Reja: Boshqaruv samaradorligining iqtisodiy mezonlari

4. Korxonalarda bankrotlik holatining oldini olish yo’llari.
Bankrotlikning oldini olish maqsadida qarzdorning muassislari (ishtirokchilari), boshqaruv organi yoki qarzdorning mol-mulki egasi qarzdorni bankrot deb topish to‘g‘risidagi ariza iqtisodiy sudga taqdim etilgunga qadar qarzdorni moliyaviy jihatdan sog‘lomlashtirishga qaratilgan chora-tadbirlarni ko‘radi. Qarzdorni moliyaviy jihatdan sog‘lomlashtirishga qaratilgan chora-tadbirlar qarzdor bilan tuzilgan bitimga asosan kreditorlar yoki boshqa shaxslar tomonidan ham ko‘rilishi mumkin.
Suddan tashqari bajariladigan taomillar sudgacha sanatsiya qilish yoki qarzdorni ixtiyoriy ravishda tugatish (faoliyatini tugatish) bo‘lishi mumkin. Sudgacha sanatsiya qilish bankrotlik to‘g‘risida ish qo‘zg‘atilgunga qadar amalga oshiriladi.
Sudgacha sanatsiya qilish – qarzdor yuridik shaxsning muassislari (ishtirokchilari) yoki uning mol-mulki egalari, kreditorlar va boshqa shaxslar tomonidan qarzdorning to‘lov qobiliyatini tiklash hamda bankrotligining oldini olish maqsadida ko‘riladigan chora-tadbirlardir.
Sudgacha sanatsiya qilishning obyekti qarzdor shaxsdir. Sudgacha sanatsiya qilishning subyektlari qarzdor yuridik shaxsning muassislari (ishtirokchilari), qarzdorning mol-mulki egasi, davlat organlari va boshqa shaxslar bo‘lishi mumkin.
Sudgacha sanatsiya qilishning asosiy chora-tadbirlari quyidagilardan iborat:

• 
  to‘lov muddati o‘tkazib yuborilgan qarzlarni to‘la yoki qisman sotib olish;
  
• 
  ishlab chiqarishni raqobatbardosh mahsulot chiqarishga moslab qayta ixtisoslashtirish;
  
• 
  chetdan yuqori malakali mutaxassislarni jalb etish;
  
• 
  xodimlarni tayyorlash, qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish;
  
• 
  qarzdorning to‘lov qobiliyati tiklanishi hamda faoliyatini davom ettirishidan manfaatdor bo‘lgan yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan moliyaviy yordam ko‘rsatilishi;
  
• 
  qarzdorning faoliyatni davom ettirishi uchun kreditorlarga to‘lanadigan to‘lovlar muddatini kechiktirish va (yoki) uni bo‘lib-bo‘lib to‘lash yoxud qarzlardan chegirma berish to‘g‘risida qarzdor va kreditorlar o‘rtasida kelishuvga erishishga qaratilgan bitim;
  
• 
  soliqlar hamda yig‘imlarni to‘lashni va kreditlarni qaytarishni sudgacha sanatsiya qilish muddatiga kechiktirish.
  

Sudgacha sanatsiya qilish taomilida boshqa chora-tadbirlar ham bo‘lishi mumkin.
Sudgacha sanatsiya qilishni davlat tomonidan yordam ko‘rsatgan holda o‘tkazish O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan vakolat berilgan organning qarori asosida amalga oshiriladi.
Sudgacha sanatsiya qilish qarzdorga davlat tomonidan yordam ko‘rsatgan holda o‘tkazilayotganda qarzdorga uning xizmat ko‘rsatib kelayotgan bankdagi ishlab turgan hisobvaraqlari to‘xtatib qo‘yilib, so‘mlardagi va (yoki) valyutadagi sanatsiya hisobvarag‘i ochiladi. Sanatsiya hisobvarag‘idan foydalanish tartibi qonunchilikda belgilanadi.
Qarzdorni davlat tomonidan yordam ko‘rsatgan holda sudgacha sanatsiya qilish o‘n ikki oydan yigirma to‘rt oygacha muddatga joriy etiladi.
Davlat tomonidan yordam ko‘rsatgan holda sudgacha sanatsiya qilish tartib-taomili uning samarasizligi aniqlanganligi munosabati bilan bekor qilinishi mumkin.

Xulosa
Boshqaruv samaradorligi - bu tashkilot faoliyatining natijaviy ko'rsatkichiga menejerning hissasini ko'rsatadigan iqtisodiy kategoriya. Bu erda aniqlovchi ko'rsatkich foyda hisoblanadi (ya'ni erishilgan ko'rsatkich va tegishli davr uchun rejada qayd etilgan ko'rsatkichni taqqoslash).
Boshqaruv samaradorligi bir necha sabablarga koʻra muhim ahamiyatga ega. Birinchisi, tayyorlash uchun ko'p vaqt talab etiladibu kabi xodimlar va ularning soni juda ko'p. Bundan tashqari, top-menejment korxonada ish haqining eng yuqori darajasi bilan tavsiflanadi, bu esa iqtisodiy jihatdan asoslanishi kerak.
Boshqaruv samaradorligi ham iqtisodiy (ishlab chiqarishga qo’yilgan harajatlarning qoplanishi), ham ijtimoiy (aholining sifati, miqdori, shuningdek mahsulot va xizmatlar assortimentidan qoniqish darajasi) bo’lishi mumkin. Shuningdek, ichki va tashqi unumdorlikni alohida ta'kidlash joiz.
Tashkilotni boshqarish samaradorligini baholash uchun bir yoki bir nechta yondashuvlardan foydalanish mumkin. Shunday qilib, maqsad olingan natijani baholash va uni davr uchun rejalashtirilgani bilan taqqoslashni nazarda tutadi. Agar tizimli yondashuv haqida gapiradigan bo'lsak, unda tashkilot ishini yaxlit jarayon sifatida qabul qilish haqida gapiramiz. Ko'p o'lchovli baholash korxona faoliyati bilan qandaydir bog'liq bo'lgan yoki uning natijalaridan manfaatdor bo'lgan barcha guruhlarga ta'sir qiladi. Shuningdek, qarama-qarshi yo'nalish omillarini hisobga oladigan raqobatdosh hisob-kitoblarning yondashuviga e'tibor qaratish lozim.
Boshqaruv faoliyatini baholashda alohida yoki birgalikda ishlatilishi mumkin boʻlgan bir qancha mezonlardan foydalaniladi. Shunday qilib, asosiy ko'rsatkich - bu xarajatlar va foyda nisbati. Shuningdek, ishlab chiqarish ishchilarining optimal nisbati va doimiy boshqaruv xodimlarining soni, shuningdek boshqaruvga muntazam ravishda yuklanadigan xarajatlar muhim rol o'ynaydi. Oxirgi ko'rsatkichni nafaqat foyda darajasi, balki ishlab chiqarishning real hajmi bilan ham bog'lash muhimdir.mahsulotlar (jismoniy yoki miqdoriy jihatdan). Shuningdek, iqtisodiy samaradorlikni hisoblashda sanoat koeffitsienti qiymatlari ko'rsatkichlarini moslashtirish muhimdir.
Korxona muvaffaqiyatiga erishishda nafaqat ishlab chiqarish xodimlarining tarkibi asosiy rol o'ynashini, balki boshqaruv sifatining samaradorligi mezonlari ham muhimligini tushunish muhimdir. To'g'ri tashkiliy tuzilmani tanlash kerak, bu korxonaning barcha bo'limlari o'rtasidagi optimal o'zaro hamkorlikni ta'minlaydi, shuningdek, aloqa uchun vaqt va moddiy xarajatlarni kamaytiradi.