Reja: Kirish. Aholi daromadlari va uning tarkibi

Mavzu:Daromadlarning taqsimlanishi, tengsizlik va qashshoqlik
Reja:
Kirish.
1. Aholi daromadlari va uning tarkibi.
2. Turmush darajasi ko‘rsatkichlari. Turmush darajasi va daromad taqsimlanishini taqqoslash
3. Daromadlar tengsizligi va uning darajasini aniqlash.
4.Xulosa.
5.Foydalanilgan adabiyotlar.

Kirish
«Daromad» iqtisodiy faoliyat natijalarini ifodalovchi ko‘rsatkich bo‘lib, u serqirra va murakkab mazmunga ega hisoblanadi. Chunki, daromad bir vaqtning o‘zida biron-bir faoliyat natijasida olingan tushumni, pul mablag‘larini, natural ko‘rinishda olingan mahsulotlarni, iqtisodiy resurslar keltiruvchi nafni va boshqa tushunchalarni ifodalashi mumkin. Shuningdek, daromad umumiy tushuncha bo‘lib, uning tarkibida aholi daromadlari muhim o‘rin tutadi.

Aholi daromadlari ma’lum vaqt oralig‘ida (masalan, bir yilda) ular tomonidan olingan pul va natural shakldagi tushumlar miqdorini anglatadi.Aholi pul daromadlari ish haqi, tadbirkorlik faoliyatidan olinadigan daromad, nafaqa, pensiya, stipendiya shaklidagi barcha pul tushumlarini, mulkdan foiz,dividend, renta shaklda olinadigan daromadlarni, qimmatli qog‘ozlar, ko‘chmas mulk, qishloq xo‘jalik mahsulotlari, hunarmandchilik buyumlarini sotishdan va har xil xizmatlar ko‘rsatishidan kelib tushadigan daromadlarni o‘z ichiga oladi.Natural daromad mehnat haqi hisobiga olinadigan va uy xo‘jaliklarining o‘z iste’mollari uchun ishlab chiqargan mahsulotlaridan iborat bo‘ladi.Aholi daromadlari darajasiga baho berish uchun nominal, ixtiyorida bo‘lgan va real daromad tushunchalaridan foydalaniladi.
Nominal daromad – aholi tomonidan ma’lum vaqt oralig‘ida olingan daromadlarining pul ko‘rinishidagi miqdori hisoblanadi.
Ixtiyorida bo‘lgan daromad – shaxsiy iste’mol va jamg‘arma maqsadlarida foydalanish mumkin bo‘lgan daromad.Bu daromad nominal daromaddan soliqlar va majburiy to‘lov summasiga kam bo‘ladi.
Real daromad – narx darajasi o‘zgarishini hisobga olib, aholining ixtiyorida bo‘lgan daromadga sotib olish mumkin bo‘lgan tovar va xizmatlar miqdorini ko‘rsatadi, ya’ni daromadning xarid quvvatini bildiradi.
Aholining nominal pul daromadlari turli manbalar hisobiga shakllanib, ulardan asosiylari quyidagilar hisoblanadi:
a) ishlab chiqarish omillari hisobiga olinadigan daromad;
b) davlat yordam dasturlari bo‘yicha to‘lov va imtiyozlar shaklidagi pul tushumlari;
c) moliya-kredit tizimi orqali olinadigan pud daromadlari.
Aholining yollanib ishlovchi qismi oladigan daromadlarining asosiy ulushini ish haqi tashkil etadi. Daromadning bu turi istiqbolda ham pul daromadlari umumiy hajmining shakllanishida o‘zining etakchi rolini saqlab qoladi.
Turmush darajasi ko‘rsatkichlari. Turmush darajasi va daromad taqsimlanishini taqqoslash.Aholi turmush darajasi tushunchasini ularning hayot kechirishi uchun zarur bo‘lgan moddiy va ma’naviy ne’matlar bilan ta’minlanishi hamda kishilar ehtiyojining bu ne’matlar bilan qondirilishi darajasi sifatida aniqlash mumkin.Aholi turmush darajasining BMT tomonidan tavsiya etilgan ko‘rsatkichlari tizimi o‘z ichiga quyidagi guruhlarni oladi:
Tug‘ilish va o‘lish darajasi hamda boshqa demografik ko‘rsatkichlar.
Hayot kechirishning sanitar-gigiena jihatidan sharoitlari.
Oziq-ovqat tovarlarini iste’mol qilish.
Turar joy sharoitlari.
Ma’lumot va madaniyat.
Mehnat qilish va bandlik sharoitlari.
Aholining daromadlari va xarajatlari.
Hayot kechirish qiymati va iste’mol narxlari.
Transport vositalari.
Dam olishni tashkil etish.
Ijtimoiy ta’minot.
Inson erkinligi.
Aholi turmush darajasi - aholining hayot kechirishi uchun zarur bo’lgan moddiy va ma'naviy ne’matlar bilan ta’minlanishi hamda ular ehtiyojining bu ne’matlar bilan qondirilishi darajasidir.
Aholi turmush darajasi - aholining hayot kechirishi uchun zarur bo’lgan moddiy va ma'naviy ne’matlar bilan ta’minlanishi hamda ular ehtiyojining bu ne’matlar bilan qondirilishi darajasidir.
Aholi turmush darajasining BMT tomonidan tavsiya etilgan ko‘rsatkichlari tizimi o‘z ichiga quyidagi guruhlafni oladi: 1)Tug‘ilish va o'sish darajasi hamda boshqa demografik ko‘rsatkichlar; 2)Hayot kechirishning sanitar-gigiena jihatidan sharoitlari;
3)Oziq-ovqat tovarlarini iste'mol qilish;
4)Turar joy sharoitlari;
5)Ma'naviyat va madaniyat;
6)Mehnat qilish va bandlik sharoitlari;
O’z-o‘zidan aniqki, iqtisodiy o‘sish daromadlarning ko‘payishiga olib keladi. Bunda butun aholi daromadlari mutlaq miqdorda asta- sekin o‘sib boradi. Daromadlarning mutlaq miqdori ko‘payib borsada, har doim ham daromadlar tengsizligi darajasiga ta'sir ko‘rsatmasligi mumkin. Daromadlar tengsizligi darajasini miqdoriy aniqlash uchun jahon amaliyotida Lorens egri chizig‘idan foydalaniladi
O‘z-o‘zidan aniqki, iqtisodiy o‘sish daromadlarning ko‘payishiga olib keladi. Bunda butun aholi daromadlari mutlaq miqdorda asta- sekin o‘sib boradi. Daromadlarning mutlaq miqdori ko‘payib borsada, har doim ham daromadlar tengsizligi darajasiga ta'sir ko‘rsatmasligi mumkin. Daromadlar tengsizligi darajasini miqdoriy aniqlash uchun jahon amaliyotida Lorens egri chizig‘idan foydalaniladi

Yuqoridagi chizmada Lorens egri chizig'i

Mutloq tengliish ifodayaovchi chiziq va Lorens egri chizig'i o'rtasidaga tafovut daromadlar tenisizlish darajasini aks ettiradi.
Qashshoqlik - aktivlar etishmasligi, moliyaviy imkoniyatlar, to'liq mavjudligi uchun mahsulotlar hisoblanadi
Qashshoqlik - aktivlar etishmasligi, moliyaviy imkoniyatlar, to'liq mavjudligi uchun mahsulotlar hisoblanadi
Mutlaq qashshoqlik - bu oziq-ovqat va oziqlanish, kiyim-kechak va harorat ham asosiy ehtiyojlarini qondirishi mumkin emas
Nisbiy qashshoqlik-Agar ular atrofida odamlar tomonidan tashkil etilgan doirasida sig'maydi qancha o'lchovidir.
1.Iqtisodiy - past ish haqi, ishsizlik, mamlakat inqiroz, valyuta devalvatsiyasi.
2.Siyosiy - urush, majburiy ko'chib.
3.Ijtimoiy-tibbiy - qarilik, nogironlik va mamlakatda kasallanish yuqori darajada.
4.Demografik-ota-ona,oila,bolalar,mukallaf bo’lgan.
5.Saralash-cheklangan bilim va ko’nikmalar,ta’lim va uning past darajasi foydalanish etishmasligi.
6.Geografik-g’amgin mintaqalarda,o’z notekis rivojlanish mavjudligi.
7.Shaxsiy-alkogolizm,giyohvandik uchun ishtiyoq,qimor, giyohvandlik.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida o‘rtacha daromad «o‘rtacha sinf» deb ataladigan tabaqalar daromadlari bo‘yicha aniqlanadi. Bunday guruh iste’mol savati to‘plamiga uy, avtomashina, dala hovli, zamonaviy uy jihozlari, sayr qilish va bolalarini o‘qitish imkoniyati, qimmatli qog‘ozlar va zebu ziynat buyumlari kiradi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida o‘rtacha daromad «o‘rtacha sinf» deb ataladigan tabaqalar daromadlari bo‘yicha aniqlanadi. Bunday guruh iste’mol savati to‘plamiga uy, avtomashina, dala hovli, zamonaviy uy jihozlari, sayr qilish va bolalarini o‘qitish imkoniyati, qimmatli qog‘ozlar va zebu ziynat buyumlari kiradi.
Bozor iqtisodiyoti aholining yuqori ta’minlangan yoki «boy» qatlamining mavjud bo‘lishini taqozo qilib, ularga aholining yuqori sifatli tovar va xizmatlar xarid qilishga layoqatli bo‘lgan juda oz miqdori kiradi.
Turmush darajasi kishilarning turmush tarzi bilan uzviy bog‘liq. Turmush tarzi – bu kishilar (jamiyat, ijtimoiy qatlam, shaxs)ning milliy va jahon hamjamiyatidagi hayot faoliyati turi hamda usullarini aks ettiruvchi ijtimoiy-iqtisodiy kategoriya. Turmush tarzi inson hayot faoliyatining turli jihatlarini qamrab oladi, ya’ni:
- mehnat, uni tashkil etishning ijtimoiy shakllari;
- turmush va bo‘sh vaqtdan foydalanish shakllari;
- siyosiy va ijtimoiy hayotda ishtirok etish;
- moddiy va ma’naviy ehtiyojlarni qondirish shakllari;
- kishilarning kundalik hayotdagi xulq-atvori me’yorlari va qoidalari
Daromadlar va xarajatlar tushunchalarining mohiyati.
Daromadlar, xarajatlar, foyda hamda zarar tushunchalarining quyidagi ta`riflari va ularning mohiyati talabaga buxgalteriya hisobining kontseptual asos-larini o`rganish davomida batafsil yoritib berilgandi:
Daromadlar - bu sub`ektning xo`jalik faoliyati natijasida, odatda, ijara haqi, foizlar, litsenziya to`lovlari va dividendlar shaklida daromad keltiradigan faoliyat, ya`ni tovarlarning sotilishi, xizmatlarning ko`rsatilishi yoki boshqa shaxslarning xo`jalik sub`ektining resurslaridan foydalanishi natijasida ak-tivlarning kelib tushishi yoki majburiyatlarning kamayishi orqali ruy beradigan iqtisodiy resurslarning ko`payishidir.
Harajatlar - bu aktivlarning kamayishi yoki foydani ko`paytirish maq-sadida xo`jalik faoliyatidan kelib chiqadigan majburiyatlarni o`z zimmasiga olish orqali ro`y beradigan iqtisodiy resurslarning kamayishidir.
Foyda - bu xo`jalik sub`ektiga ta`sir etadigan asosiy va asosiy bo`lmagan faoliyat, hodisalar, sharoitlar natijasida kapitalning ko`payishi bo`lib, xususiy kapitalga to`lanadigan badallar bundan mustasnodir.
Zararlar - bu asosiy faoliyat va barcha boshqa operatsiyalar, hodisalar, sharoitlar natijasida xususiy kapitalining kamayishi bo`lib, xarajatlar yoki xususiy kapitalning taqsimlanishi natijasidagi kamayish bundan mustasnodir.
Buxgalteriya hisobining kontseptual asoslariga binoan moliyaviy hisobot-larda aks ettirilishi lozim bo`lgan ettita elementlarning to`rttasi ana shu mod-dalar guruhlari ekanligini eslatgan holda talabaga ularning moliyaviy hisobot tarkibida aks ettirilish jarayonini tushuntirib o`tish lozim deb o`ylaymiz.
Daromadlar va xarajatlar to`g`risidagi ma`lumotlar “Moliyaviy natijalar to`g`risidagi hisobot” tarkibida aks ettirilib, ular xo`jalik yurituvchi sub`ekt faoliyatining hisobot davridagi moliyaviy natijalarining foyda yoki zarar ekan-ligini aniqlash uchun ishlatiladi. Foyda (zarar) daromadlar va xarajatlarni bir-biri bilan solishtirish natijasida aniqlanadi, ya`ni:
“Moliyaviy natijalar to`g`risidagi hisobot” shaklida daromadlarni aks ettiruvchi dastlabki ko`rsatkich - bu mahsulot (yoki tovarlar) sotishdan (xizmatlar ko`rsatish, ishlar bajarishdan) yalpi tushumlardir. Hisobotning bo` ko`rsatkichi mahsulot sotishdan yalpi tushumdan tovarlarning qaytarilishi vaxaridorlarga berilgan chegirmalarni ayirib yuborish orqali aniqlanadi. Daromadlar tushun-chasining ta`rifiga mos ravishda bu satr orqali asosiy faoliyat natijasida olingan tushum aks ettiriladi.
“Moliyaviy natijalar to`g`risidagi hisobot” shaklida daromadlarni aks ettiruvchi dastlabki ko`rsatkich - bu mahsulot (yoki tovarlar) sotishdan (xizmatlar ko`rsatish, ishlar bajarishdan) yalpi tushumlardir. Hisobotning bo` ko`rsatkichi mahsulot sotishdan yalpi tushumdan tovarlarning qaytarilishi vaxaridorlarga berilgan chegirmalarni ayirib yuborish orqali aniqlanadi. Daromadlar tushun-chasining ta`rifiga mos ravishda bu satr orqali asosiy faoliyat natijasida olingan tushum aks ettiriladi.
“Moliyaviy natijalar to`g`risidagi hisobot” shaklida xarajatlarni aks ettiruvchi dastlabki ko`rsatkich - bu sotilgan mahsulotlar (tovarlar, ko`rsatilgan xizmatlar, bajarilgan ishlar) tannarxi bo`lib, bu ko`rsatkich sotilgan mahsulotlar (tovarlar yoki ko`rsatilgan hizmatlar, bajarilgan ishlar) uchun ishlab chiqaruvchi tomonidan qilingan xarajatlarni anglatadi.
Daromadlar va xarajatlarni tan olish jarayoni va uning mezonlari.
Daromadlar va xarajatlarni tan olish jarayoni va uning mezonlari.
Хo`jalik faoliyatidan olinadigan daromadlar va xarajatlarni hisobga olishdagi asosiy masala ularni tan olish paytini aniqlash hisoblanadi. Daromad va xarajatlarni tan olish ularni modda sifatida moliyaviy hisobotlarga kiri-tilish jarayonidir. Buxgalter daromad va xarajatlarni moliyaviy hisobot moddasi sifatida tan olishi uchun quyidagi muolajalarni amalga oshirishini biz hisob tsikli jarayonini o`rganish orqali ko`rib chiqqan edik:
sotish yoki boshqa turdagi daromad yoki xarajatni yuzaga keltiruvchi xo`-jalik muomalasi tahlil qilinib, u amalga oshirilgan sana o`rnatiladi;
xo`jalik muomalasi natijasida yuzaga kelgan daromad yoki xarajat qiy-mati aniqlanadi;
xo`jalik muomalasiga nom berish orqali moliyaviy hisobotning u yoki bu moddasiga taalluqli ekanligi belgilanadi, ya`ni turkumlanadi. Masa-lan: mahsulot sotishdan tushum yoki daromad, ijara daromadi, foiz ko`ri-nishidagi daromadlar va hokazo. Тurkumlash odatda jurnallarga ikki yoqlama yozuvlarni yozish orqali amalga oshiriladi. Ikki yoqlama yozuv-larni amalga oshirish uchun esa tegishli hisobvaraqlardan foyda-laniladi.
Harajatlarni tan olish jarayoni, ya`ni ularni modda sifatida moliyaviy hisobotlarga kiritilish jarayoni ana shunday amalga oshiriladi. Bunda ular amalga oshirilgan sana muhim ahamiyatga egadir:
agar xarajatlar sotish uchun mo`ljallangan mahsulot ishlab chiqarish uchun amalga oshirilgan bo`lsa, ular ishlab chiqarish xarajatlari deyiladi;
agar xarajatlar yangi turdagi mahsulotni tajriba-sinov maqsadlarida ishlab chiqarish uchun, yoki kelgusidagi operatsion faoliyat uchun amalga oshirilgan bo`lsa, ular kelgusi davr xarajatlari deb tan olinadi;
agar mahsulotlar sotilsa, ularga tegishli xarajatlar alohida hisobga olinib, moliyaviy natijalar to`g`risidagi hisobotlarga kiritiladi, chunki ular ana shu hisobot davrida ishlab topilgan daromadlarga tegish-lidir deb hisoblanadi. Bu tan olish paytida muvofiqlik tamoyilining namoyon bo`lishidir.
Yuqoridagi holatlarning barchasini inobatga olgan holda O`zbekiston Respublikasining 2-sonli Buxgalteriya hisobimilliy standartida daromadlar tushunchasi va ularni hisobga olish tartibini aniqlash ko`zda tutilgan. Ushbu standartda daromadlarni tan olish mezonlari ko`rsatilgan bo`lib, unga ko`ra “asosiy xo`jalik faoliyatidan daromadlar
Yuqoridagi holatlarning barchasini inobatga olgan holda O`zbekiston Respublikasining 2-sonli Buxgalteriya hisobimilliy standartida daromadlar tushunchasi va ularni hisobga olish tartibini aniqlash ko`zda tutilgan. Ushbu standartda daromadlarni tan olish mezonlari ko`rsatilgan bo`lib, unga ko`ra “asosiy xo`jalik faoliyatidan daromadlar
iqtisodiy manfaatlarning kelgusida olinish imkoniyati mavjud bo`lsa
hamda bu manfaatlar aniq va ishonchli ravishda o`lchanishi mumkin bo`lgan paytda tan olinadi.
Moliyaviy ma`lumotlarni e`tirof etish mezonlari sifatida bu mezonlar kontseptual asoslar tarkibida yoritilgandi. Ushbu mezonlarni endi faqat daro-madlarni tan olish jarayoni bo`yicha ko`rib chiqamiz.
2-BHMSga binoan tovarlar sotishdan daromad quyidagi shartlar bajarilganda tan olinadi:
xo`jalik sub`ekti tovarlarga egalik qilish yuzasidan tavakkalchilik va mukofotlarning asosiy qismini xaridorga o`tkazgan bo`lsa;
xo`jalik sub`ekti o`zida sotilgan tovarlarga egalik hamda nazorat qilish bilan bog`liq ustunliklarni saqlab qolmagan bo`lsa;
daromad summasi yuqori ishonchlilik darajasida baholanishi mumkin bo`lsa;
xo`jalik sub`ekti tomonidan iqtisodiy manfaatlarning olinishi ehtimoli mavjud bo`lsa;
Daromadlarni tan olishning mezonlari va ularning sanab o`tilgan jihatlarini talabaga yaxshiroq yoritib berish maqsadida misol ko`rib chiqamiz.
1-misol. Хaridor sotuvchidan tovarni sotib olish maqsadida oila a`zolariga ko`rsatgani olib ketdi. Тovarning tannarxi -15000 so`m, bozor qiymati esa - 18000 so`m. Ushbu holat bo`yicha daromad tan olinadimi yoki yo`qmi? Agar tan olinsa, daromad summasi qancha bo`ladi? Ushbu savolga javob berish uchun yuqoridagi shartlarning bajarilishiga e`tibor beramiz. Birinchidan, tovarga egalik qilish bilan bog`liq tavakkalchilik va mukofotlar xaridorga o`tgani yo`q, chunki xaridor tovardan foydalanish huquqini hali olgani yo`q. Ikkinchidan, sotuvchi ushbu tovarni nazorat qilish ustunligini o`zida saqlab qoldi, ya`ni tovarningxaridorda qolishi yoki qaytarib berilganini sotuvchi hali nazorat qilishi tabiiy. Bundan tashqari daromad summasini baholash imkoni ham yo`q, chunki bozor qiymatining 18000 so`m ekanligi, tovarning shu narxda albatta sotiladi degani emas, chunkixaridor uni shu narhda sotib olishga qaror qilgani yo`q. Qolaversa iqtisodiy manfaatlarni olish, ya`ni xaridordan ushbu tovar uchun pul olinishi haqida hozircha kelishilgani yo`q. Хulosa shuki, ko`rib chiqilgan holat bo`yicha sotuvchi daromadni tan olmaydi.
Daromad summasini yuqori ishonchlilik darajasida aniqlash hamda oqilona baholash imkoni (3-shart) esa ushbu holatda yo`q, deb aytish mumkin, chunki tovarning sotilish narxini ko`rsatuvchi hujjatlar rasmiylashtirilmagan va bu haqda ma`lumotning o`zi yo`q.
Daromad summasini yuqori ishonchlilik darajasida aniqlash hamda oqilona baholash imkoni (3-shart) esa ushbu holatda yo`q, deb aytish mumkin, chunki tovarning sotilish narxini ko`rsatuvchi hujjatlar rasmiylashtirilmagan va bu haqda ma`lumotning o`zi yo`q.
Aynan hujjatlarning rasmiylashtirilmagani, tovar uchun pulning kelib tushishini dargumon qilib qo`ymoqda: 4-shart bajarilmayapti.
Misolda ko`rsatilgan summa - 340000 so`m esa, shu tovarni sotish natijasida olinadigan daromadlar uchun qilingan xarajat summasini ko`rsatmoqda. Demak, beshinchi shart bajarilmoqda, ya`ni xarajatlar ishonchli ravishda o`lchangan.
Shunday qilib, ushbu muomala bo`yicha daromadlarni tan olishning 3- va 4- shartlari bajarilmayotganligi tufayli daromadlarni tan olishning imkoni yo`q deb ishonch bilan aytish mumkin ekan.
Sotuvchidan xaridor tovarni sotib olishga rozi bo`ldi va bitim tuzildi. Тovarning tannarxi - 15000 so`m, bozor qiymati - 18000 so`m,xaridor uchun ushbu muomala bo`yicha qo`yilgan narx esa -25000 so`m. Тovar xaridorga etkazib be-rildi. Ushbu muomalada daromadlarni tan olishning deyarli barcha shartlari baja-rilmoqda, ya`ni egalik huquqi xaridorga o`tdi, nazorat ham unda, daromadlar va xarajatlarni ishonchli ravishda o`lchash imkoni mavjud. Lekin tovarning sotilish narxi, ya`ni daromad summasini ko`rsatuvchi narx bozor qiymatidan ham yuqori ekanligi daromadning oqilona baholanmaganligini ko`rsatmoqda, bu esa, bizning fikrimizcha,xaridordan pulni olishda ma`lum bir muammolarni keltirib chiqa-rishi mumkin.xaridor tovarning haqiqiy bozor qiymatidan xabar topsa, u tomo-nidan hattoki tovarni qaytarib berish ehtimoli ham mavjud. Bu esa kelgusida iqtisodiy manfaatlarning olinishi ehtimolini pasaytirmoqda. Bunday hollarda xaridor tovarning bozor qiymatidan xabardor bo`lganidagina daromadni ishonch bilan tan olish mumkin, deb o`ylaymiz.
Sotuvchidan xaridor tovarni sotib olishga rozi bo`ldi va bitim tuzildi. Тovarning tannarxi - 15000 so`m, bozor qiymati - 18000 so`m,xaridor uchun ushbu muomala bo`yicha qo`yilgan narx esa -25000 so`m. Тovar xaridorga etkazib be-rildi. Ushbu muomalada daromadlarni tan olishning deyarli barcha shartlari baja-rilmoqda, ya`ni egalik huquqi xaridorga o`tdi, nazorat ham unda, daromadlar va xarajatlarni ishonchli ravishda o`lchash imkoni mavjud. Lekin tovarning sotilish narxi, ya`ni daromad summasini ko`rsatuvchi narx bozor qiymatidan ham yuqori ekanligi daromadning oqilona baholanmaganligini ko`rsatmoqda, bu esa, bizning fikrimizcha,xaridordan pulni olishda ma`lum bir muammolarni keltirib chiqa-rishi mumkin.xaridor tovarning haqiqiy bozor qiymatidan xabar topsa, u tomo-nidan hattoki tovarni qaytarib berish ehtimoli ham mavjud. Bu esa kelgusida iqtisodiy manfaatlarning olinishi ehtimolini pasaytirmoqda. Bunday hollarda xaridor tovarning bozor qiymatidan xabardor bo`lganidagina daromadni ishonch bilan tan olish mumkin, deb o`ylaymiz.
Sotuvchidan xaridor tovarni sotib olishga rozi bo`ldi va bitim tuzildi. Тovarning tannarxi - 35000 so`m, bozor qiymati - 40000 so`m,xaridor uchun ushbu muomala bo`yicha qo`yilgan narx esa 40000 so`m. Тovar xaridorga etkazib be-rildi. Ushbu muomalada daromadlarni tan olishning deyarli barcha shartlari ba-jarilmoqda, ya`ni egalik huquqi xaridorga o`tdi, nazorat ham unda, daromadlar va xarajatlarni ishonchli ravishda o`lchash imkoni mavjud. Daromadlar oqilona baholangan, kelgusida iqtisodiy manfaatlarning olinishini esa ushbu muomala bo`yicha rasmiylashtirilgan shartnoma hamda yuk xatlari kafolatlaydi, shuning uchun ham 40000 so`mlik daromad tan olinadi
Sotuvchidan xaridor tovarni sotib olishga rozi bo`ldi va bitim tuzildi. Тovarning tannarxi - 35000 so`m, bozor qiymati - 40000 so`m,xaridor uchun ushbu muomala bo`yicha qo`yilgan narx esa 40000 so`m. Тovar xaridorga etkazib be-rildi. Ushbu muomalada daromadlarni tan olishning deyarli barcha shartlari ba-jarilmoqda, ya`ni egalik huquqi xaridorga o`tdi, nazorat ham unda, daromadlar va xarajatlarni ishonchli ravishda o`lchash imkoni mavjud. Daromadlar oqilona baholangan, kelgusida iqtisodiy manfaatlarning olinishini esa ushbu muomala bo`yicha rasmiylashtirilgan shartnoma hamda yuk xatlari kafolatlaydi, shuning uchun ham 40000 so`mlik daromad tan olinadi
Daromad va xarajatlarni tan olish mezonlarining ayrim jihatlarini quyidagicha ifodalash mumkin:
Boshqacha qilib aytganda, daromadlar odatda shartnomaning bajarilishi amalga oshirilganda va tushumlarni o`lchash hamda olish imkoni mavjudligining hech bo`lmaganda ehtimoli bo`lsagina tan olinadi.
Boshqacha qilib aytganda, daromadlar odatda shartnomaning bajarilishi amalga oshirilganda va tushumlarni o`lchash hamda olish imkoni mavjudligining hech bo`lmaganda ehtimoli bo`lsagina tan olinadi.
Shunday qilib, biz talabani daromadlarni tan olish jarayoni va mezonlari bilan tanishtirib chiqdik. Daromad va xarajatlarni tan olishda buxgalterlar amal qilishi lozim bo`lgan qoidalar ham mavjudki, ularni tan olishning 4 qoidasi deb ataymiz. Bular:
Keltirilgan 4 qoidaning mohiyatini daromad va xarajatlarni tan olish yuzasidan yoritib berishga harakat qilamiz:
Keltirilgan 4 qoidaning mohiyatini daromad va xarajatlarni tan olish yuzasidan yoritib berishga harakat qilamiz:
Aniqlash shuni anglatadiki,tan olinayotgan modda moliyaviy hisobotlar elementlarining (masalan, daromad va xarajatlarning) ta`riflariga mos kelishi kerak.Moddani pul birliklarida aks ettirish, ya`ni daromad va xarajat-larning qiymatini o`lchash imkoni bo`lsagina,u tan olinadi.Har qanday moliyaviy ma`lumotni o`z vaqtida tan olish kerak, bu moliyaviy ma`lumotlarning to`g`riligini ta`minlaydi.Daromad va xarajatlar to`g`risidagi ma`lumotlar ishonchli bo`lishi uchun, buxgalteriya hisobi hujjatli hisob ekanligini unutmagan holda, daromad va xarajatlarni faqat tegishli dastlabki hujjatlarga asosan tan olish lozim.

Xulosa.
Sotsial davlatlarining paydo boʻlishi bilan bugungi kunda Gʻarb mamlakatlaridagi kambagʻallar Viktoriya davridagi kambagʻallarga qaraganda beqiyos yaxshi yashaydi. Kambagʻallarning ijtimoiy tarkibi vaqt oʻtishi bilan oʻzgardi, masalan, Buyuk Britaniyada ular 1970- va 1980-yillarda nafaqaxoʻrlar va yolgʻiz ota-onalar boʻlsa, 1980-yillarda asosan koʻp bolali oilalar edi.Aniqlashda faqat bitta parametrdan (daromad) foydalanish koʻpincha paradoksal vaziyatlarga olib keladi, misol uchun, toʻliq toʻlangan koʻchmas mulkka ega boʻlgan nafaqaxoʻrlar (masalan: oila 20 yil davomida toʻlagan uy yoki yer uchastkasi) kambagʻallar toifasi kiradi. Bugungi kunda sanoat mahsulotlarining tannarxi juda past boʻlib, kambagʻallar uchun televizor, kompyuter yoki mobil telefon kabi tovarlarni sotib olish imkoniyati paydo boʻldi, shu bilan birga, xizmatlar va uy-joy ijarasi narxi esa yuqori.Shu sababli, bugungi kunda sotsiologlar kambagʻallikning bir qator muqobil taʼriflarini koʻrib chiqmoqdalar, eng keng tarqalgani: xizmatlarning asosiy savatini sotib olish yoki undan foydalanish imkoniyatining yoʻqligi. Savatdagi xizmatlar roʻyxati turlicha boʻladi, masalan, AQSh uchun u tibbiy sugʻurtani, Buyuk Britaniyadagi bank hisobini oʻz ichiga oladi, bu yerda tibbiy yordam davlat tomonidan qoplanadi. AQShda 2010-yilda kambagʻallar soni 46,180 million kishini tashkil etadi, bu umumiy aholining 15,1 foizini tashkil qiladi. Biroq, 2010-yilda qashshoqlik chegarasini, AQSh aholini roʻyxatga olish byurosi toʻrt kishilik oila uchun yiliga 22,314 dollar daromad deb baholagan. Kambagʻallar soni hisoblash boshlagan vaqt, yaʼni 1959-yildan beri eng yuqori darajada edi; va ularning umumiy aholi sonidagi ulushi 1984-yildan beri eng yuqori koʻrsatkichdir. AQShda kambagʻallar soni ketma-ket toʻrtinchi yil ortib bormoqda