Reja: Boshqaruv samaradorligining iqtisodiy mezonlari

Boshqaruv samaradorligini baholash usullari tasnifi
Boshqaruv samaradorligini baholash mezonlari va koʻrsatkichlari quyidagi yondashuvlarga muvofiq qoʻllanilishi mumkin:

• 
  dastlab qoʻyilgan vazifalarni amalga oshirish darajasini aniqlash uchun ularni aniqlashga yoʻn altirish;
  
• 
  boshqaruv apparati samaradorligini, shuningdek, rahbarlarning axborot va boshqa resurslar bilan ta'minlanganlik darajasini baholash;
  
• 
  yakuniy natijadan qoniqishni aniqlash uchun ishlab chiqarilgan mahsulotlar yoki taqdim etilgan xizmatlarni baholashiste'molchi;
  
• 
  tashkilot faoliyatidagi zaif va kuchli tomonlarni aniqlash uchun professional ekspertlarni jalb qilish;
  
• 
  menejerlar yoki boshqaruv tizimlarining turli nuqtai nazarlarini qiyosiy tahlil qilish;
  
• 
  samaradorlik darajasini aniqlash uchun boshqaruv va ishlab chiqarish jarayonidagi barcha tomonlar va ishtirokchilarni jalb qilish.
  

Baholash faoliyati quyidagi turlardan biriga mos kelishi mumkin:

• 
  formativ:
  
  • 
    kerakli va haqiqiy holat oʻrtasidagi nomuvofiqlikni aniqlash;
    
  • 
    kuchli va zaif tomonlarni aniqlash uchun ishlab chiqarish jarayonini baholash;
    
  • 
    maqsadlarga erishish darajasini baholash.
    
• 
  jamlash:
  
  • 
    irratsional yoʻnalishlarni bartaraf etish maqsadida real iqtisodiy foyda keltiradigan mahsulot va xizmatlar turlarini aniqlash;
    
  • 
    tashkilot faoliyati natijasida xodimlar va mijozlar farovonligidagi oʻzgarishlarni oʻrganish;
    
  • 
    xarajatlarning amalda erishilgan iqtisodiy natijalarga nisbatini baholash.
    

3. Korxonalarning bankrotlik holatini aniqlashda qo’llaniladigan ko’rsatkichlar.
Qarzdorning moliyaviy ahvolini tahlil etish qarzdorga tegishli mol-mulk sud xarajatlarini, sud boshqaruvchilariga haq to‘lash xarajatlarini qoplash uchun yetarliligini, shuningdek qarzdorning to‘lov qobiliyatini tiklash mumkinligi yoki mumkin emasligini aniqlash maqsadida o‘tkaziladi.
Muvaqqat boshqaruvchi qarzdorning moliyaviy ahvolini, shu jumladan qarzdorning mol-mulki bo‘lsa, shu mol-mulkni inventarizatsiya qilish natijalarini moliyaviy tahlil qilish, mulk huquqi davlat ro‘yxatidan o‘tkazilganligini tasdiqlovchi hujjatlarni tahlil qilish asosida qarzdorning to‘lov qobiliyatini tiklash mumkinligi yoki mumkin emasligi to‘g‘risidagi takliflarni, bankrotlikning keyingi taomillarini joriy etish maqsadga muvofiqligi asoslarini tayyorlaydi.
Agar qarzdorning moliyaviy ahvolini tahlil qilish natijasida qarzdorga tegishli mol-mulk sud xarajatlarini qoplash uchun yetarli emasligi aniqlansa, kreditorlar faqat sud xarajatlarini qoplash manbalari aniqlangan taqdirda tashqi boshqaruvni joriy etish haqida iqtisodiy sudga iltimosnoma bilan murojaat etish to‘g‘risida qaror qabul qilishga haqli.
Moliyaviy barqarorlik deganda moddiy aylanma mablag’larning (tovar-moddiy zahiralarning) ularni tashkil qiluvchi asosiy manbalar bilan qoplanish darajasi tushuniladi. Tashkil qiluvchi asosiy manbalar bo’lib, o’z aylanma mablag’lari manbalari bilan qisqa muddatli kreditlar va qarzlar hisoblanadi.
Moliyaviy barqarorlik tahlili buxgalteriya balansi-netto asosida amalga oshiriladi. Buning uchun birinchi navbatda yil boshi va yil oxiridagi tovar-moddiy zaxiralarining asosiy manbalari hajmi hisoblab olinadi. So’ngra ularni mavjud moddiy aylanma mablag’lar hajmibilan solishtirish orqali tovar-moddiy zaxiralarining manbalar bilan ta’minlanish darajasi mutlaq va nisbiy ko’rsatkichlarda aniqlanadi, natijada moliyaviy barqarorlik darajasiga baho beriladi.
Moliyaviy barqarorlik o’z navbatida to’rt turga bo’linadi:

• 
  mutlaq moliyaviy barqarorlik;
  
• 
  mo’tadil moliyaviy barqarorlik;
  
• 
  nomo’tadil moliyaviy barqarorlik;
  
• 
  krizis holidagi moliyaviy barqarorlik.
  

To’lovga qodirlik deganda to’lov mablag’lari bilan qiqsqa muddatli to’lov majburiyatlarining qoplanish darajasi tushuniladi. To’lov mablag’lari tarkibiga pul mablag’lari, qimmatli qog’ozlar, debitorlik qarzlari va tovar-moddiy zahiralar (kelgusi davr xarajatlarisiz) kiradi. Muddatli to’lov majburiyatlariga joriy kreditorlik qarzlari va qisqa muddatli kredit va qarzlar kiradi.
To’lovga qodirlik ko’rsatkichlari o’z navbatida 3 turga bo’linadi. Ushbu ko’rsatkichlarni hisoblash usuli va ta’rifini quyidagi 13.1-jadvaldan ko’rish mumkin.
13.1-jadval