Reja: Ionlarning muvozanat potensiali, membrananing stasiolar va harakat

---

8-9-mavzu. BIOELEKTROGENEZ. ELEKTRO’TKAZUVCHANLIK 
REJA: 
1.Ionlarning muvozanat potensiali, membrananing stasiolar va harakat 
potensiallari. 
2.Donnan potensiali. 
3.Tinchlik va harakat potensiallari. 
Tayanch iboralar:
Nipofinnik, potensialning chegara bo’limidagi 
kattanigi, fazodagi ionlar konsentrasiyasi va fazaning dielektr o’tkazuvchannigiga 
bog’liq konstanta, ekrannash masofasi, elektrokinetik potensian, elektrokinetik 
hodisalar, Donnan potensiali, tinchlik potensiali, Bernshteyn gipotezasi, Nernst 
tengnamasi, Na, K, - ATFaza. 
Ionlarning muvozanat potensiali, membrananing stasiolar 
va harakat potensiallari. 
Lipid (2) va suv (1) fazalararo, A
+
B
-
elektrol itning taqsimnanishini 
ko’zdan kechiramiz. Bundagi anion- V
-
va kation- A
+
nipofinniklari bilan
farqnanadi (anion V
- 
ning nipofinnigi katta deb hisobnaymiz). Chegara bo’lim
yaqinidagi nipid fazada, anion V 5- 0 konsentrasiyasi A
+ 
dan bir qadar katta. 
Shuning uchun chegara bo’lim yaqinida nipid faza (2) manfiy zaryadni bo’lib, 
suv faza (1) ga nisbatan ancha tuban potensianga ega. Ammo, yuza bo’lim dan 
uzoqda A
+
bilan V
-
konsentrasiyalari o’zaro teng, ya’ni fazalar hajmida elektrol 
yeytrannik S
A
=S
V
. shartiga aman qininadi. Umuman, elektr o’tkazuvchanliklarning 
farqnanishi tufayli A
+
va V
-
ionlarning (2) fazadagi konsentrasiyalari, tuban bo’lib 
chiqadi. Natijada, yuza bo’lim ga yaqin sohada diffuzion qatnamlar shakllanib,
ularning har biridagi A
+
va V
-
konsentrasiyalari bir xil bo’lmay, chegara bo’lim
yaqinida elektrol yeytrannik shartiga aman qininmaydi. 
Shunday qilib, yuqorida bayen etinganlardan kelib chiqadiki, fazalararo 
potensiallar farqi, faqat anion va kationlar taqsimnanish koeffisiyentlari turlicha
(

A


V
). Bo’lganda yuzaga keladi. Potensialning chegara yaqinida kamayish 
xarakteri, ionlarning qo’sh elektr qavati va membrana qalinligida taqsimnanishi 
bilan benginanadi. Ananiz natijalariga ko’ra, chegara bo’lim i yaqinida elektro 
potensian kattanigi faza hajmiga nisbatan, membrana qalinligining koordinatasi x 
bo’ylab, masofaga bog’liq ravishda, eksponensian o’zgara boradi: 

(x) = 

0
 ye
-x/

 
Bu yerda  

0
- potensialning chegara bo’lim dagi kattanigi, 

- beringan 
fazadagi ionlar konsentrasiyasi va fazaning dielektr o’tkazuvchannigiga bog’liq
konstanta. Potensialning asosiy (ye-marta) kamayishi, x= 7l 0 masofada yuz berib, 
bu masofa qo’sh diffuzion qavatning qalinligini xarakternaydi. 

- kattanigi
ekrannash masofasi (Debay ekrannash radiusi) deb ataladi. Suyuntiringan 
eritmalarda qo’sh diffuzion qavat qalinligi yuznab angstremlarda o’nchansa, 
konsentrnangan eritmalarda, u bir necha angstremga teng bo’lib chiqadi. Demak, 
ionlar konsentrasiyasi bir necha tartibga kam bo’ladigan nipid qatnamida, 
ekrannanish masofasi, suv muhitga qaraganda ancha katta bo’ladi. qalinligi 
ekrananish qalinligidan ancha kichik bo’ladigan yupqa membranada, membrana 
ichida potensian sakrashi amanda, umuman sodir bo’lmaydi. 

---

Membranalar yuzasidagi potensian bioelektrokimeviy jarayenlarda ham 
muhim rol o’ynaydi. Odatda, tadqiqotlarda, unga yaqin - elektrokinetik potensian 
(dzeta potensian) yeki o’zgargan potensian o’lchanadi. U gidrat qobiqni ionlarning 
birinchi qatnami va qattiq fazani ho’nnab turuvchi zarracha (Masalan, achitqi 
hujayrasi, eritrositlar va h.k.) suyuqlikka nisbatan sinjiganda, - zaryadni yuzada 
ushnanib, u bilan sinjiydigan suv molekulalari bilan suyuqlikning butun hajmi 
o’rtasida kelib chiqadigan potensiandir. Elektrokinetik hodisalar (elektroforez, 
elektroosmos, cho’kish potensiali va oqish potensiali) membrananing sirt yuza 
zaryadi bilan shartnangan.