Reja: Asosiy operatsiyalar va sikllar

 Yer osti kon lahimlarini joylashishi. Xamma kon lahimlari markazlashgan 
ya’ni Foydali qazilmalar yotqiziqi o’rtasida joylashgan bo’lishi kerak. Ruda 
ta’nasini o’rtasida joylashgan yuk tashishga ketadigan xarajatlarni kamaytirish 
uchun (Tomas 1978). Aytishi mumkinki ruda tanasi yotish burchagi, yer usti sharoiti 
ishchilar soni va hokazolar. Yuk tashish masofasini ortishiga olib kelishi mumkin.
Yer yuzasi topografiyasi, transport, kanolizatsiya va binolar, shuningdek 
chegaralar. Ular imkoni boricha shaxta og’zini ochish uchun joyda tanlab olishligi 
kerak. (Obert 1978). Hamma berilgan fikrlarni o’rganib, boshqa aytilganidek yer 
yuzasi va shaxta stvoli xech qanday yazlitligi buzilmagan yerdan o’tkazishga 
xarakat qilinadi, va u nuqsoni yo’q yerga quriladi. Xar vaqt stvol atrofida foydali 
qazilma torgan bo’lsa ham, u joyni qazib olinmaydi yaxlit stvolga ta’sir etmasligi 
uchun qoldirib ketiladi.
Kon lahimlar soni . AQSH NN CFR yer osti xavfsizligi qoyidalari boyicha va 
kerakli shamollatish tizimini yaratish uchun ham ikkita chiquvchi lahimlar bo’lishi 
kerak, ularni shaxtaning ikkita chekkasidagi o’tadigan kon lahimlariga o’rnatilsa, 
bir tomon harakatlanuvchi havo oqimi kon lahimlarini effektiv shamollatadi. 
(Hartman, 1982). 
Odatda amaliyotda katta shaxta gorizontal cho’ziqlik bo’yicha xavo aylanishi 
uchun yordamchi ventilyatorlar kon lahimlarini ishga o’rnatishadi. Tog’ri burchakli 
vertikal stvollar asosan ko’mir shaxtalarda qo’llanilmaydi.

---

Ko’mir shaxtalarda ochish uchun kichik stvollar va shtolnyalar keng 
qo’llaniladi. Boshqa ochish kon lahimlari bilan esa quyidagicha (Bullock,1982); 
Ko’mir shaxtasida (Ochish balandligi – taxminan stvol balandligi) shtrek va 
kvershlaklar (eni 14 – 10 fut yoki 6 m) kamera (eni 15 – 24 fut yoki 4.5 – 7.2 m).
Ko’mir shaxtasiga emas shtrek kverkshlaklar (9 x 14 k 14x 20 fut yoki 2,7 x 
4,2) uklon tushiladi. Shtrek 4,2 x 6,0 m. Ko’tarilish to’g’ri burchakli (bir yoki ikki 
otsekli 4 x 4, 6 x 8 fut) yoki 1,2 x 1,2 ; 1,8 x 2,4m ko’tarma ( 3 – 10 fut yoki 0,9 – 3 
m).
18