Reja 1-Katta adron kollayderi va uning ishlash pirinspi

tushirilishi to‘g‘ridanto‘g‘ri efirga uzatildi. KAK fizikaning oltin davrini ochib berishiga 
hamda olamning barpo bo‘lishi borasidagi ko‘pgina jumboqlarni yechishiga katta umid 
bog‘langan. Shu bilan bir qatorda kollayder atrofida turli-tuman gap-so‘zlar ham yuribdi. 
Masalan, tezlatgichda qora o‘ra paydo bo‘lishi mumkinligi va u KAKni xarob qilib, 
so‘ngra Frantsiya hamda Shveytsariyani yutib yuborishi haqida ba'zi olimlar fikr 
bildirmoqda. Katta adron kollayder (Large Hadron Collider - KAK) dunyodagi eng katta 
Yevropa yadro fizikasi laboratoriyasi - CERN (Conseil Europeen pour la Recherche 
Nucleaire)da qurildi. Bu qurilma elementar zarrachalarning tezlatgichi bo‘lib, u elementar 
zarrachalarning o‘zaro ta'sirini o‘rganish uchun insoniyat tomonidan barpo qilingan 
tarixdagi eng katta qurilmadir. KAK CERNdagi Katta elektronpozitron kollayderi (Large 
Electpon Positron (LEP sollider)ning o‘rnini olib o‘rtacha 100 metr chuqurlikdagi uzunligi 
27 km. bo‘lgan tunnelda joylashgan. U protonlarning 7 Tev (Terra elektronvolt) 
energiyagacha 2 dastasini bir-biriga qarama-qarshi yo‘nalishda jadallashtirish va so‘ngra 
ularni bir-biri bilan to‘qnashtirish imkonini beradi. Protonlar to‘qnashganda energiyasi 14 
TeV ni (1TeV=1012 eV) tashkil etadi. Energiya shkalasi elektronvolt bo‘laklaridan toki 
termodiapazonlargacha ortib borar ekan, biz bu jarayonda borgan sari o‘zimizga tanish 
bo‘lgan olamdan uzoqlashib boramiz va butunlay boshqa bilimlar qamroviga tushib 
qolamiz. Bular qattiq jism kimyosi va elektronikasi doirasi (eV lar va uning bo‘laklari), 
yadroviy reaktsiyalar (million eVlar) va o‘tgan asrning ikkinchi yarmida olimlar 
o‘rgangan milliard eV li diapazonlardir. Termodiapazonda insoniyatni nimalar kutayapti, 
buni hech kim bilmaydi. KAK faqat proton - proton to‘qnashishini o‘rganish bilangina