Reja: Botqoqliklar haqida tushuncha

2. Botqoqliklar tiplari, tuzilishi, morfologiyasi va gidrografiyasi
I.Y.Katsning ma‘lumotiga asosan botqoqliklarni ikki tipga ajralib o’rganiladi.
1) Botqoqlashgan yerlar.
2) Torfli botqoqliklar.
Botqoqlashgan yerlarni ko’plab tiplarga ajratish mumkin. O’tli botqoq arktika tundrasidagi, qamish va qiyoqzorli botqoq o’rmon-dashtda joshlashgan, sho’rlangan botqoqlar, chala cho’l va cho’ldagi (sho’rxoklar), botqoqlashgan tropik o’rmonlar chuchuk suvli mavsumiy namlanadigan o’tli botqoqlik, chuchuk suvli-sho’rtob suvli dengiz boyi botqoqliklari, sho’r mangr botqoqliklari.
Geomorfologiyasi, gidrologik, geobotanik belgilariga asosan trofli botqoqliklar yaxshi o’rganilgan. Torfli botqoqliklar 3 tipga bo’linadi: pastki, o’tuvchi, ya‘ni oraliq va yuqoridagi.
Pastki botqoqliklar suv ob‘ektlariga yaqin joylarda, yer osti suvlari yuza joylashgan yerlarda uchraydi. Xarakterli belgilaridan biri svtrof o’simliklar o’sadi. Bular alxa, (oq qayin), qamish, qiyoq bo’ladi.
Yuqoridagi botqoqlik katta torf qatlamli va usti do’ng bo’ladi. O’ziga xos gidrologik rejimi atmosfera yog’inlaridan toyinishi, ozuqa moddalarining kam yangi bo’lib ajralib turadi. Yuk botqoqliklar uchun oligotraf o’simliklar o’sishi bilan xaraktirli, ozuqa kam talab qiladigan. Bu yerda archagul yoki supurgigul, qayni, sfagi maxsulotlari uchraydi.
Yuqori botqoqliklar ikki tipga ajraladi:
-o’rmonli, va
-keng bargli.
Oraliq yoki o’tuvchi botqoqlar yassi, usti unchalik do’ng emas va mezotrof o’simliklar o’sishi bilan ajralib turadi. O’simliklardan oq qayin, qiyoq va sfagn lyuxlari o’sadi. Tofli botqoqlarning har qaysi tipii uchun alohida xarakterga ega bo’lgan o’simliklar geomorfologiya asoslarga ega bo’lgan mikro landshaftlarni hosil qiladi.
Pastqamlik botqoqliklari uchun mikrolandshaftlar bo’tali, qamishli, bo’ta-shoxli, va hakozolar.
Tofli botqoqliklar bir nechta qatlamdan iborat bo’ladi. Bu qatlamlar torfning ust-ustiga yig’ilishidan ko’tarilib boradi. Har bir qatlam o’ziga xos xususiyatli torf tarkibiga, o’simliklar turlarining har xil fazada o’zgarishidan iborat.
Torf qatlamining qalinligi torf konlari deyiladi. Bu qatlamda gurunt suvlarining xarakatsiz va xarakatli qatlami bo’ladi. Xarakatsiz qatlam torfning asosiy qatlamini tashkil qiladi va suv almashinuvi sust bo’ladi. Inert qatlamda suv o’tkazuvchanlik kichik bo’lganligidan, aerob bakteriyalar va mikroorganizmlar kam. Qatlam qalinligi18-20m bo’ladi.
3. Yuqori aktiv qatlamida atmosfera va botqoqlik atrofi bilan kam aylanadi, nam miqdori o’zgarib turadi, gurunt suvi sathi ham o’zgarib turadi. Bu qatlam suv o’tkazuvchanligi va suv oqib chiqishi bilan ajralib turadi. Qatlam yuqorisidagi o’simliklar nobut bo’lib torfga aylanadi, gurunt suvi sathining pasayishi katta rol oynaydi. Chunki bu vaqtda aerob bakteriyalar va mikroorganizmlar ochilib qoladi. Bu qatlam qalinligi 40 sm dan 80-95 sm.ga yetadi.
Suv yuqori qatlamga filtratsiya yo’li bilan shimilib, tezligi dars formulasi bilan aniqlanadi.