Reja: Kirish Banklararo hisob-kitoblarning mazmuni va ularning rivojlanishi

4.Hisob-kitob markazlari ishining tashkil etilishi
Hisob- kitob markazlari elektron to’lov tizimiga ulangan tijorat banklari bilan belgilangan vaqt davomida alohida tarmoq orqali axborot almashish tartibida ish olib boradi. Elektron to’lov tizimi bo’yicha ish kuni boshlanishidan banklarning ichki va tashqi vakillik hisobvaraqlarining qoldiqlari va oborotlari qiymatining mosligi tahlil qilingandan so’ng banklarga tizimda ishlashga ruhsat etiladi. Fayllarni qabul qilish qayta ishlash va nazorat qilish, jo’natish avtomatik rejimda seanslar bo’yicha amalga oshiriladi.
Banklardan kelgan har bir elektron fayl bir daqiqa interval bilan qayta ishlab turiladi. Kelgan har bir fayl ichki nazoratdan o’tkaziladi. Tekshiruvdan muvaffaqiyatli o’tgan fayl Hisob-kitoblar markazida qayta ishlashga ruhsat etiladi. Kelib tushgan to’lov turiga qarab HKMda buxgalteriya provodkalari amalga oshiriladi. Lekin tekshiruv jarayonida biror bir yozuvida xato chiqsa ham fayl to’lig’icha bankka qaytariladi.
Hisob-kitob markazida banklararo oborotlarni o’tkazish uchun bir qator hisobvaraqlar yuritiladi. Eng ko’p ishlatiladigan hisobvaraqlar hisob-kitoblar markazi balansining aktiv qismidagi 17400 va balansning passiv qismidagi joylashgan 27400 hisobvaraqlaridir. Bu ikkala hisobvaraqlar transit hisobvaraqlar bo’lib, 17400 hisobvaraq olinadigan banklararo oborotlarni, 27400 hisobvaraq to’lanadigan banklararo oborotlarni hisobga olish uchun ishlatiladi. 17400 va 27400 hisobvaraqlar asosiy hisobvaraqlar bo’lib, ularning har biri bir nechtadan subhisobvaraqlarni o’z ichiga oladi.
Hisob-kitoblar markazidan o’tadigan barcha to’lovlarhudud ichidagi va hududlararo to’lovlarga bo’linadi.
Bir hudud ichida banklararo hisob-kitoblar bu- bir hisob-kitob markazida ochilgan vakillik hisobvarag’iga ega bo’lgan banklar orasidagi hisob-kitoblardir. Hudud ichidagi banklararo hisobkitoblarni o’tkazish uchun 27416 balans hisobvarag’I ajratilgan. 27416 hisobvarag’ining nomi “Bir hisob kitoblar Markazi ichidagi o’zaro hisob-kitoblar” dir. Bu hisob-kitob markazida xizmat ko’rsatadigan banklarning barcha elektron to’lov hujjatlari 27416-balans hisobvarag’ida hamda tijorat banklarining vakillik hisobvarag’ida aks ettiriladi. Tijorat banklaridan elektron hujjatlarni qabul qilib olgan hisob-kitob markazi ularni banklar bo’yicha saralaydi. Bu hujjatlarning o’zi alohida debet va kredit hujjatlariga bo’linadi. Shundan keyin debet jujjatlari bo’yicha alohida, kredit hujjatlari bo’yicha alohida buxgalteriya yozuvlari o’tkaziladi. Debet hujjatlari bo’yicha dastlab quyidagi provodka o’tkaziladi.
Debet 27416
Kredit 21302 TB ‹‹A››
Bir vaqtning o’zida quyidagi javob provodkasi o’tkaziladi.
Debet 21302 TB ‹‹B››
Kredit 27416
Bu ikki yozuv orqali biz 27416 hisobvarag’ining transit hisob varaq ekanligini va bir vaqtning o’zida yopilishini ko’rishimiz mumkin.
Hisob-ktob Markazlariga tijorat banklariga tushadigan hujjatlarning asosiy qismi kredit hujjatlaridir. Kredit hujjatlari bo’yicha ham hisob-kitob Markazlarida buxgalteriya yozuvlari o’tkazilib ular quyidagilardir.
Bir tijorat bankining vakillik hisobvarag’ida pul mablag’larining ko’payishi bo’yicha:
Debet 21302 TB ‹‹A››
Kredit 27416
Ikkinchi tijorat bankining vakillik hisobvarag’ida pul mablag’larining kamayishi bo’yicha :
Debet 27416
Kredit 21302 ‹‹B››
Tijorat banklarining vakillik hisobvarag’idan mablag’larni hisobdan chiqarish va vakillik hisobvarag’iga mablag’larni o’tkazish har bir kelib tushgan yozuvning qayta ishlash jaaryoni bilan bir vaqtda amalga oshiriladi, shuning uchun barcha to’lov hujjatlari bir vaqtning o’zida 27416 hisobvarag’ining ham debeti ham krediti bo’yicha aks ettiriladi.
Bu hol har bir operatsiya bo’yicha va mos ravishda kun yakunlari bo’yicha 27416- hisobvarag’ining avtomatik ravishda yopilishiga olib keladi, ya’ni hisobvaraq qoldig’i nolga teng bo’ladi 27416- hisob raqamining 0 ga yopilishi bir hisob-kitoblar Markaziga qarashli tijorat banklari o’rtasida hisob kitoblarning muvaffaqiyatli yakunlanganligini ko’rsatadi.
Bir hudud ichidagi barcha to’lovlar tijorat banklarining vakillik hisobvarag’I bo’yicha chiqariladigan ko’chirmalarda 27416 – shaxsiy javob varaqda va hudud ichidagi o’tkazmalar jurnalida aks ettiriladi. Ularni kun oxirida majburiy tartibda beriladi. Hudud ichidagi banklararo hisob kitoblar taqqoslanmaydi, lekin ular bo’yicha hisob tuzib boriladi. Markaziy bankka beriladigan hisobot uchun hudud ichidagi to’lovlar bo’yicha 606 – shakldagi tuzilgan hisobot Toshkent shahri axborotlashtirish bosh markaziga topshiriladi. Unda kun bo’yicha hisob-kitob markazidan o’tadigan hudud ichidagi debet va kredit oborotlarining umumiy summasi va soni ko’rsatiladi.