Reja: Chekishing inson salomatligiga salbiy ta’siri

Bemaza qovunning urug’I ko’p bo’ladi

Tamaki (lotincha:

Nicotiana tabacum

)—

Solanaceae

oilasiga mansub

bir va koʻp yillik o't oʻsimliklar turkumi, narkotik oʻsimlik. Tamakining

60 dan ortiq turi maʼlum Nicotiana turkumda.Yovvoyi holda

tropiklarda, Amerika va Avstraliyada yovvoyi turlaridan N. alata va

N.sandera oʻsadi. Ikki turi — tamaki (N. tabacum L.) va

maxorka

(N.

rustica) ekiladi. Tamakining mavjud agroekotiplari 3 guruhga

boʻlinadi: L.) papiros tayyorlanadigan bargi mayda sharqiy tamaki

guruhlari — Kichik Osiyo va Bolqon yarim orolda tarkalgan; 2)

Amerika papiros tamakilari — Jan. Amerikada ekiladi, baland boʻyli,

namga chidamli Tamakilar; 3) sigara Tamaki guruxlari — Braziliya,

---

Gavana, Sumatra tamakilari. Tamakining vatani — Janubiy Amerika.

taxminan 1518 yilda Portugaliya va Ispaniyaga keltirilib, dastlab

manzarali oʻsimlik sifatida oʻstirilgan, keyin boshka mamlakatlarga

chekiladigan, iskaladigan ashyo sifatida tarkalgan. Jahonda asosiy

ekin maydonlari 4,75 mln. ga, (1994). Xitoy, AQSH, Hindiston va

Braziliya, Bolgariya, Turkiya, Rossiya, Qirgʻiziston, Qozogʻiston,

Tojikistonda va boshqa mamlakatlarda ekiladi. Oʻzbekistonda asosan

Samarkand viloyatining Urgut tumanida yetishtiriladi. Ekin maydoni

8,7 ming ga, oʻrtacha hosildorligi 29,2 s/ga (1997).

[1]

Tamaki narkotik xom . ashyo olish uchun ekiladi. Poyasi (2 m gacha)

tik, gʻovak, oʻzakli. Barglari ketma-ket joylashgan, yaxlit, tuxumsimon,

uchi oʻtkir. Gullari ikki jinsli, besh boʻlmali, pushti, qizil yoki oq,

oʻzidan changlanadi. Mevasi koʻsakcha, 1000 dona urugʻi vazni

0,050,12 g . Urugʻida 30—35% texnik moy mavjud. Tamaki: gullagan

shoxOʻsimligi (asosan chasi va baR™bargi)da nikotin, anabazin,

nikotilin va boshqa alkaloidlari toʻplanadi. Tamaki ekilgach, 40—60

kunda gullaydi, 70—140 kunda pishadi. Sof T.ning quritilgan

barglarida 1—4% nikotin, 1% efir moyi, 4—13% uglevodlar, 7—13%

kul moddasi, 4—7% smola va boshqa bor. Issiqsevar oʻsimlik, —1—3°

da nobud boʻladi. Tamaki urugʻi 10—12° haroratda unib chiqadi,

namga talabchan, sugʻoriladigan sur tuprokli yerlarga ekiladi. 4—8

marta sugʻoriladi. Oʻzbekistonda Amerikan 287S, DyubekOʻzgan9,

Dyubek4407, Izmir navlari oʻstiriladi. Parnik va issiqxonalarda

yetishtirilgan koʻchati dalaga may oyida keng qatorlab (qator orasi

60—70 sm) ekiladi. Vegetatsiya davri oʻrtacha 100—120 kun. Yetilgan

barglari oʻsuv davrida qoʻlda 5—7 marta yigʻib olinadi, ipga tizilib,

salqin joyda shamollatiladi, quyosh nurida, maxsus barg quritish

binolarida quritiladi. Fermentlash zdlarida barglarga dastlabki ishlov

beriladi. Bargidan tamaki sanoati korxonalarida papiros, sigara,

sigaret, trubkali T., hidlama T. va boshqa ishlab chikariladi.

Zararkunandalari: tamaki tripsi, tamaki shirasi, tamaki va kuzgi

tunlam, simqurtlar, soxta simqurtlar; kasalliklari: tamaki mozaikasi,

ildiz chirishi.