Reja: chiziqli avtomatik sistemalarning turg’unligini ta’minlash

Muvozanatlashgan rejimlarda aniqilkni oshirish.
Chetga chiqish bo’yicha rostlash sistemalarida muvozanatlashgan xatolik 3ta tashkil etuvchiga ega.

<sub>- topshiriq beruvchi ta’sirda xatolik
- ichki va tashqi g’alayonlanishlar yuzaga keltirgan xatolik</sub>
- _{farqni o’lchovchi sezgir element xatoligi
– sezgir elementning fizik tabiati va konstruksiyasiga bog’liq. Bu xatolikni yuqori aniqlikka ega elementdan foydalanish oprqali kamaytiriladi.
Buning uchun taqqoslanayotgan signallar sathi darajasi pasaytirilib, boshqa elementlar uzatish koeffitsenti ko’paytiriladi.
Topshiriq va g’alayonlanishning o’zgarmas qiymatlarida muvozanatlashgan xatolikni kamaytirish uchun ochiq sistemaning uzatish koeffitsenti oshiriladi, lekin ststik aniqlikning oshishi bilan bir vaqtda turg’unlik zahirasi kamayadi. Xatolik ancha ko’payganda sistema noturg’un bo’ladi.
Ochiq sistemaning uzatish funksiyasi}


agar k=60 bo’lsa LACHX punktir bilan ko’rsatilgan Wc oshdi, faza bo’yicha turg’unlik zahirasi





Turg’unlikni ta’minlsh. Turg’unlik zahirasini oshirish.
Bu masalani yechish uchun reguyatorning asosiy elementlarini tanlash va ularning dinamik xossalarini mahalliy teskari aloqalar yordamida o’zgartirish usuli qo’llaniladi.
Aperiodik zvenoning vaqt doimiysining o’zgarishi turg’unlikka qanday ta’sir qilishini aniqlaymiz.
Ochiq sistemaning uzatish funksiyasi.

K=20, = 0,5c = 0.025c =0.01c
ni 0.5 dan 1gacha ko’paytiramiz. ning oshishi faza bo’yicha turg’unlik zahirasini 20gradusdan 60gradusgacha oshiriladi.Tutashtiruvchi chastota

Agar operiadik zvenoning tutashtiruvchi chastotasi W k

dan o’ngda joylashsa, vaqt doimiysining oshishi turg’unlik zahirasini kamaytirishiga olib keladi.
Tebranuvchi zvenoning T o’zgarishi turg’un zahirasiga xuddi shunday ta’sir qiladi. Demak, operiadik va tebranuvchi zvenolarning tutashtiruvchi W si W k
dan chapda joylashsa T ning oshishi turg’un zahirasini oshiradi. Bu shart bajarilishi uchun tutashtiruvchi W, W k dan (1 dekada) masofada joylashishi kerak. Lekin ba’zi strukturalarda bu qoida bajarilmasligi mumkin.
Ochiq sistemaning uzatish funksiyasi.

K= 100 To= 0,1c = 1c = 0.5c =0.01c
ni 1cdan 10c gacha ko’paytiramiz.
Turg’unlik zahirasi faza bo’yicha 61 dan 47 gacha kamayadi.

Sistemaning stabillashtirish va dempfirlashning yana bitta yo’li - zanjirga qo’shimcha zveno kiritish. Bu maqsadga muvozanat dinamik zvenolardan foydalaniladi.

Sistemaning strukturasi va parametrlariga bog’liq ravishda 1 xil zvenoning kiritilishi har xil natijalar berishi mumkin.
Ochiq sistema uzatish funksiyasi.

K=100, = 0,05c = 0.01c =0.001c

Ochiq sistema turg’un, LACHX bo’yicha yopiq sistema turg’un emas.

Wkr < Wkes
Sistemaning to’g’ri zanjiriga qo’shimcha zveno kiritiladi.


Natijada sistemaning xarakteristikasi punktir chiziq bilan ifodalangan holatga keladi, shunga asosan yopiq sistema turg’un faza bo’yicha zahira 51gradus
W q - vaqt doimiysini oshirish orqali faza bo’yicha turg’unlik zahirasini oshirish mumkin.
Operiadik zvenoni kiritish orqali sistemaning turg’unligiga erishildi, operiadik zvenoning vaqt doimiysidan ancha katta. LACHX ning yuqori chastotali qismi pastga surildi, xuddi shunday LFCHX ham o’zgardi.
_{Turg’unlikni ta’minlash yoki turg’unlik zahirasini oshirishning bu usuli yuqori chastotalarni kamaytirib dempfirlash (manfiy faza siljishlarni kiritish bilan dempfirlash) deyiladi.
Katta vaqt doimiysiga ega bo’lgan operiadik zveno past chastotalar fil’tri bo’lib yuqori chastotali xalaqitlarni (pomexi) bostiradi. Berilgan turdagi dempfirlashning afzalligi shunda.}
Sistemaning Wk kesish chastotasi shuningdek tezkorligining kamayishi uning kamchiligi hisoblanadi.
Agar obsissa o’qi -20db/dek jilishga ega asimtotik LACHX bilan kesishsa va kesish chastotasi W k ning chap tomonida faqat bitta tutashtiruvchi chastota bo’lsa, sistema turg’un bo’lib qoladi va turg’unlik zahirasi o’zgarmaydi. (ochiq sistemaning uzatish funksiyasi koeffitsenti K oshishida). Faqat K oshishi bilan proporsional tarzda operiadik zvenoning vaqt doimiysini ham oshirish kerak.
Ko’rilayotgan sistemaga qo’shimcha ideal forslovchi zveno kiritamiz.
Zvenoning uzatish funksiyasi
W q = T q p+1 T q = 0.01 c
Rasmda boshlang’ich sistema ochiq zanjirining LACHX si va qo’shimcha zvenoli sistemaning LCHX si (punktir bilan ) keltirilgan. Natijada LACHX ning yuqori chastotali qismi yuqoriga surilgan. LFCHX da ham xuddi shunday o’zgarish (musbat faza siljishi kiritish bilan dempfirlash). Forslovchi zvenoni kiritish bilan har qanday uzatish funksiyasida turg’unlik va zarur turg’unlik zahirasi ta’minlanadi. (agar sistema struktura bo’yicha turg’un bo’lsa).
Bir vaqtning tezkorlik ham oshadi, lekin yuqori chastotali xalaqitlar ta’siri ham oshadi. Bu berilgan dempfirlash turning kamchiligi hisoblanadi.






=49

Boshlang’ich sistema ochiq zanjiri LACHX si va qo’shimcha zvenoli sistema (punktir chiziq) LACHX si va qo’shimcha zvenoli sistema (punktir chiziq) LACHX si berilgan. Yopiq sistema qo’shimcha zveno bilan turg’un faza bo’yicha turg’unlik zahirasi =49
LACHX ning o’rta chastotali qismini pastga siljitish orqali sistema turg’un bo’ldi. (o’rta chastotalarni kamaytirib dempfirlash)
Dempfirlashning bu usuli yuqorida ko’rsatilgan ikki usul orasida bo’lib ko’proq qo’llaniladi.
Statik aniqlikni oshirishning yana bitta yo’li – astatizmni ta’minlash.
Astatik sistemada kichik xatolik koeffitsentlari
Co=0, = 1/kv Cof= 0 Cof=kf/kv
Co- topshiriq beruvchi ta’sirni xatolik koeffitsenti
Cof - g’alayondan rostlovchi kordinatagacha
Kf -to’g’ri zanjirning uzatish koeffitsenti
Kv -tezlik bo’yicha mustahkamlik koeffitsenti
Astetik sistemalarda doimiy topshiriq beruvchi ta’sirdan muvozanatlashgan xatolik va doimiy g’alayonlanishdan xatolik mavjud emas.
Sistemaning to’g’ri zanjiriga integrallovchi zvenoni kiritish yo’li bilan astatizmga erishiladi. G’alayonlanishga nisbatan astatizm uchun, integrallovchi zveno g’alayonlanish berilgan nuqtagacha kiritilishi kerak.



Integrallovchi zvenoning sistemaning dinamik xossalariga ta’siri sxemada ko’rsatilgan sistemaning uzatish funksiyasi


Sistemaning ochiq zanjiriga integrallovchi zveno kiritilganda xarakteristikaning ko’rinishi punktir bilan ko’rsatilgan.
FCHX -90% ga pastga siljidi, ACHX esa a nuqta atrofida soat strelkasi bo’yicha burildi. Natijada faza bo’yicha turg’unlik zahirasi
=26dan mumkin bo’lmagan qiymat =6 ga kamaydi.
Sistema turg’un bo’lib qolyapti, lekin o’tish jarayon katta tebranishlar bilan bo’ladi. Bundan tashqari Wk - kesish chastotasi kamaydi va o’tish jarayoni uzoqroq davom etadi.
Lekin boshqa holatlarda integrallovchi zveno sistemaning dinamik xossalarini yaxshilashi mumkin.



= 0,05c = 0.0025c =0.001c



Integrallovchi zveno kiritilganda xarakteristika ko’rinishi punktir bilan ko’rsatilgan. Bunda integrallovchi zveno Wkes ni kamaytirgan
esa =21dan =43gacha oshgan. Sistemaning tezkorligi kamaygani bilan uning tebranuvchanligi ham kamaygan.
Shunday qilib, integrallovchi zveno yordamida astatizmni ta’minlash yo’li bilan statik aniqlikni oshirganda sistemaning tezkorligi kamaydi va turg’unlik zahirasini saqlash choralarini toppish zarur.
Izodrom zveno yordamida astatizmni ta’minlash ancha yaxshi natijalar beradi.

bunda
Agar Ti – yetarlicha katta bo’lsa, turg’unlik zahirasi o’zgarmas holda saqlanishi mumkin. Ochiq sistema uzatish koeffitsenti kamayishi boshqa zveno (mumkin kuchaytirgich) uztish koeffitsentini ko’paytirish bilan kompensatsiyalanadi.
Tu ning katta qiymatlarida katta xatolik koeffitsentlari ko’payishi mumkin.