Reja: Irsiyatning sitologik asoslari. Irsiyatning molekular asoslari

Oksillar va aminokislotalar – oksillar biologik polimerlar bulib, ularning monomeri - aminokislotalardir.Xozircha 20 ta aminokislota aniklangan. Sintezlanuvchi oksildagi aminokislotalarning joylashishini belgilovchi DNK dagi azotli asoslarning joylashish ketma-ketligi genetik kod deyiladi.
IRSIYATNING XROMOSOMA TA’LIMOTI.
XIX asr oxirida hujayraning tuzilishini va fiziologiyasini urganish, jinsiy hujayraning xosil bulishini urganish, xromosomalar doimiyligini bilish ishlari olib borildi. Irsiyatning moddiy asosi hujayra yadrosidagi xromatin ekanligi aniklandi. Konyugatsiyalashni anikladi va ulardan biri ota va ikkinchisi ona xromosoma ekanligi aniklandi.
Irsiyatning xromosoma ta’limoti jinsi aniklash va uning rivojlanishi bilan boglik masalalarni yechishga asos bulib xizmat kiladi.
Jins genetikasi va jinsni aniklash.Barcha tirik organizmlar uchun jinsiy kupayish xos xususiyat xisoblanadi. Jins organizmidagi belgi -xususiyatlar yigindisi bulib, yangi bugin xostl bulishini va irsiy belgilarning nasldan-naslga berilishini ta’minlaydi.
Tugilgan individlarning erkak yoki urgochi bulishi masalasi insoniyatni kadimdan kiziktirgan. Xozirgi kunda bu masalaning xal etilishiga kura tugilayotgan individning urgochi yoki erkak bulishi,erkak va urgochi organizmlar xromosomalari yigindisidagi maxsus xromosomalarga boglik ekan. Urgochi organizmning yetilgan tuxum hujayrasidagi xromosomalar yigindisida « oddiy» (autosoma ) xromosomalardan tashkari bitta X xromosoma, erkak jinsiy hujayrada esa (autosoma xromosomalardan tashkari) ikki tipdagi X va U xromosomalar buladi. Erkak va urgochi organizmlarning bir-biridan fark kilmaydigan xromosomalari autosomalar deyiladi. Erkak va urgochi organizmlarning jinsiy hujayrasi kaysi xromosomalari bilan bilan fark kilsa usha xromosomalar jinsiy xromosoma deyiladi. Masalan, odam tuxum hujayrasi (X) spermatazoidning X xromosomasi bilan uruglansa zigota autosoma xromosomalaridan tashkari, XX xromosoma xosil bulib ulardan urgochi organizm rivojlanadi. Bu hujayradagi xromosomalar yigindisi autosoma xromosomalaridan tashkari ikkita XX (44+XX) buladi. Tuxum hujayra (X), spermatazoidning U xromosomasi bilan uruglansa zigota XU xromosoma xosil bulib,ulardan erkak organizm rivojlanadi. U xromosomalar ygindisi autosoma xromosomalardan tashkari bitta X va bitta U xromosoma buladi (44+XU). XX tipdagi jins gomogametali, XU tipdagi jins geterogametali jins deyiladi
Jins buyicha ajralish monogibrid duragaydagi taxliliy chatishtirishning ajralish nisbatiga uxshaydi. Ya’ni 1:1 buladi. Bunda chatishtirilayotgan formalardan biri retsessiv genlar (aa) buyicha gomozigota, ikkinchisi geterozigota (Aa) dir. Bu esa jinsiy xromosoma lardagi XX va XU nisbatlarga mos keladi. XX va XU xromosomalar konyugatsiyalanganda, XX,XU,XX,XU tiplar xosil bulib, 50% erkak va 50% urgochi demakdir.Umuman odam, xayvon,o`simliklarda jins 1:1 nisbatda xosil buladi.(50% erkak 50% urgochi )