Reja I. Kirish II. Nazariy qism issiqlik almashinish qurilmalari. Issiqlik almashinish qurilmalari turlari Plastinali issiqlik almashinish qurilmasi Issiqlik almashinish qurilmalarini tanlash. III. Hisob qismi IV

1-расм. Вертикал, бир йулли кобик - трубали иссиклик алмашиниш курилмаси.
1 - кобик; 2 - тешикли панжара; 3 – иситувчи трубалар; 4 - патрубок; 5 - копкок; 6 - таянч;
7 - болт; 8 - кистирма; 9 - обечайка.

sohalarida eng keng tarqalgan va ko’p ishlatiladigan turidir. 1-rasmda trubalarning qizg’almas teshik panjarali, bir yilli, vertikal qobiqtrubali issiqlik almashinish qurilmasi tasvirlangan. Ushbu qurilma tsilindr qobiq 1 va uning ikki chekkasiga isituvchi trubalar 3 mahkamlangan teshikli panjara 2 lardan tarkib topgan. Trubalar irami issiqlik almashinish qurilmasining butun hajmini ikkiga biladi: 1) truba bishlig’i; 2) trubalararo bishliq. Teshikli panjara 2 lar tsilindrik qobiq 1 ga payvandlash usulida mahkamlanadi. qurilma qobig’iga boltli birikma yordamida 2 ta qopqoq mahkamlanadi. Issiqlik eltkichlar kirishi va chiqishi uchun tsilindrik qobiq 1 va qopqoq 5 larda patrubkalar irnatilgan. Issiqlik eltkichlardan biri, masalan suyuqlik, trubalar bishlig’iga yinaltirilsa, u trubalar orqali itib qopqoqning patrubkasidan chiqib ketadi. Boshqa issiqlik eltkich oqimi esa, masalan bug’, trubalararo bishliqqa yinaltiriladi, isituvchi trubalar tashqi yuzasiga iz issiqligini beradi va suyuq agregat holati (kondensat) ga aylanib qobiqning pastki patrubkasidan chiqazib yuboriladi. Muhitlar orasidagi issiqlik almashinish jarayoni trubalar devori orqali amalga oshiriladi. Isituvchi trubalar teshikli panjaraga payvandlash yoki razval’tsovka qilib mahkamlanadi (1-rasm). Kipincha, isituvchi trubalar pilat, legirlangan pilat, mis,

2-расм. Трубаларни тешикли панжараларга маμкамлаш усуллари.

а - иккита арикчага развальцовка 3илиш; б - битта арикчага развальцовка килиш;
в - пайвандлаш ва развольцовка килиш; г,д - пайвандлаш; е, ж - арикчали ва тишли
пайвандлаш; з - кириш кисмини конуссимон развальцовка килиш; и - текис тешикка
развальцовка килиш ва буклаш; к - кавшарлаш; л - елимлаш; м - сальник билан зичлаш;
н - портлатиб пайвандлаш; о - тешикли панжара ташки томонини конуссимон
раззенковка килиш; п - тешикли панжаранинг ташки томони аста - секин силлик,

latun, titan yoki boshqa materiallardan tayyorlanishi mumkin.

Isituvchi trubalar 3 ni teshikli panjaralar 2 da mahkamlashning eng keng tarqalgan usuli bu oddiy razval’tsovkadir (2-rasm). Val’tsovka nomli asbobda radial yinalishda hosil qilinadigan kuch ta`sirida truba deformatsiyaga (diametric ortadi, ya`ni kengayadi) uchrab, teshikli panjaraga zichlanadi va mahkamlanadi. Truba iramining tir pardaga mustahkam joylashtirishga erishish uchun teshikli panjarada eni 2...3,5 mm va chuqurligi 0,4...1,0 mm li ikkita halqasimon ariqcha qilinadi. Undan tashqari, trubalarni teshikli panjaralarga payvandlash,
kavsharlash, sal’nik yordamida ham mahkamlash mumkin. Sal’nik yordamida zichlash murakkab va qimmat. Bu usulda mahkamlash muhitlar temperatura farqi
katta bilganda, trubalarning biylama siljishiga imkon beradi, ammo bunda birikma zichlanishi buzulmaydi. Trubaning kirish qismini konussimon razval’tsovka qilish, mahalliy qarshilik koeffitsientini sezilarli darajada pasaytiradi. Bu esa, iz navbatida kirish qismining emirilish oldini oladi.
Agar, trubalar tebranish, tsiklik qizishga, temperaturalar katta izgarishi yoki ularning uchlari issiqlik ta`sirida ita isib ketish hollari yuz beradigan bilsa, unda trubalarning uchi albatta teshikli panjaraga payvandlanish zarur. Payvandlash choki chiktirilgan, valik va ariqchada valik holadi, hamda ariqcha va tishli kirinishlarda bilishi mumkin.
Odatda, qalin devorli trubalarni payvandlash maqsadga muvofiqdir. Agar, trubalar kuchlanish ostida ishlatiladigan bilsa, portlatib payvandlash tavsiya etiladi. Ushbu usulda trubalarni mahkamlash uchun portlatish zaryad quvvati katta, teshikli panjaraning tashqi yuzasi razzenkovka qilishini va panjara tashqarisiga truba uchlari kip chiqib turishi kerak. Bu usulda truba teshikli panjaraga ita mustahkam holatda biriktiriladi. Agar, trubaning bir uchi panjaraga ushbu usulda portlatib payvandlansa, ikkinchi uchi esa portlatib razval’tsovka qilinsa, eng yuqori mustahkamlikka erishsa biladi. hozirgi kunda trubalarni teshikli panjaraga mahkamlashning eng zamonaviy,
ilg’or texnologiyasi - bu portlatib val’tsovka qilishdir. Bunda, portlatuvchi zaryad truba ichida, ya`ni uchida joylashtiriladi. Sing esa, zaryad kapsyul’ yordamida
portlatiladi. Natijada, portlash energiyasi trubani radial yinalishda deformatsiya qiladi va teshikli panjara bilan truba mustahkam birikma hosil qilib ulanadi. Bu usuldagi birikma, razval’tsovka usulinikiga qaraganda ancha mustahkamroq biladi. Portlatib payvandlash usulini trubalarni ta`mirlash uchun ham qillash mumkin. Trubalarni teshikli panjaraga elektrogidravlik mahkamlash va biriktirish usuli ham mavjud. qobiq - trubali issiqlik almashinish qurilmalarida truba teshikli panjaraga quyidagi usullarda joylashtirilishi mumkin (3-rasm):
- to`g’ri oltiburchak chiqqi va qirralari yoki teng yonli uchburchak biylab;
- kontsentrik aylanalar biylab;
- kvadrat chiqqi va tomonlari biylab;
- shaxmatli kirinishda (bir va har xil kindalang qadamli).
Ushbu usullarda trubalarni issiqlik almashinish qurilmasida joylashtirish, qurilmaning ixcham bilish sharti bilan belgilanadi. Undan tashqari, har bir qurilmaga iloji boriga kiproq truba joylashtirishga harakat qilinadi. Kimyo mashinasozligida to`g’ri oltiburchak tomonlari va chiqqalarida trubalarni joylashtirish keng tarqalgan. Bu usul uchun, trubalar sonini aniqlashga quyidagi formula tavsiya etiladi:
( n = 3a ⋅ a −1)+1 (4.135)
bu erda a - eng katta oltiburchak tomonidagi trubalar soni; v = 2a-1 - eng katta
oltiburchak diagonalidagi trubalar soni. Agar, trubalar teshikli panjaraga razval’tsovka usulida mahkamlansa, unda trubalarni joylashtirish qadami t ni, ularning tashqi diametriga dt qarab, ushbu oralikdan tanlanadi:
( ) Т t = 1,3K1,5 ⋅ d (4.136)
Payvandlab mahkamlashda esa – t = 1,25⋅dT.
Issiqlik almashinish qurilmasining diametri quyidagi tenglamadan topiladi:
( ) Т D = t ⋅ b −1 + 4d (4.137)
Trubalarning uzunligi zarur issiqlik almashinish yuzasi F va trubaning o’rtacha diametri dur lardan kelib chiqqan holda ushbu formulada hisoblanadi: qobiq - trubali issiqlik almashinish qurilmalarida issiqlik eltkichlarning yo’nalishi parallel yoki qarama - qarshi biladi. Issiq eltkich qurilmaning yuqori qismidan trubalararo bishliqqa, sovuq eltkich esa, pastki qismidan trubalar ichiga yuboraladi. Natijada, bug’ issiqligini beradi va soviydi, ya`ni kondensatga aylanadi va pastga qarab harakatlanadi. Temperaturasi ortishi bilan sovuq eltkichning zichligi kamayadi va u yuqoriga qarab ko`tariladi. Agar, suyuqliklar
sarfi kip bilsa, ularning tezligi ham yuqori va issiqlik almashinish jarayoni intensiv biladi. Undan tashqari, suyuqliklarning qarama – qarshi yinalishida ularning tezliklari bir xilda taqsimlanib, qurilmaning butun kindalang kesimida issiqlik almashinishi o’zgarmas biladi.

Qobiq-trubali issiqlik almashinish qurilmalari.

Bu turdagi issiqlik almashinish qurilmalari qobiq ichida joylashgan trubalar to`plamidan tashqil topgan. Bunda trubalar ikki tomondan truba turiga qotirilgan bo`ladi, natijada trubalar tashqi sirti, qobiq va truba turi bilan chegaralangan trubalar orasidagi bo`shlik hamda issiqlik almashinish trubalarining ichki sirti va ikkita qopqoq bilan chegaralangan trubalar ichki bo`shligi yuzaga keladi. Ushbu qurilmalarda issiqlik trubalarning devori orqali uzatiladi. Truba orasidagi boshliqdan asosan yuzani ifloslantirmaydigan, cho`kma hosil qilmaydigan issiqlik tashuvchilar yuboriladi. Trubalar ichki bo`shlig’idan esa asosan isitilayotgan yoki sovitilayotgan suyuqlik yuboriladi. Issiqlik tashuvchilarning harakat tezligini oshirish yoki jarayonni samarali olib borish maqsadida bu qurilmalarning ikkala bo`shligi ham ko`p hollarda bir necha yo`lli qilib tayyorlanadi.