Reja: “Fizika” faniga kirish. Fizika fanining prеdmеti va uslublari

Chiziqli tezlik bilan burchak tezlik orasidagi munosabat
Tekis aylanma harakat qilayotgan jismning yo‘l formulasi:
Chiziqli tezlik, burchar tezlik va aylana radiusi orasidagi bo’lanish:

Aylanish davri, chastotasi, chiziqli tezlik va burchak tezlik orasidagi munosabatlar
Jismning bir marta aylanishiga ketgan vaqt aylanish davri deb ataladi. Aylanish davri T bilan belgilanadi. Uning asosiy birligi – sekund (s). Agar jism Δt vaqt ichida n marta aylangan bo‘lsa, u holda aylanish davri T quyidagicha aniqlanadi:
Jismning vaqt birligidagi aylanishlar soni aylanish chastotasi deb ataladi. Aylanish chastotasi v (nyu) bilan belgilanadi. Uning asosiy birligi – 1/s.
Agar jism Δt vaqtda n marta aylangan bo‘lsa, u holda aylanish chastotasi v quyidagicha aniqlanadi:
Aylanish davri T bilan aylanish chastotasi v orasidagi munosabat: ;
Aylanish davri T bilan chiziqli tezlik υ orasidagi munosabat: ;
Aylanish davri T bilan burchak tezlik ω orasidagi munosabat: ;
Aylanish chastotasi v va chiziqli tezlik υ orasidagi munosabat: ;
Aylanish chastotasi v va burchak tezlik ω orasidagi munosabat: ;
Aylanma harakatda moddiy nuqtaning chiziqli tezligining son qiymati o‘zgaradigan hollar ham uchraydi. Bunday paytda moddiy nuqtaning chiziqli tezligi o‘zgarishi bilan bog‘liq tezlanish vujudga keladi. Bu tezlanish tezlikning son qiymati o‘zgarishi tufayli hosil bo‘lganligidan, uning yo‘nalishi tezlik yo‘nalishi bilan mos tushadi. Shunga ko‘ra uni urinma, ya’ni tangensial tezlanish deb ataymiz va uning ifodasi quyidagicha bo‘ladi:
Aylanma harakatlanayotgan moddiy nuqtaning chiziqli tezligi ham o‘zgarsa, uning umumiy tezlanishi yoki ifoda orqali aniqlanadi. Bu yerda: a_τ= εR ga teng - tangensial tezlanish.
Normal tashkil etuvchish: - normal tezlanish.




MAVZUNI MUSTAHKAMLASH BO'YICHA TEST SAVOLLAR:

1. Fizik bilimlarning manbai nimalardan iborat?

A. Kuzatishlar va tajriba o‘tkazishlardan.
B. Kuzatishlardan.
C. Tajriba o‘tkazishlardan.
D. Masalalar yechishdan.

2. Jismlarning, yoki jism qismlarining bir-biriga nisbatan fazodagi vaziyatining vaqt o‘tishi bilan o‘zgarishiga …………. aytiladi.

A. Mexanik harakat.
B. Tezlik.
C. Yo’l.
D. Ko’chish.

3. Son qiymatlari va yo‘nalishlari bilan aniqlanadigan kattaliklar ……deb ataladi.

A. Vektor kattaliklar.
B. Skalyar kattaliklar.
C. Skalyar va vektor kattaliklar.
D. Nisbiy xatolik.
4. Jismlarning harakat qonunlarini, bu harakatni vujudga keltiruvchi sabablarni e’tiborga olmay o’rganadigan bo’im bu mexanikaning ………….. bo’limidir.
A. Kinematika.
B. Dinamika.
C. Statika.
D. Kinematika, dinamika.

5. To‘g‘ri chiziqli tekis tezlanuvchan (sekinlanuvchan) harakatda yo’l formulasini aniqlang.

A.
B.
C.
D.

6. Bunga harakatlarning mustaqillik prinsipi to’g’ri keltirilgan javobni aniqlang.

A. Jism qatnashayotgan harakatlar mustaqil bo‘lib, ularning harakat tezligi (tezlanishi) bir-biriga bog‘liq emas.
B. Jism qatnashayotgan harakatlar mustaqil bo‘lib, ularning harakat tezligi (tezlanishi) bir-biriga bog‘liq.
C Jismning harakat tezligi va bosib o’tgan yo’li bir-biriga bog‘liq.
D. Jismning harakat tezligi (tezlanishi, teraektoriyasi) bir-biriga bog‘liq.
7. Egri chiziqli tekis harakatning asosiy parametrlari to’g’ri keltirilgan javobni aniqlang.
A. , ω, T, v, S_yoy, s.
B. , ω, T, v.
C. ω, T, v.
D. T, v, S_yoy, s.

8. Chiziqli tezlik bilan burchak tezlik orasidagi bog’lanish ifodasini aniqlang.

A.
B.
C.
D.

9. Aylanish chastotasining o’lchov birligi to’g’ri ko’rsatilgan javobni aniqlang.

A. s^-1.
B. rad/s
C. m/s
D. s

10. Aylanma harakatda tezlik yo‘nalishi bilan mos tushadigan tezlanish bu …….. .

A. Tangensial tezlanish.
B. Normal tezlanish.
C. Umumiy tezlanish.
D. Burchak tezlanish.