Reja kirish asosiy qism
Download 1.01 Mb. Pdf ko'rish
|
DIRAK SISTEMASI UCHUN LYAPUNOV FUNKSIYASI VA UNING XOSSALARI
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2.3. TURG‘UNLIKNI LYAPUNOV FUNKSIYASI YORDAMIDA TEKSHIRISH
Ushbu
dx f
,
x(t), dt
(1)
muxtor differensial tenglamalar sistemasini qaraylik. Bu
yerda
1 2 3 , , ,...
T n f x f x f x f x f x , n R G sohada aniqlangan uzluksiz differensiallanuvchi vektor-funksiya,
1 2 , ,... T n x x t x t x t x t - nomalum vektor-funksiya, t R . Berilgan (1) muxtor sistemaga qo‘yilgan 0 0 0 ,
x x G
Koshi masalasining yechimini 0 ,
Faraz qilaylik,
0 x t G
(1) sistemaning muvozanat nuqtasi, yani
0 0
bo‘lib, (1)-(2) Koshi masalasining 0 , x t x yechimi barcha 0
, yani
0 0,
x r
, 0 x G
lar uchun 0 ,
0
larda aniqlangan bo‘lsin. Aytaylik, ( ),
sohada aniqlangan uzluksiz differensiallanuvchi, yani
1 ( ) V x C G vektor–funksiya bo‘lsin. Bundan tashqari U G -(1) muxtor sistema 0
muvozanat nuqtasining biror atrofi bo‘lsin. 1-ta’rif.
V x vektor-funksiyaning (1) muxtor sistema bo‘yicha to‘liq hosilasi deb ushbu
, ,
f x x G skalyar ko‘paytmaga aytiladi va quyidagicha belgilanadi:
1 2 3 1 ( , ) , , ,... ,
i n i i dV V V x gradV x f x f x x x x x G dt x . 2-ta’rif. Quyidagi 1)
0, \ {0}, (0) 0
x U V
,
2)
, 0, dV x grad V x f x x U dt 2.3. TURG‘UNLIKNI LYAPUNOV FUNKSIYASI YORDAMIDA TEKSHIRISH shartlarni qanoatlantiruvchi
1
C U
vektor–funksiyaga Lyapunov funksiyasi deyiladi.
1 1 , x U U U - 0
nuqtaning biror atrofi bo‘lsin. U holda 0
bo‘lishi uchun ( ) 0 V x bo‘lishi zarur va yetarli. Isbot. Agar 0
bo‘lsa, u holda Lyapunov funksiyasining ta’rifidan 0
ekanligi kelib chiqadi. Aytaylik, 0
bo‘lsin, u holda 0 x
bo‘lishini ko‘rsatamiz. Teskarisini, ya’ni
0 V x bo‘lganda 0 x deb faraz qilaylik. U holda shunday 1
ketma ketlik va 0 soni topilib, k x tengsizlik bajariladi. Ushbu x a sharni 1 U da joylashadigan qilib 0
sonini tanlaymiz. Quyidagi
0 inf
x a V V x
belgilashni kiritaylik. Ushbu 1 { ; } x U x a to‘plam kompakt bo‘lgani uchun, shunday 1 , x U x a topilib, 0
V o‘rinli bo‘ladi. Bundan 0 0
va
0 0 k V x V kelib chiqadi. Bu esa ziddiyat.■ 1-teorema (Lyapunov). Agar
0 x t muvozanat nuqtaning biror U
atrofida (1) sistema uchun V x Lyapunov funksiyasi mavjud bo‘lsa, u holda (1) sistemasining 0
yechimi Lyapunov ma’nosida turg‘un bo‘ladi. Isbot. 0 sonini shunday tanlaymizki, x
U atrofda joylashsin. Quyidagi inf
( ) x V V x
belgilashni kritamiz. U holda 0
V x -musbat aniqlangan. Bundan tashqari 0
tengsizlikni qanoatlantiruvchi 0
soni topilib,
V x V tengsizlik barcha ,
larda bajariladi. Chunki (0) 0
va
V x - uzluksiz, ya’ni
0 lim
0 0; 0, 0, , ( ) x V x V x V x
o‘rinli. Bunda V deb
( ) V x V ni olamiz. Endi (1) sistemaning 0
tengsizlikni qanoatlantiruvchi boshlang‘ich shartlardagi ixtiyoriy 0 ( , ) x t x yechimi uchun 0
) , 0 x t x t bahoni o‘rinli bo‘lishini ko‘rsatamiz. Bu esa o‘z navbatda
0 x t yechimning Lyapunov ma’nosida turg‘unligini bildiradi. Teskarisini faraz qilaylik. U holda shunday 0
soni topilib, 0 ( ,
) x T x va 0 ( , ) , 0
x t x t T da bajariladi. Chunki Lyapunov funksiyasining tarifiga ko‘ra
0, V x x U bo‘lgani uchun
0 , , 0, V x t x t T
oraliqda o‘smaydigan funksiya bo‘ladi. Bunda 0 ( )
V x V ekanligini inobatga olsak, 0 0 , V x T x V x V
o‘rinli. Bu esa 0 T sonini tanlanishiga va V ning aniqlanishiga zid. Shuning uchun farazimiz noto‘g‘ri bo‘lib, ( ) 0
muvozanat nuqta Lyapunov ma’nosida turg‘un bo‘ladi. 1-izoh. Bu teorema xususan, ( ) 0,
x U bo‘lgan holda ham o‘z kuchini saqlaydi. Bu holda ( ) V x - Lyapunov funksiyasi 0
da qatiy minimumga ega. 2-teorema (Lyapunov). Agar ( )
0 x t muvozanat nuqtasining biror U atrofida (1) sistema uchun shunday
0 V x
\ {0} x U
tengsizlikni qanoatlantirsa, u holda (1) muxtor sistemaning
0 x t yechimi asimptotik turg‘un bo‘ladi. Isbot. 1-teoremaning shartlari bajarilgani uchun
0 x t yechim Lyapunov ma’nosida turg‘un bo‘ladi, ya’ni 0 soni uchun ( ) 0
soni topilib, 0 x tengsizligini qanoatlantiruvchi barcha 0
lar uchun ( ) ( )
x t f t , 0 (0)
x x Koshi masalasining har bir 0 ( ,
) x t x yechimi uchun 0 ( ,
) , 0 x t x t
baho o‘rinli bo‘ladi. Yuqoridagi 1-lemmaga asosan, ushbu 0 x tengsizlikning bajarilishidan
( , ) 0, V x t x t bo‘lishini ko‘rsatamiz. Chunki
( ) 0,
x U bo‘lgani uchun 0 ( ,
) V x t x -t o‘zgaruvchi bo‘yicha qat’iy kamayuvchidir. Aytaylik,
lim ( ,
) t V x t x A
bo‘lsin. U holda 0
ekanligini ko‘rsatamiz. Faraz qilaylik, 0
bo‘lsin. 0 ( , ) 0 V x t x bo‘lgani uchun 1- lemmaga ko‘ra shunday 1 0 soni topilib, 1 0 2 ( , ) , 0 x t x t
bajariladi. Quyidagi
2 1 inf ( ) x V V x belgilashni kiritaylik. U holda 1 0
, chunki 1 ( )
V x V
, u holda bu tengsizlikni trayektoriya bo‘yicha 0
dan t gacha integrallab, 0 0 1 ( , ) ( ) V x t x V x V t munosabatni topamiz. Bundan
( , ) , V x t x t kelib chiqadi. Bu esa 0 ( ,
) 0
zid. Hosil
bo‘lgan ziddiyat farazimizning noturg‘unligini ko‘rsatadi. Shuning uchun 0
, ya’ni 0 lim ( ,
) 0
V x t x
.■
1-misol. Ushbu differensial tenglamalar sistemasining 1 2 ( ) ( ( ),
( )) 0
x t x t yechimini turg‘unlikka tekshiring: 2 2
1 2 1 2 1 3 3 2 1 2 1 2 3 4 ,
. x x x x x x x x x x
Yechish. Berilgan sistemaga mos keluvchi Lyapunov funksiyasi sifatida ushbu
2 2 1 2 1 2 1 ( )
( , ) ( ) 2
V x x x x
kvadratik formani olamiz. Endi ( ) V x funksiyaning berilgan sistema bo‘yicha hosilasini hisoblaymiz: 2 2
3 3 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 3 2 2 1 2 ( 3 4 ) ( ) (2 ) 0.
dx dV x x x x x x x x x x x x dt dt dt x x
Demak,
0 dV dt bo‘lib, (0) 0
bo‘lgani sababli ( ) V x –berilgan sistemaning Lyapunov funksiyasi bo‘ladi. Shuning uchun 1-teoremaga ko‘ra ( ) 0
yechim Lyapunov ma’nosida turg‘un bo‘ladi. 2-misol. Ushbu sin
x x x differensial tenglamaning ( ) 0
yechimini turg‘unlikka tekshiring. Yechish. Quyidagi 2 ( ) V x x
kvadrat funksiyani qaraylik. Endi uning berilgan tenglama bo‘yicha hosilasini hisoblaymiz: 2 (
2 ( ) 2 (sin
) 0, 0 dV d dx x t x t x x x x dt dt dt . Demak ikkinchi teoremaga ko‘ra ( ) 0 x t yechim asimptotik turg‘un bo‘ladi. 3-misol. Ushbu differensial tenglamalar sistemasining 1 2 ( ) ( ( ),
( )) 0
x t x t yechimini turg‘unlikka tekshiring: 3 5
2 1 3 2 1 2 ( ) 2 , ( ) .
x x x t x x
Yechish. Quyidagi 2 4 1 2 1 2 1 ( , ) ( ) 2 V x x x x musbat aniqlangan funksiyani qaraylik. Endi ( )
bo‘yicha hosilasini hisoblaymiz: 3 3
3 3 6 6 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 2 (2 ) 2 ( ) 2 0, dx dx dV x x x x x x x x x x dt dt dt
(0,0) 0 V . Demak 1 2 ( ) ( ( ),
( )) 0
x t x t yechim 2-teoremaga ko‘ra asimptotik turg‘un bo‘lar ekan.
4-misol. Ushbu
differensial tenglamalar sistemasining 1 2 ( ) ( ( ),
( )) 0
x t x t yechimini turg‘unlikka tekshiring: 3 1 2 1 3 2 1 2 , x x x x x x
2 2
2 1 2 ( , )
x x ko‘rinishda olamiz va uning sistema bo‘yicha olingan hosilasini hisoblaymiz: 3 3
4 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 2 2 2 ( ) 2 ( ) 2 0 dx dx dV x x x x x x x x x x dt dt dt
, 1 2 ( , ) 0, 0; (0,0) (0,0)
0 V x x x V V . Demak, 2-teoremaga ko‘ra ( ) 0
yechim asimptotik turg‘un bo‘lar ekan. Download 1.01 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling