- Biosferadagi hayotni vujudga kelishi hali o’z yechimini ohirigacha topmagan tabiatshunoslikning yirik muam-molaridan biri hisoblanadi. Ko’pchilikning fikricha, hayot moddaning kimyoviy evolyutsiyasini biologik evolyutsiyaga o’tishi natijasida vujudga kelgan deb hisoblanadi. Bunday o’tish davri qachon va qaerda bo’lganligi haqida xanuzgacha aniq ma’lumotlar olingani yo’q. Yaqin yillargacha Yerning o’zini mutloq yoshi haqida ham har xil fikrlar mavjud edi, eng yangi usullar yordamida olingan ma’lumotlarga qaraganda Yerninng mutloq yoshi 4,5 mlrd. yil atrofida, Yerdagi eng qadimgi cho’kindi tog’ jinslarning mutloq yoshi esa 4,6-5 mlrd. yil atrofida ekanligi aniqlangan.
V.I.Vernadskiyning biosferaga oid asarlari: - V.I.Vernadskiyning biosferaga oid asarlari:
- «Biosfera» (1926),
- «Yer biosferasining va Yer atrof-muhitining ximiyaviy tuzilishi» (1965) va b.
- Tirik organizmlar yer yuzasidagi eng
- katta geoximik kuchdir, degan xulosaga keladi va tirik organizmlarnin 5 ta asosiy biogeoximik funksiyalarini asoslab
- beradi
Tirik organizmlarning biogeoximik funksiyalari - V.A.Vernadskiy tirik moddalarning geologik davrlardagi va yuqorida qayd qilingan funksiyalarini o’rganib, atmosferadagi hozirgi azot va kislorodni vujudga keltirgan, litosfera va gidrosfera tarkibini o’zgartirgan omil – tirik organizmlardir degan xulosaga kelgan
- grekcha so’z bo’lib, tirik mavjudot ma’nosini bildiradi. Organizmning asosiy xususiyatlari - moddalar almashinuvi, harakat qilishi, o’sishi hamda rivojlanishi, ko’payishi, o’zgaruvchanligi, yashash muhitga moslashishi bilan jonsiz materiyadan farq qiladi
- BIOFIL ELEMENTLAR
- Sayyoramizdagi tirik moddaning tirkibi bir qator kimyoviy elementlar, asosan H, C, O, Fe, N, S, kabilardan iborat, shuning uchun bu elementlar biofil deyiladi
- –UGLEVODLAR
- umumiy kimyoviy tarkibi CnH2nOn formulasi sifati-dagi ko’rinishga ega. Uglevodlar sodda – monoshakar va murakkab yarimshakar shaklida bo’lishi mumkin. Uglevodlar har xil shakldagi hujayralarning asosiy energiya manbai hisobla-nadi. Ular o’simliklarda turg’un to’qimalarni vujudga keltiradi va organizmlar uchun zahira-dagi ozuqa moddasi hisoblanadi. Uglevodlar yashil o’simliklardagi fotosintez jarayonini birlamchi mahsulidir.
- LIPIDLAR
- Ular moy va moysimon moddalar bo’lib, suvda yomon eriydi, asosan N va C dan iborat. Hujayra devorchalari (membranalar) lipidlardan tuzilgan. Moy issiqlikni sekin o’tkazishligi sababli organizmlarda himoya funktsiyasini bajaradi, zarur paytda organizmlar uchun zahiradagi ozuqa sifatida xizmat qiladi.
- OQSILLAR
- organizdagi eng murakkab kimyoviy birikmalar bo’lib, 20 ga yaqin har xil aminokislotalar yig’indisidan iborat. Oqsillar molekulasi murakkab va xajmi katta, shuning uchun ularni makromalekulalar xam deyishadi. Hohlagan aminokislotani molekulasi o’ziga xos bo’lgan qismdan yoki radikaldan (R) hamda aminokislotalarga xos bo’lgan aminoguruhlar (NH2) va karboksil (COON) guruhi qismidan iborat. Oqsil molekulalari o’nlab yoki yuzlab aminokislotali molekulalar zanjiridan iborat. Tirik organizmlarda oqsillarni ko’pligi kimyoviy reaktsiyalarni o’nlab, yuzlab million marotaba tezlashtiruvchi tabiiy katalizator – ferment rolini o’ynaydi. Hozir minglab bunday fermentlar mavjud. Ularning tarkibiga oqsildan tashqari Na, Fe, Mg va boshqa metal atomlari ham kiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
