta’sir ko'rsatadi. U yurak muskuli va skelet muskullarida sintezlana￾digan eng muhim makroergik birikma — kreatinfosfat sintezida, muskuldagi miozinni yuqori darajadа saqlashda, muskullardagi minerallar almashinuvini boshqarishdahomiladorlik vaqtida jinsiy hujayralari ning hosil bo'lishiga ta’sir qiladi va steroid gormonlar sintezini boshqarishda qatnashadi. To'qima nafas olishida tokoferollarning boshqaruv roli juda ahamiyatga ega. E vitamini sitoxrom С ni tiklab, flavinli fermentlarning faolligini oshiradi va koenzim Q va boshqalar

sinteziga yordam beradi.E vitaminining yetishmasligi makroergik birikmalar hosil b o ‘lishini oshirmasdan, to ‘qimalarning kislorodga talabini orttirib yuboradi (2—2,5 marta normaga nisbatan).E vitamini A vitaminiga o ‘xshab hujayra membranalarining o ‘tkazuvchanligini va sh uningdek, muskul hujayrasini boshqarishda ishtirok etadi.

Naftoxinonlar — К vitamini. Naftoxinonlar suvda erimaydi

va organik erituvchilarda yaxshi eriydi. Havo kislorodi bilan oson oksidlanadi. К vitaminiga, asosan, yashil o ‘simliklar,

ayniqsa karam (10—30 mkg/g) boy. Hayvonlardan olingan mahsulotlarda esa К vitaminining miqdori kam bo'ladi. Masalan, cho'chqa jigarida 0,4—0,8 mkg/g.К vitaminining funksiyasi qon ivishini boshqarib turadi. К vitaminining yetishmasligi qon ivishi mexanizmidagi muhim rol o'ynaydigan protrombin hosil bo'lishi jarayoni buzilishiga olib keladi. К vitaminining asosiy biologik ahamiyati shundan iboratki, u jigarda qon ivishini ta’minlovchi oqsillar sintezida qatnashadi. Shu jarayonda К vitamini oqsil molekulalaridagi glutamin kislotasi qoldiqlarining a karboksillanish reaksiyalarida, jumladan protrom bindan protrom bin hosil b o ‘lishida koferm ent (protrombin, prokonvertin, IX va X omil) sifatida qatnashadi.К vitamini yetishmasligi qon ivishini sekinlashtiradi, natijada qon ketishi va gemorrogik belgilar rivojlanishiga imkoniyat tug'iladi. К vitaminini yetishmasligi odamlarda juda ham kam hollarda uchraydi, chunki u ovqatlar bilan organizmga tushishdan tashqari ichak mikroflorasi orqali yetarli ko'p m iqdorda sintezlanadi. Ammo yetishmaslik ichakdan

vitaminlaming so'rilishi buzilganda ro'y berishi mumkin.

Vitaminlar moddalar almashinuvida muhim rol o'ynaydi.

Hozirgi paytda barcha reaksiyalar m e’yoriy ketishi uchun nafaqat vitaminlar, balki fermentlar bilan ular tarkibidagi

kofermentlar ham alohida ro‘1 o'ynaydi

Vitaminlar — ovqatning almashtirib bo'lmaydigan omillari

hisoblanadi.U larning zaxiralari organizm da juda ham k o ‘p emas.

Shuning uchun ular ovqatlar bilan organizmga tushishi kerak.

Moddalar almashinuvi va sog'lom bo'lish ratsiondagi vitaminlar

miqdordagi bog'liq.Avitaminozlar — ovqatda vitaminlaming yo'qligidan yoki biron-bir vitaminning hazm boimasligidan kelib chiqadi.Gipovitaminozlar — ovqat bilan vitaminlaming kam tushishi yoki yomon hazm bo'lishidan kelib chiqadi.Organizmda gipervitaminozlar — ovqatlar bilan vitaminlar￾ning ko'proq tushishidan kelib chiqadi.Bu hodisa juda ham kam bo‘ladi, ammo ayrim vitaminlar A, D, К lar organizmda ko‘proq sintezlanishi mumkin.Organizmda karbonsuvlarga talab ortganda B, ga,oqsillarga talab ortganda, B6 ga, o‘simlik yogiariga talab ortganda vitamin E ga talab ortadi. Oqsilga talab pasayganda ko‘pgina vitaminlarga talab ortadi, chunki ularning fermentlarini faollashtirib beruvchilar vitaminlardir.V itaminlarga talab, ayniqsa yuqori to g‘li hududlarga chiqqanda, iqlim o'zgarganda va har xil haroratli omillar o‘zgarganda, pasayganda ortadi. Ayniqsa, shu sharoitga o‘rganguncha talab ortib boradi.Vitaminlar organizmga har xil ovqat mahsulotlari bilan tushadi. Odam organizmining vitaminlarga boigan ehtiyoji va ularning asosiy ovqat manbalarbor.Vitaminlar hamisha hayot uchun zarur.Organizmda kam miqdorda bolsa ham katta ahamiyatga egadir.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1) Sohibov.D Vitaminlar va ularning hayot uchun ahamiyati.1991.

2) To'raqulov.Y.X Bioximya ..T.O'zbekiston 1996.

3) Valixonov.M.N Biokimyo ..T.Universiset 2008.

4) Raxmatov.N.A,Maxmudov.T.M Biokimyo

5) Biologik kimyo va molekulyar biologiya... pdf.;

6) Ленинджер.А Основы биохимйии ..1985,

7) Коничев.А.С Молекулярная биология. .2005..,,

Elektron ta’lim resursi.

1.http;//ziyonet.uz/

2.https;//www.google.uz