Режа: Хозирги замон фалсафаси, ворислик ва янгиланиш


Download 19.43 Kb.
Sana24.01.2023
Hajmi19.43 Kb.
#1114730
Bog'liq
Хозирги замон фалсафаси ва унинг окимлари




Хозирги замон фалсафаси ва унинг окимлари.
Режа:
1. Хозирги замон фалсафаси, ворислик ва янгиланиш.
2. XX аср фалсафасининг асосий оким ва йуналишлари.
3. XX аср фалсафасининг инсон ва жамият муаммолари.
4. Хозирги замон фалсафасини урганишниг ахамияти.
Умумбашарий муаммолар мазмунан бой ва чукурлиги, камровининг кенглиги бутун инсоният хаётига тааллуклилиги, миллий, регионал, чегаралар билан чекланиб колмаганлиги ва бошка катор хусусиятларига кура айрим халк ва миллатга, алохида бир ижтимоий - иктисодий тузумга бевосита тегишли булган муаммолардан кескин фарк килади. Умумбашарий муаммолар инсониятнинг хозирги даври учунгина эмас, балки келажакдаги хаётий манфаатлари учун хам жуда мухим ва катта ахамиятга эга.
Жахон микёсида юз берган жараёнлар тахлили шуни курсатадики, хозирги вактда инсоният учун уткир долзарб булиб турган глобал муаммолар куйидагилардан иборат:
а) Ер юзида тинчликни таъминлаш ва ялпи киргин урушларни олдини олиш (уруш ва тинчлик муаммоси);
б) Атроф - мухитни самарали мухофаза килиш (экологик муаммо);
в) Ахоли сонининг ортиб бориши билан ишлаб чикаришни ривожланиши мутаносиблигига эришиш (демографик муаммо);
г) Ер юзи ахолисининг зарур озик - овкат ва энергия манбалари билан ишончли таъминлаш;
д) Очлик, кашшоклик ва колокликни тугатиш учун юксак ривожланган ва улардан кейинда колган мамлакатлар уртасида кескин фаркни бартараф этиш;
е) Хавфли касалликларни тугатиш;
ё) инсон маънавий - ахлокий мухити софлигини таъминлаш (этикология муаммоси) ва бошкалар.
Умумбашарий муаммоларнинг келиб чикиши, чукурлашиб бориши, кулами ва хал этилишининг мураккаблиги жихатларига кура уларни уч гурухга ажратиш мумкин:
Биринчиси, мавжуд ижтимоий тузумнинг табиати, турли минтака давлатларининг хилма-хил манфаатлари билан такозо этилган муаммолар.
Иккинчи гурух инсон-жамият тизими доирасидаги муносабатлардан келиб чикадиган муаммолар.
Учинчиси жамият - табиат тизими доирасидаги муносабатлардан келиб чикадиган муаммолар. Умумбашарий муаммоларнинг турлари узаро канчалик фаркланмасин бу сохадаги умумийлик, даставвал, бутун инсониятнинг хаёти шарт-шароитлари, имкониятлари ва истикболи масалаларидир.
Иккинчи томондан, улар у ёки бу даражада хозирги даврнинг бош омили - фан техника инкилоби билан алокадордир, яъни унинг окибатидир. Умумбашарий муаммолардан бири бу уруш ва тинчлик муаммосидир. Аммо бахтга карши бутун инсоният цивилизациясининг ривожланиши тарихи бу - урушлар тарихидир.
Олимларнинг хисобларига караганда утган 5 минг йилда инсоннинг бор йуги 292 йил урушларсиз тинчликда яшаган. Колган вактда 14513 мартагача урушлар булган ва улар 3 миллиард 64 миллион кишини ёстигини куритган. Ушбу урушларга кетган маблагларни олтин бахосида хисоблаганда калинлиги 10 метр, эни 161 км га тугри келадиган ва ер шарини тула айланиб чикишга етадиган олтин камар ясаш мумкин эди.
Инсоният ХХ аср бошларида хар йили 25 миллион доллар иккинчи жахон уруши арафасида 130 миллион доллар пулни куролланишга сарфлар эди. Хозир эса хар йили жахондаги давлатлар 980 миллион доллар пулни уруш ва курол-яроглар ишлаб чикаришга сарфламокдалар.
50 миллион аскар хамон харбий кийимда.
Уруш муаммосига жуда кадимдан бошлаб инсоният тараккиёти учун зарурий, мукаррар ва хаттоки фойдали ходиса сифатида караб келинди.
Бундай караш айникса гарб тарихчилари хамда ижтимоий фан намояндалари Н. Маклавелл, Ф. Венон, Т. Гоббс, Д. Ио. Прудон, Ф. Ницшелорларнинг асарларда яккол кузга ташланади.
Лекин бу суз гарбнинг барча мутафаккирлари урушга худди шундай муносабатда булган деган хулосага келиш нотугри булган булурэди. Хусусан урушга катъий карши чиккан мутафаккирлардан Эразил Роттер доимий, Ж. Ж. Руссо, И.Кант, М. В. Ломоносовлар хам урушни ижтимоий иллат сифатида коралаганлар. Шуни айтиш мумкинки уруш ва тинчлик муаммоси Хозирги даврнинг биринчи даражали тарихий-умумбашарий муаммолари ичидаги энг узун руйхатли уз навбатида кечиктириб булмайдиган муаммолардан биридир . Совук урушни тугатилиши, блокларни харбий-сиёсий карама-каршилигини бартараф этилиши.
Халкаро иклимни умумий тарзда яхшиланишига урушларни онгли тарзда бошланиб кетишини олдини олишга хизмат килган булсада, аммо уни тасодифан бошланиб кетиш хавфини бартараф кили олганича йук. Шунинг учун бу умумбашарий муаммони хал этиш учун аввало куролсизланишни биринчи навбатда, оммавий киргин куролларини тугатилишига эришиш зарур. Уз навбатида - Марказий Осиё хусусан бизнинг республикамизда, баркарорлик ва жугрофий-сиёсий мувозанат сакланиб колган шароитдагина бу минтака жушкин ва собиткадам ривожланади, жахон хамжамияти учун муносиб шерик була олади... .
Шуни назарда тутадиган булсак, бутун минтаканинг собиткадам ва баркарор ривожланишини таъминлаш хамда можароли вазиятларни олдини олиш учун хозирги кунда ички ва ташки мувозанатни саклаш ва куллаб кувватлашгина бирдан - бир макбул тамоилдир.
Президентимиз сузлари билан айтганда, Жамоат тартибини ва фукороларнинг уз шахсий хавфсизлигини саклаши уларнинг хушёр ва огохлигига,теварак атрофида руй бераётган вокеаларга фаол муносабатига накадар боглик эканини одамларнинг онгига етказиш ута мухимдир .
Умумбашарий муаммолар ичида энг мухимларига :
а) Жамият ички жараёнлари тугдирган умумбашарий муаммолар;
б) Инсон - жамият тизимидаги умумбашарий муаммолар;
в) Жамият ва табиат тизимидаги умумбашарий муаммоларни киритиш мумкин.
Ер юзида инсон пайдо булгандан бери кишилар турлича маданий даражаси, хохиш - истаклари ва хоказолари билан бир - биридан фарк килиб келганлар.Инсоният узининг бир хаёт тарзидан иккинчисига, масалан, кучманчи чорвачиликдан дехкончиликка утиш жараёнида тайёр махсулотларни истеъмол килишдан, уларни кайта тайёрлаш ва экин экиб, уларни янгитдан етиштиришга утиши билан ижтимоий муносабатлар ривожланиб кетди.
Ривожланаётган мамлакатлардаги иктосодий колоклик билан боглик булган яна бир умумбашарий муаммо ахолининг хозирги усишидир.
Агар бу мамлакатлардаги иктисодий ахвол жамият ривожланиши ички конуниятлари билан такозоланган булса, демографик портлаш инсоннинг хохиш иродаси, мавжуд анъаналарга содиклиги, маданий даражаси, турмуш мезонлари ва хоказолар билан белгиланадиган жараёндир. Хисоб - китобларга караганда 2000 йилда ер юзидаги ахолининг сони 6милиард 400 минг кишига етади. Бу ракамларда ахолининг сони усиб борганлиги кайд килингандан куринади. Аслида эса бу ракамлар одамларни тегишли моддий воситалар (озик - овкат, кийим - кечак, турар жой ва х.к.) билан таъминлаш, зарур маълумот даражаси, тиббий ва хукукий хизмат, тегишли ижтимоий мухофаза, ёш авлод тарбияси масаласини хам кун тартибига куяди. Айникса бугунги кунда озик - овкат муаммоси фавкулодда уткир муаммолардан бирига айланди. Агар дунё ахолиснинг очарчиликка мубтало булган кисми 1970 йилда 460 миллион, 1990 йилда 550 миллионни ташкил этган булса 2000 йилга бориб бу ракам 650 миллион кишини ташкил (планета ахолисининг 10%) этади. Мутахасисларнинг хисоб китобларига караганда озик - овкатларни киши бошига минимал нормада таъминлаш учун хар бир киши учун 0.6 гектар (6 сотих) узлаштирилган ер зарур булади. Бугунги кунга келиб эса бу минимал норма икки баробар камайган, 2000 йилга бориб 2.5 баробар, 2050 йилда эса 4 баробарга камайиб кетиши кутилмокда.
Факат Осиё ва Африка мамлакатларини узида бир кунда 1200 тага кадар киши хозирда очликдан халок булмокда.
Ахолининг купайиши билан бирга уннг таркибида мухим узгаришлар содир булади. Масалан, ривожланган мамлакатларда нафакахурларнинг сони ахолининг купчилигини ташкил этади ва уларнинг микдори аср охирида 60% га етади.
Демографик усиш мавжуд ресурсларни таксимлашга хам таъсир этади. Чунки инсоннинг мухим эхтиёжларини кондириш учун зарур хажмдаги табиий ресурслар булиши талаб этилади. Бундан ташкари ахоли зич жойлашган минтакаларда оддий фалокатлар анча куп курбонлар келтиради. Инсон ва жамият тизимига бориб такаладиган жиддий умумбашарий муаммолардан бири хавфли касалликларни тугатиш вазифасидир. Бу касалликлар биринчи навбатда, ахоли купайишини бошкариш ав ташкил этиш йулга куйилмаган мамлакатлардаги очлик, озик - овкатлар таркибида оксилларнинг камлигидан хам келиб чикмокда. Кишилик жамиятининг табиат билан муносабатлари ва уларнинг ифодаси булган фаолият турлари гоят хилма - хилдир.
Улар ичида белгиловчи моддий ишлаб чикариш фаолияти хисобланади. Бу фаолият туфйли сайёра куёфаси шундай узгардики, окибатда бир катор жиддий муаммолар келиб чикди. Улар экологик муаммолар деб каралмокда. Бу муаммо бизнинг республикамиз учун хам хосдир. Очик эътироф этиш керакки, - деб таъкидлаган эди И.А.Каримов узининг Узбекистон XXI аср бусагасида: хавфсизликка тахдид, баркарорлик шартлари ва тараккиёт кафолатлари асарида,-узок йиллар мобайнида эски маъмурий буйрукбозлик тизими шароитида бу муаммо билан жиддий шугулланилмаган. Аникроги, бу муаммо айрим жонкуяр олимлар учунгина тадкикот банбаи, уз мамлакатларининг келажагига табиий бойликлари сакланиб колишига бефарк карамаган, бу хакда каттик ташвиш чеккан одамларнинг эса калб нидоси булиб келган.
Экологик хавфсизлик муаммоси аллакачонлар миллий ва минтакавий доирадан чикиб, бутун инсониятнинг умумий муаммосига айланган Экологик муаммони бугунги кунда канчалик долзарб эканлигини БМТ (1992 й)нинг Умумбашарий муаммоларга дахлдор маълумотидан билса булади. Унда таъкидланишича, чучук сув танкислиги сезилмокда, чунки унинг 63% и кишлок хужалигига, 23% и саноатга ва 8%игина турмушга сарф булмокда. Дунё океанлари шу даражада ифлосланмокдаки бунинг натижасида унинг сатхи 3 айрим жойларда 9-13 метрга пасайиб, уни шурланиш даражаси 10 маротабага ошди.
Хавонинг халокатли тарзда ифлосланиши кузатилмокда, айникса дунёдаги йирик шихарлар Париж, Мадрид, Рио-де Жанейро, Токио, Сидней, Торонто, Лондон, Бангкок, Нью-Йорк ва бошка шахарлар шулар жумласидан.
Экологик фалокатлар икки шаклда табиий ходисалар ва инсон фаолияти таъсирида юз беради.
Буни Орол денгизи хавзасидаги экологик фалокат хам тасдиклайди. Жуда кургокчил минтакада кейинги 30-40 йил ичида экстенсив тарзда амалга оширилган хужалик фаолияти туфайли денгиз суви кескин камайиб кетди. Натижада а) яна битта сахро-оролкум сахроси пайдо булмокда, б) денгиз урнидан кутарилган туз чанглари гоят катта майдонга таркалмокда (хатто Антарктидада пингвин вужудида хам) Гренландия, музликларида, Норвегия урмонларида Орол минтакаси пестикидлари топилган. в) Каспий денгизининг сув сатхи кескин кутарилмокда. г) минтакадан ташкари гарбий сибирда хам кургокчилик руй бермокда. д) Помир ва Тянь-Шань тогларидаги доимий музликлар деградоцияси содир булмокда. е) минтакада киш фасли йилдан йилга совуклашиб бормокда ва х.к. Булар Орол фожиаси билан боглик булиши керак.
Умумбашарий муаммолар буйича Америкалик тадкикотчи В. Смил сузлари билан айтганда учта кит хозирги замон цивилизациясини ушлаб туради, - бу энергия, озик-овкат ва атроф мухитдир, колган барчаси иккинчи даражалидир. Дунё океани ресурсларидан фойдаланиш каби коинотни узлаштириш масалалари хам инсоният олдидаги умумбашарий муаммолардан хисобланади. Бу биринчидан, коинот тадкикотларини кимматлашуви булса, иккинчидан, коинот бутун инсониятни мулки деб тан олинганлигидир. Коинотни узлаштириш муаммолари умумбашарий булгани учун барча мамлакатларнинг куч-гайратларини бирлаштириб, ундан бутун инсоният манфаатлари йулида фойдаланиши лозим.
Download 19.43 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling