Reja: Jadid ma’rifatparvarlik harakatining siyosiylashuvi, jadidlar tomonidan ilgari surilgan siyosiy mustaqillik g‘oyasi

M.Behbudiyning huquq masalasiga doir maqolalari mahalliy matbuotlardan tashqari chet el matbuotida ham chiqib turgan. Uning Tataristonning o‘sha davrda ko‘zga ko‘ringan “Vaqt” gazetasida e’lon qilingan “Faryodi Turkiston” maqolasida XX asrning boshida Turkistonda mavjud ijtimoiy-huquqiy ahvolga o‘z munosabatini bildirib o‘tadi: “Bir madrasaga 20 talaba gapi ila bir noahl mudarris saylanur, bir volostda 40 nafar el boshlarindan 21 nafarni savdosi ila bir johil qozi saylanur va Rusiya ma’murlarina-da ma’qul o‘lur. Bir ming faqirning raddu mudoxalasi mo‘tabar o‘ljaz va so‘zlari eshitilmas...”.

M.Behbudiyning huquq masalasiga doir maqolalari mahalliy matbuotlardan tashqari chet el matbuotida ham chiqib turgan. Uning Tataristonning o‘sha davrda ko‘zga ko‘ringan “Vaqt” gazetasida e’lon qilingan “Faryodi Turkiston” maqolasida XX asrning boshida Turkistonda mavjud ijtimoiy-huquqiy ahvolga o‘z munosabatini bildirib o‘tadi: “Bir madrasaga 20 talaba gapi ila bir noahl mudarris saylanur, bir volostda 40 nafar el boshlarindan 21 nafarni savdosi ila bir johil qozi saylanur va Rusiya ma’murlarina-da ma’qul o‘lur. Bir ming faqirning raddu mudoxalasi mo‘tabar o‘ljaz va so‘zlari eshitilmas...”.

Jadidlarning otashin kurashchi ekanligini sho‘rolar ham bilgan va har qanday usullarni qo‘llab bo‘lsa-da, jadid vatanparvarlarning shijoatini kesishga intildilar. Turli targ‘ibot va tashviqot, qo‘rqitish va hiyla-makr yo‘llari xalqni o‘z tarafiga og‘dirishning uddasidan chiqayotgan bolsheviklarning tuzog‘iga tushib qolgan jadid ma’rifatparvarlarini ham ayblab bo‘lmaydi. O‘tgan asrning 20-yillaridan keyin avj olib ketgan alg‘ov-dalg‘ov kunlari sovet hokimiyati qo‘ygan tuzoqqa ilinib qolmay yashashning o‘zi oson bo‘lmagan. Hatto o‘ta ziyrak, ming ehtiyotkor kishilar ham ba’zan sovetlar qo‘ygan “to‘r”ga tushib qolib, sodiqlik bilan xizmat qilsalar-da, jamiyatda ildiz otgan shaxsga sig‘inish siyosati tufayli moddiy va ma’naviy ozor chekishlariga, hatto yo‘qotishlarga uchradi.