Reja 1-Katta adron kollayderi va uning ishlash pirinspi

natijasida ajralgan energiya 14 trillion elektron voltni tashkil etadi. Bunday katta 
energiyaning ajralishi oqibatida ro‘y beradigan hodisalar ma’lum darajada “katta 
portlash” manzarasini tasdiqlay olishi tadqiqotchilar, fizik va astrofizik olimlar uchun 
juda muhim edi. Bunday protonlar kollayderning 27 kilometr uzunlikdagi aylanasi bo‘ylab 
joylashtirilgan 3 mingta igna shaklidagi dasta ko‘rinishida harakatlanadi. Har bir to‘plam 
100 milliardga yaqin protonlardan tashkil topib, to‘qnashuv “nuqta”larida ular bir necha 
santimetr uzunlikda, diametri esa 16 mikron (eng ingichka soch tolasi qalinligida) bo‘ladi. 
Protonlar parchalangach, vujudga kelgan kvarklar turli tomonga sochilib ketadi. Biroq 
kvarklar uzoq muddat yakka holda bo‘la olmasligi tufayli o‘ta qisqa vaqtda birlashib, 
yangi “og‘irroq” zarra ko‘rinishida katta tezlik bilan atrofga sochilayotganda, kollayder 

---

detektorlari tomonidan ularning parametrlari qayd qilib boriladi. Darvoqe, adron 
kollayderining favqulodda hodisalarsiz ishlashi ta’minlangach, astronom olimlar olamning 
paydo bo‘lishiga oid kosmologik moment — “katta portlash”dan so‘nggi dastlabki davrga 
oid eng muhim jarayondan voqif bo‘lishga umid bog‘lamoqdalar. Vijdonimiz oldida 
o‘zimizni oqlamoqlik uchun ko‘pincha maqsadga erishish uchun kuchimiz yetmadi deb, 
o‘zimizni ishontirmoqchi bo‘lamiz. Holbuki, amalda biz kuchsiz emas, irodasizmiz. 
Laroshfuko Fizika fani oltin davr ichida 2008 yilning 10 sentyabr kuni Toshkent vaqti 
bilan 12.30 da «Yevronyus» telekanali orqali Shvetsariya va Frantsiya chegarasida 10 
milliard dollar sarf-xarajat asosida bunyod etilgan misli ko‘rilmagan darajada katta 
quvvati bo‘lgan elementar zarrachalar tezlatgichi - Katta adron kollayderi (KAK) ishga