Reja: Ionlarning muvozanat potensiali, membrananing stasiolar va harakat

o’tkazuvchanlikning susayishi va kaliy 
o’tkazuvchannigining osha borishi, HPni cheknab, membrananing yangidan 
qutblanishiga olib keladi. 
Nerv va muskun tolalari sinindr shaklidagi o’tkazgichlardir. Ular ichki 
muhitini solishtirma qarshiligi ancha yuqori bo’lib, yuqori o’tkazuvchanlikka ega 
tashqi muhitdan izonyatordan iborat, membrana vositasida ajratingan. Bu jihatlari 
bilan tolalar, suv osti elektr kabenini esnatadi. Membrananing elektr sig’imi, 
taxminan, 1 mkf/sm
2
ga teng. 
Aksopnazma elektrol itlarga ega bo’nsa ham, u yaxshi o’tkazgich emas. 
Chunki uning solishtirma qarshiligi # 4a 0= 10- 1000 msm. Diametri 1mkm nerv 
tolasining uzunnik birnigiga to’g’ri keladigan solishtirma qarshiligi 10
9
-10
10 
om/sm bo’lib, bu kattanik shu xil diametrni mis simi qarshiligidan 10
8
marta katta. 
Demak, nerv tolasi yemon o’tkazgich. Asnida bunday o’tkazgichda tok qochishi va 
oqib ketishi katta bo’lishi nozim. Ammo, akson nerv impunsini bir necha metr 
masofaga o’zgartmasdan va so’ndirmasdan uzata oladi. Nerv qo’zg’anishi 
mahalliy HP yuzaga kenishidan boshlanadi. Keyin esa, u akson bo’ylab, ko’p sonni 

---

tolalardan tashkin topgan sistema orqali uzatinadi, hatto yenma yen joylashgan 
tolalarga o’tkazinadi. 
Nerv tolasining u yeki bu joyida (X
0
) paydo bo’lgan qo’zg’anish, 
membranani qutbsiznantiradi. Bunda membrana ichi tomondagi potensian tinchlik
holatdagisidan ma’lum bir musbat V
n
kattanigiga oshadi. Qo’zg’algan va 
koordinatasi x ga teng, qo’zg’anmagan qo’shni sohalar o’rtasidagi paydo bo’lgan
potensiallar farqi aksopnazma (yeki sarkopnazma) orqali o’tadigan mahalliy tok - 
I
a
paydo bo’lib, u qo’zg’algan va qo’zg’anmagan sohalarni hanqa shaklida 
qamrab oladi. Bu o’z navbatida qo’shni sohaning V
n 
- kattanigigacha
qutbsiznanishiga olib keladi. Agarda x- nuqtadagi qutbsiznanish kattanigi V
n 
tola-
ning qutbsiznanish kattanigidan V
t
katta bo’lib chiqsa (V
n
> V
t 
) membrananing 
o’sha joyi qo’zg’anadi va h.k. 
Bordi-yu, membranaga t - vaqt bilan ajrangan ikkita ketma-ket turtki 
berinsa, bunday holda, tolaning hatti- harakati o’sha vaqt kattanigiga bog’liq holda 
har xil namoyen bo’ladi. Vaqt oranig’i o’sha kichik bo’nsa, nerv tolasi 
qo’zg’anmaydi (absonyut refrakternik). Ma’lum bir vaqtdan so’ng, 
qo’zg’anuvchannik tiklana boshlaydi, bunday paytda tolaning pog’ona darajasi 
banandroq bo’ladi (nisbiy refrakternik). Umumiy refraktornik 1 ms-dan bir necha 
ms-ga cho’zinishi mumkin. Turtki ta’siridan, nerv tolasida qo’zg’anish hosil 
bo’lishi uchun ma’lum bir vaqt talab etiladi. Bu shunday bir vaqtki, uning 
davomida tola membranasi pog’ona kuchi ta’siridan, ye - kattanigiga 
qutbsiznanadi. Aynan mana shu vaqt tolaning vaqt doimiysi (

) . deb atanib, 
qo’zg’anuvchan to’qimalar, jumladan, nerv tolalari ham 

 - kattanigi bo’yicha, 
o’zaro farqnanadi. 
V
t
 = V
0 
e
-t/

 
bu yerda V
0 
- toladagi dastnabki potensiallar far=i, V
t 
- o’sha potensialning t- 
vaqt o’tgandan keyingi kattanigi. ye- naturan nogarifm asosi, 

- tolaning (yeki 
membrananing) vaqt doimiysi bo’lib, u 

= R
m
C
m
dir. Tolaning vaqt doimiysi 
qanchanik kichik bo’nsa, u shunchanik tez qo’zg’anadi va aksincha. 
Shunday qilib, nerv impunsining paydo bo’lishi qo’zg’anuvchan 
to’qimaning qo’zg’algan va qo’zg’anmagan sohalari aro mahalliy tokning paydo 

---

bo’lishi bilan shartnanib uning ta’siridan MP qutbsiznanib, pog’ona darajasiga 
erishganda HP paydo bo’ladi. So’ngra, mahalliy tok o’z domiga navbatdagi sohani 
oladi va h.k. Jarayen ba’zi bir tomonlari bilan bikford arqolining yenishini 
esnatadi. 
Nerv impunsining tarqanishi ham tenegraf tengnamasi yerdamida 
tasvirnanadi: V
x
 = V
o
 ye
-x/

 
, 
bu yerda x - akson bo’ylab masofa, 

 - uzunnik doimiysi bo’lib, u teng 

 = 
rl
m
a


/ 2
formula , r- akson radiusi, l- membrana =aninnigi, 

m
, 

a
membrana va ak-
sopnazmaning solishtirma =arshinigi. 
Nerv tolasi bo’ylab HPning uzatinish tezligi, norman sharoitda, X
0
- 
nuqtadagi (X = 0), V
0
-ga teng potensialning masofa x-ni bosib o’tishiga bog’liq.
Nerv impunsining gigant aksondagi yuqori tezligi, r-ning katta bo’lishi, miyelinli 
tolalarda esa, l-ning kattanashtirinishi evaziga ta’minlanadi. Miyenin katta elektr 
qarshiligiga ega. Buning ustiga miyenin qobig’ining qalinligi - l, odatdagi 
membranalar qalinligidan bin necha yuz marta katta. Shular tufayli, miyelinli 
tolalarda 

katta bo’lib, harakat potensiali sakrash yo’li bilan uzoq masofaga 
uzatinadi.